«RO’yxatga olindi» «tasdiqlandi» O’zbekiston Respublikasi

Bozor iqtisodiyoti

Bozor iqtisodiyotining mohiyati va belgilari. Bozor iqtisodiyoti tushunchasi. Bozor iqtisodiyotining rejali iqtisodiyotdan farqi. Bozor iqtisodiyoti umuminsoniydir.

Bozor iqtisodiyotining cub’ektlari. Iqtisodiy erkinlik shart - sharoiti. Iqtisodiy plyuralizm. Iqtisodiyotning antimonopol yo’nalishida bo’lishi. Tovar va xizmatlar to’kinligi, to’yingan bozor. Xaridor (iste’molchi) izmining ustunligi. Narxlarning erkinligi. Pulning iqtisodiy raqobatlashuv va manfaatlar uyg’unligi. Iqtisodiy regulyatorlarning mavjudligi. Iqtisodiyotning sharoitga moslashuvchanligi. Bozor iqtisodiyotining sotsial adolat qoidalari. Daromadlarning yuqori chegarasining bo’lmasligi. Iqtisodiy va madaniylashgan bozor iqtisodiyoti, ularning xususiyatlari.

Bozor iqtisodiyotiga o’tish davri va uning O’zbekistondagi xususiyatlari. Bozor iqtisodiyotiga o’tish umuminsoniy jarayon ekanligi va uning asosiy yo’llari. Rejali iqtisodiyotdan bozor iqtisodiyotiga o’tishning xususiyatlari. Bozor islohotlari. Ko’p ukladli iqtisodning paydo bo’lishi, iqtisodiyotni erkinlashtirish. Iqtisodiyotning turli sektorlari o’rtasidagi bozor aloqalari. Rejali aloqalarning chegaralari. Iqtisodiyot sub’ektlarining tabaqalashuvi.

O’zbekistonda bozor iqtisodiyotiga o’tish kontseptsiyasi va islohotlar strategiyasi. Milliy mustaqillikni ta’minlash va bozor munosabatiga o’tish vazifasini birgalikda echilishi. Bozor iqtisodiyotiga o’tishning besh tamoyili. Islohotlarning ko’p bosqichli bo’lishi. Yangi mulkchilik va xo’jalik usullari. Iqtisodiyotda davlat va nodavlat sektorlari tizimi. Davlat buyurtmalari va erkin bozor uchun ishlab chiqarish. Davlat narxlari va erkin narxlar. Iqtisodiyotni tartiblashning yangi usullari. Raqobatchilik vaziyatning yaratilishi. Tadbirkorlikni qo’llab - quvvatlash. Iqtisodiyotdagi barqarorlik va tarkibiy o’zgarishlarni ta’minlash. Investitsiya muammolari. Milliy pul – so’m qadrini ta’minlash. Izchil moliya – kredit siyosati. Aholining tabaqalanishi. Sotsial siyosatning asosiy yo’nalishlari.

Bozor va uning tuzilishi. Bozor tushunchasi. Bozorning iqtisodiyot uchun ahamiyati. Bevosita va bilvosita bozor aloqalari. Bozorning ob’ektlari va sub’ektlari. Tartibsiz va tartiblanadigan bozor belgilari. Taqchil bozor va to’yingan bozor. Bozor orqali ishlab chiqarish va iste’molning bog’lanishi. Qiymatning tovar shaklidan pul shakliga aylanishi. Resurslarning erkin harakatining ta’minlanishi. Iqtisodiyotni

tartiblashtirishda ishtirok etish. Erkin, monopol raqobatli, oligopolistik va sof monopoliya bozorlari. Bozor segmenti va uning mezonlari. Bozorning o’z ob’ekti jihatidan turlanishi: iste’mol tovarlari, xizmatlar bozori va uning ishtirokchilari, ishlab chiqarish resurslari, bozori, ko’chmas mol - mulk bozori, birjalar savdosi, chakana savdo va uning ko’rinishlari, ishchi kuchi, moliya, intellektual tovarlar bozori, ularning farqi. Bozor infrastrukturasi va uning unsurlari. O’zbekiston milliy bozorni shakllantirish yo’llari.

Talab va taklif nazariyalari. Bozor muvozanati. Talab tushunchasi. Talab egri chizig’i. Talab qonuni. Talabning egiluvchanligi. Talab miqdoriga ta’sir qiluvchi omillar: bozor baholari, iste’molchi didi, iste’molchi pul daromadi, baholar va iste’molchi pul daromadlari o’zgarishining kutilishi, o’rnini bosuvchi tovarlar bahosi. Xaridorlar sonining talab hajmiga ta’siri. Individual va bozor talabi.

Taklif tushunchasi. Taklif egri chizig’i. Taklif qonuni Taklif va ishlab chiqarish hajmining o’zaro bog’liqligi. Taklifning egiluvchanligi. Taklif miqdoriga ta’sir ko’rsatuvchi omillar: bozor baholari, ishlab chiqarish hajmi, resurslar bahosi, soliqlar darajasi, ishlab chiqaruvchilar soni, resurslar unumdorligi, boshqa tovarlar bahosi, inflyatsiyaning kutilishi.

Talab va taklifning baho, daromad hamda omillar bo’yicha o’zgaruvchanligi. Iqtisodiy resurslarga bo’lgan talab va taklifning xususiyatlari.

Talab va taklfning mos kelishi. Bozor muvozanati. Xususiy va umumiy muvozanatlik. Bozor muvozanatining iqtisodiyotga ta’siri. O’zbekistonda bozor muvozanatining ta’minlanishi.

Iste’molchi xulqi nazariyasi. Naflilikni oshirish qoidasi. Baho va daromadlar o’zgarishining iste’molchi tanloviga ta’siri.

Tadbirkorlik faoliyati. Tadbirkorlik kapitali va uning harakati. Tadbirkorlik faoliyatining mohiyati va asosiy belgilari. Biznes tadbirkorlikning shakli sifatida. Tadbirkorlikning klassik va innovatsion nusxalari. Tadbirkorlik faoliyatining shakllari: shaxsiy, sherikchilik asosidagi,jamoa va davlat tadbirkorligi. Ishlab chiqarish,tijorat va moliyaviy sohalardagi tadbirkorlik. Tahlikali tadbirkorlik.

Korxonalarning tashkiliy - huquqiy shakllari: shaxsiy egalik, sherikchilik, korporatsiya. Mayda,o’rta va yirik biznesni uyg’unlashtirish. Korxonalar faoliyati va ularning iqtisodiy muvozanati.

Aktsionerlik jamiyati va aktsionerlik kapitali: tashkil qilish va faoliyatining asosiy printsiplari. Aktsiya va uning turlari. Aktsiya kursi. Obligatsiyalar. O’zbekistonda iqtisodiy islohotlarning hozirgi bosqichda korxonalarni aktsionerlashtirish.

Menejment – korxonalarni boshqarish tizimidir. Marketing, uning vazifasi, printsiplari va ahamiyati.

Tadbirkorlik kapitalining mohiyati va doiraviy aylanishining bosqichlari.

Tadbirkorlik kapitalining funktsional shakllari: pul, unumli kapital va tovar.

Kapitalning aylanishi. Asosiy va aylanma kapital. Kapitalning aylanish tezligi.

Asosiy kapitaldan foydalanish samaradorligi va uning ko’rsatkichlari.

Sarf - xarajatlar va foyda nazariyalari. Iqtisodiy xarajatlar tushunchasi. Xarajatlarning tarkibi. Qisqa davrdagi ishlab chiqarish xarajatlari. Doimiy o’zgaruvchan va umumiy xarajatlar. Ichki va tashqi xarajatlar. Uzoq davrdagi ishlab chiqarish xarajatlari. O’rtacha, keyingi qo’shilgan xarajatlar. Pul tushumi va uning turlari. Iqtisodiy sof foyda. Firmaning eng ko’p foydaga ishlashi. Foyda normasi va massasi. Foyda kelishining kamayib borish qonuni. Tijorat xarajatlari va ularni qoplash manbalari.

Tijorat foydasiga ta’sir qiluvchi omillar. Tijoratda foyda, normal foyda, iqtisodiy foyda, omad foydasi. Tijoratda foyda normasi. Foydaning taqsimlanishi va ishlatilishi. Zarar ko’ruvchi korxonalar, zarar ko’rishning me’yori, korxonalarning bankrot bo’lishi.

Ish haqi va mehnat nazariyalari. Ish haqining iqtisodiy mazmuni. Nominal va real ish haqi. Real ish haqining darajasi va dinamikasiga ta’sir ko’rsatuvchi omllar. Ish haqining tabaqalanishi. Ish haqini tashkil qilish shakllari va tizimlari.

Bozorning turli nusxalari: raqobatli, monopolistik va monopsoniya sharoitida ishchi kuchi bahosi (ish haqi stavkasi)ning aniqlanishi.

Mehnat munosabatlari va uning tarkibi. Ishchi kuchini yollash. Mehnat sharoitlari. Kasaba uyushmalarining tadbirkorlar va davlat bilan o’zaro munosabatlari. Jamoa shartnomalari va ijtimoiy sug’urta tizimi. Mehnatga haq to’lashda kamsitish.