Rivojlantirishning ilmiy asoslari va muammolari ilmiy tadqiqot markazi xalqaro menejment

2.2.1-rasm. Хоrijiy firmani qabul qiluvchi mamlakatdagi sharoitlarga 
moslashishining asosiy omillari 
 
Iqtisodiyot. Xorijda atrof-muhitga iqtisodiy jihatdan moslashishning 
asosiy qiyinchiligi turli davlatlarda xalq xo‘jaligi rivojlanishining notekis 
darajasi va sur’atlari bilan bog‘liq, ya’ni bir vaqtning o‘zida bir 
mamlakatda tushkunlik, boshqasida barqarorlik, uchinchisida esa 
yuksalish bo‘lishi mumkin. 
Huquqiy 
mе’yorlar 
Маhalliy 
аn’analar 
Ishlab chiqarish 
munosabatlari 
Iqtisodiyot
Техnоlogiya
Хоdimlarning 
milliy 
mansubligi 
Аksiyadorlar 
Iste’molchilar 
Raqobat 
SUBYEKTIV 
ОMILLAR 
ОBYEKТIV 
ОMILLAR 

---

61 
Jahon bozorida muvaffaqiyatga erishish uchun xalqaro menejer 
yuqoridagi moslashish omillarini hisobga olgan holda yangi bozorga 
chiqishga tayyorgarlik bo‘yicha jiddiy chora-tadbirlarni amalga oshirishi 
zarur. Bunda birinchi navbatda reklama kampaniyasini o‘tkazish kerak. 
Xalqaro kompaniyaning qabul qiluvchi mamlakatdagi xorijiy filiali 
mahsulotining asosiy iste’molchilari va sheriklari shu maqsadda nashriy 
materiallar va mahsulot namunalarini oldindan olishlari kerak bo‘ladi, 
chunki ular mahsulotning texnik-iqtisodiy xususiyatlarini oldindan 
bilishni xohlaydilar. Ularga xalqaro kompaniyaning jahon bozoridagi 
ixtisoslashuvi, tarixi va holati haqidagi ma’lumotlarni berish foydali 
hisoblanadi. Bu materiallar bo‘yicha qabul qiluvchi mamlakatdagi 
sheriklar va asosiy potensial xaridorlar xalqaro kompaniyaning tovarlari 
va 
xizmatlarining 
sotilish 
darajasi, 
shuningdek, 
kompaniyaning 
barqarorligi va ishonchliligini dastlabki baholash imkoniyatiga ega 
bo‘ladilar. 
Reklama materiallari yuqori sifatli bo‘lishi kerak, chunki ma’lum 
darajada aynan ularga qarab potensial iste’molchilar ishlab chiqarish va 
sotishga mo‘ljallangan tovarlar va xizmatlarga baho beradilar. Axborot 
materiallari oson, tushunarli bo‘lishi va buning uchun matnning to‘g‘ri 
tuzilishi va oddiyligi taqozo etiladi (ularning qabul qiluvchi mamlakat 
tilida bayon etilishi maqsadga muvofiq). 
Qabul qiluvchi mamlakatda potensial sheriklar uchun reklama 
materiallarini mahalliy tilga tarjima qilish qiyinchiligi mavjud bo‘lganda, 
hech bo‘lmaganda ingliz tilida tayyorlash kerak. Ular o‘z ichiga xalqaro 
kompaniyaning jahon bozoridagi faoliyati haqida umumiy ma’lumotlar va 
ishlab chiqarish va sotishga mo‘ljallangan tovarlar va xizmatlar haqidagi 
to‘liq axborotni olishi kerak. Mahalliy tilda materiallarning mavjudligi 
qabul qiluvchi mamlakatda potensial sheriklar bilan muzokaralar olib 
borilayotgan davrda katta afzallik hisoblanadi. Materiallarni mahalliy tilga 
tarjima qilishda bosh kompaniya mamlakatining qabul qiluvchi 
mamlakatdagi elchixonasining tijorat bo‘limi yoki qabul qiluvchi 
mamlakatning savdo palatasi yaxshi kompyuter texnologiyalariga ega 
malakali tarjimonlarni tavsiya qilishi mumkin. 
Muzokaralar bosqichida xalqaro kompaniyaning tarixi, uning 
mahsuloti va ishlab chiqarish jarayoni haqida ingliz tilida qisqa 
ko‘rgazmali videofilmni namoyish qilish maqsadga muvofiq. Nashriy 
axborot materiallarining tarkibiga, odatda quyidagilar kiritiladi: 

---

62 
– xalqaro kompaniyaning aktivlari, boshqaruv tarkibi, xizmat 
ko‘rsatuvchi banklar, moliyaviy holati, kompaniyani yaratish tarixi va 
faoliyati haqida aniq va qisqa axborot beruvchi risola; 
- ishlab chiqarish va sotishga mo‘ljallangan tovarlar va xizmatlar, 
shuningdek, ularni ishlab chiqarishning yetakchi texnologiyalari haqida 
aniq va ixcham axborot;
- xalqaro kompaniyaning qabul qiluvchi mamlakatdagi xorijiy 
filialida ishlashga yuborilayotgan direktorlar, menejerlar va boshqa 
shaxslarning qisqa rezyumesi. 
Bunday 
materiallar 
xalqaro 
kompaniyaning 
samimiyligi 
va 
barqarorligini tasdiqlaydi, shuningdek qabul qiluvchi mamlakatda 
sheriklar va xaridorlarga bo‘lgan hurmatni ko‘rsatadi. 
Xalqaro menejer va uning yaqin hamkasblarining tashrif qog‘ozlari 
bir tomonda ingliz tilida va ikkinchi tomonida mahalliy tilda yozilishi 
hamda ikki tomonida ham xalqaro kompaniyaning emblemasi bo‘lishi 
kerak. Tashrif qog‘ozida shaxsning ismi-sharifi, lavozimi, manzili va 
telefon raqamining ko‘rsatilishi mahalliy kompaniya vakillariga kelajakda 
TMKning xorijiy filiali bilan aloqalarni rivojlantirishiga yordam beradi. 
Tashrif qog‘ozlarining eng ko‘p tarqalgan bichimi 55 x 90 mm bo‘ladi. 
Xalqaro menejer shuni nazarda tutishi kerakki, qabul qiluvchi 
mamlakatdagi ilk faoliyat davrida tovaraylanmaning boshlang‘ich kichik 
hajmi, past baho darajasi, shuningdek, yangi bozorda mahsulot ishlab 
chiqarish va sotish barqarorlashguncha uzluksiz kapital qo‘yilmalarning 
zaruriyati sababli ancha kam darajada moliyaviy natijalar olinadi. 
Amaliyot ko‘rsatishicha, yangi bozorga yangi mahsulot bilan 
chiqqandan so‘ng taxminan bir-ikki yil mobaynida sotuv hajmi va 
baholarning darajasi kutilayotganidan ko‘ra birmuncha pastroq bo‘ladi. 
Bundan keyin yangi mahsulot yoki xizmatlarning iste’mol xususiyatlarini 
baholagan xaridorlar tomonidan o‘sib boruvchi talab ostida baholarning 
o‘sishi kuzatiladi. Bozorda o‘rnashib olishga odatda 2-4 yil kerak bo‘ladi. 
Bu davrga yangi bozorda o‘z ulushini egallash uchun investitsion 
mablag‘larga ega bo‘lish kerak. Bunda firmaning yangi bozorga 
moslashish strategiyasi va taktikasida yo‘l qo‘yilishi mumkin bo‘lgan 
xatolarni yengib o‘tish uchun pul va ishchi kuchi resurslarining 
qo‘shimcha xarajatlari talab qilinadi. 
Yangi bozorni o‘zlashtirish vaqtida odatda xalqaro kompaniyaning 
xorijiy filiali doimiy shtatini bosh kompaniya mamlakatidan yuborilgan 
rahbarlar 
va 
mahalliy 
aholi 
orasidan 
malakali 
va 
tirishqoq 
mutaxassislardan shakllantirish amalga oshiriladi. Bu davr mobaynida 

---

63 
mahalliy bozor talablariga muvofiq mahsulot ishlab chiqarish va sotish 
tizimini egiluvchan moslashtirish zarur. Shu vaqtda firmaning sotuvdan 
oldingi reklama va maslahatlarni, shuningdek sotilgan mahsulotga 
kafolatli xizmat ko‘rsatishni tashkil qilish qobiliyatiga qarab u haqidagi 
axborot shakllantiriladi. 
Mahalliy sheriklar va iste’molchilar bilan yaxshi munosabatlarni 
o‘rnatish va mustahkamlash bozorni o‘zlashtirishni tezlashtiradi. Bunda 
muloqot muammolari, madaniy yoki til to‘siqlarining vujudga kelish 
imkoniyatini hisobga olish zarur. Bu holda xalqaro menejerga 
shakllanayotgan notanish muammolarni yengib o‘tishda optimizm, 
tirishqoqlik va sabr– Тoqat yordam beradi. Bozor xatolarni kechirmaydi, 
ular haqidagi mish-mishlar juda tez tarqaladi va firmaning bozordagi 
mavqeini tiklash hamda mustahkamlash uchun keyingi barcha urinishlarni 
qiyinlashtirib yuborishi mumkin.