Rossiya imperyasi tomonidan xiva xonligiga nisbatan harbiy harakatlar boshlanishi

XIVA XONLIGI ROSSIYA IMPERIYASI TOMONIDAN BOSIB OLINISHI VA UNING OQIBATLARI.
Rossiya Imperiyasi tomonidan Xiva xonligining bosib olinishi
O’rta Osiyoning Rossiya Imperiyasi tomonidan bosib olinishining 3-bosqichi (1873-1879)O’rta Osiyodagi barcha harbiy harakatlar orasidagi eng ko’lamlisi edi.Undan ko’zlangan maqsad Xiva xonligining bosib olinishi edi.Hujum 4 harbiy okrugdan g’arbda- Mang’ishloq , shimolda –Orenburg , sharqda Turkiston va Krasnovodosk okruglardan olib borildi.Ularda 12 ming dan ortiq askar bor edi.Transport 4600 otdan va 20 ming tuyadan iborat.Kaufman ushbu barcha kuchlarning o’mondoni etib tayinlandi.
Turkiston ,Orenburg qo’shinlari 1873-yil may oyida Xiva xonligi chegaralariga yaqinlashib keldi. Yo’lda podsho qo’shinlariga xivaliklarning mayda guruhlari hujum qilib , jiddiy talafot yetkazishdi. Xiva vohasi va Amudaryo sohillariga yainlashgan sayin xivaliklarning qarshiligi kuchayib borardi.1873-yil may oyida Hazorasp dahasi va ayniqsa Qo’ng’irot yaqinida shiddatli janglar bo’lib o’tdi.May oyi davomida Xo’jayli va Mang’it shaharlari va Xivadan 20 km masofada ham shunday shiddatli janglar bo’ldi.
Gandimiyon shartnomasi -Rossiya qoʻshinlari 1873-yil bahorida Xivani egallagandan soʻng , 1873-yil 12 avg . da Rossiya bilan Xiva xoni Muhammad Rahimxon 2 oʻrtasida (Xiva yaqinidagi Gandimiyon (Gandumkon) qishlogʻidagi xonning yozgi begala) tuzilgan shartnoma. Shartnomaga koʻra, xon rus podshosining vassaliga aylandi va mustaqil tashqi siyosat yurgizishdan mahrum etiddi.
Amudaryoning oʻng qirgʻogʻidagi yerlar Rossiyaga oʻtdi va u yerda Amudaryo boʻlimi tashkil etilib, Turkiston general-gubernatorligi tarkibiga kiritildi.Amudaryoning chap ruslar uchun qulay bo'lgan yerlarga o'zlarining pristan (bandargoh)larini qurish huquqiga ega. Boʻlim boshligʻiga Xiva hukumatining faoliyatini kuzatib turish topshirildi. G. sh.ga binoan rus savdo kemalarining Amudaryoda erkin harakat qilishi uchun imtiyozli huquq berildi.
Rus sanoatchi va savdogarlari butun xonlik hududida bojsiz savdo kilish, yer sotib olish, sanoat korxonalarini qurish huquqini oldi. Rus fuqarolarini mahalliy sudlar sud qilolmaydigan boʻldi. Bundan tashqari, xon Rossiya hukumatiga 2 mln. 200 ming soʻm tovon toʻlash majburiyatini oldi. Shunday qilib, G. sh. Xiva xonligini Rossiyaning mustamlakasiga aylantirib qoʻydi.