Rivojlantirishning ilmiy asoslari va muammolari ilmiy tadqiqot markazi xalqaro menejment

 

---

93 
3-jadval 
 Xalqaro iqtisodiy munosabatlar shakliga bog‘liq qabul qiluvchi 
mamlakat siyosatidagi yo‘nalishlar 
 
Tashqi savdo 
Texnologiyalar 
ayirboshlash 
Bevosita xorijiy 
investitsiyalar (BXI) 
1. Mamlakatdan olib chiqish 
a) tayyor mahsulotlar 
eksporti 
Tovar va xizmatlar 
eksportini kengaytirishga 
yordam beruvchi 
texnologiyalar eksporti 
Milliy tovarlar va xizmatlar 
sotish bozorlarini 
kengaytiruvchi BXI 
b) butlovchi qismlar va 
yarimtayyor 
mahsulotlar eksporti 
Texnologiyalar eksporti 
Milliy korxonalarni 
xomashyo bilan ta’minlovchi 
v) mashina va 
uskunalar eksporti 
___ 
Ishlab chiqarish 
samaradorligini oshiruvchi
2. Mamlakatga olib kirish 
a) tayyor mahsulotlar 
importi 
Xorijiy investor bozorini 
kengaytiruvchi 
texnologiyalar importi 
Xorijiy investor bozorini 
kengaytiruvchi 
b) komponentlar va 
yarimtayyor 
mahsulotlar 
Milliy ishlab 
chiqaruvchilar uchun 
texnologiyalar importi
Tabiiy resurslarni qayta 
ishlash va foydalanish bilan 
bog‘liq 
v) mashina va 
uskunalar importi
____ 
Ishlab chiqarish 
samaradorligini oshiruvchi 
1. Mamlakatdan olib chiqish holatida: 
a) tovarlar va xizmatlar olib chiqish hajmini kengaytirishga yordam 
beruvchi va davlat uchun muhim bo‘lgan texnologik sirlar ochilish xavfini 
tug‘dirmaydigan tayyor mahsulotlar, texnologiyalar eksporti, shuningdek, 
milliy kompaniyalar sotish bozorlarini kengaytiruvchi kapital olib 
chiqilishi odatda davlat tomonidan rag‘batlantiriladi.
b) mashina va uskunalar, komplektlovchi mahsulotlar va yarimtayyor 
mahsulotlar eksporti mamlakat iqtisodiyotiga foyda yoki zarar keltirishiga 
qarab davlat tomonidan rag‘batlantiriladi yoki cheklanadi. Bu yerda 
barcha narsa bu mahsulotlar va yarimtayyor mahsulotlar milliy 
korxonalarga yetarliligiga va ularning xorijga chiqarilishi milliy 
korxonalar raqobatchilarini jahon bozorida mustahkamlanishiga olib 
kelmasligiga bog‘liq. 
Jahon bozorida milliy korxonalar ahvolini yomonlashtiruvchi 
texnologiyalar eksporti davlat tomonidan cheklanadi. Shu bilan birga, 

---

94 
milliy korxonalarni yoqilg‘i-xomashyo resurslari bilan ta’minlovchi 
kapital chiqarilishini davlat rag‘batlantiradi; 
v) qabul qiluvchi mamlakatda ishlab chiqarish samaradorligini 
oshirishga va ishlab chiqarish xarajatlarini pasaytirishga ko‘maklashuvchi 
kapital chiqarilishi investor davlati iqtisodiyotiga ma’lum foyda keltirsa 
ushbu davlat tomonidan rag‘batlantiriladi. Agar kapital chiqarilishi milliy 
korxonalar raqobatchilarini jahon bozoridagi ahvolini yaxshilasa, investor 
mamlakatida ishchi joylari sonini qisqartirsa, davlat kapital chiqarilishini 
cheklaydi. 
2. Mamlakatga olib kirish holatida: 
a) murakkab bo‘lmagan standart tayyor mahsulotlar, ularni tayyorlash 
uchun texnologiyalar hamda ularni xorijiy kompaniyalar firma belgisi 
bilan ishlab chiqarish va sotish huquqi importi investor sotish bozorini 
kengaytirishga mo‘ljallangan kapital olib kirish kabi davlat tomonidan 
rag‘batlantirilmaydi; 
b) mahalliy xomashyo resurslarini ishlab chiqish va ulardan 
foydalanish bilan bog‘liq mashina va uskunalar, butlovchi mahsulotlar, 
yarimtayyor mahsulotlar, ularni ishlab chiqarish texnologiyalari, kapital 
importi davlat tomonidan rag‘batlantiriladi; 
v) xorijiy firma filiallarida ishlab chiqarish samaradorligini oshiruvchi 
va uning xarajatlarini kamaytiruvchi bevosita xorijiy investitsiyalar bu 
firmalar mahsuloti milliy korxonalar raqobatbardoshligi darajasini 
pasaytirmagan holda davlat tomonidan rag‘batlantiriladi. Aks holda davlat 
bunday yo‘nalishdagi BXIlarni cheklaydi.