Rivojlantirishning ilmiy asoslari va muammolari ilmiy tadqiqot markazi xalqaro menejment

 (
Extended Fund Facility)
 
to‘lov 
balansini tartibga solishdagi uzoq muddatli qiyinchiliklarni boshdan 
kechirayotgan, kam daromadli mamlakatlarga o‘rta muddatli yordam 
ko‘rsatish uchun fondning asosiy instrumenti sifatida iqtisodiy o‘sishni 
qo‘llab-quvvatlash hamda kambag‘allikni qisqartirish 
maqsadida 
moliyalashtirish mexanizmiga o‘zgartirildi. Hozirgi kunda kengaytirilgan 
kreditlash mexanizmi doirasida moliyalashtirish to‘liq qaytarish muddati 
10 yilga va 5½ yilga imtiyozli davr bilan nolli foiz stavkasida amalga 
oshiriladi.
 
Kengaytirilgan kreditlash mexanizmi zaxira va kredit ulushini 
to‘ldirdi. U oddiy kredit ulushi doirasidagiga qaraganda, kvotaga 
munosabat bo‘yicha yirik hajmdagi va uzoq muddatdagi kreditlarni berish 

---

244 
uchun mo‘ljallangan. XVFdan kengaytirilgan kreditlash doirasida kredit 
olishga asos bo‘lib ishlab chiqarish, savdo hamda baholarda salbiy 
o‘zgarishlarni 
kelitirib 
chiqargan 
to‘lov 
balansidagi 
jiddiy 
muvozanatsizlik hisoblanadi. Kengaytirilgan kreditlar, odatda, uch yilga 
zaruriy holatlarda esa to‘rt yil muddatga beriladi. 
Stend-bay va kengaytirilgan kreditlarning asosiy maqsadi XVFga 
a’zo mamlakatlarning makroiqtisodiy barqarorlashtirish dasturlarini yoki 
tuzilmaviy islohotlarni amalga oshirishga ko‘maklashish hisoblanadi.
“Stend-bay” kreditlash mexanizmi to‘lov balansini tartibga solish 
bilan bog‘liq qisqa muddatli qiyinchiliklarni boshdan kechirayotgan, kam 
daromadli mamlakatlarni moliyaviy qo‘llab-quvvatlash uchun qo‘llaniladi. 
Hozirgi vaqtda stend-bay kreditlash mexanizmi doirasida moliyalashtirish 
nolli foiz stavkasida 4 yil imtiyozli davr bilan to‘liq qaytarish muddati 8 
yilga amalga oshiriladi.
Tezlashtirilgan kreditlash mexanizmi, to‘lov balansini tartibga 
solishda shoshilinch moliyaviy mablag‘larga muhtoj bo‘lgan, kam 
daromadli mamlakatlar uchun mo‘ljallangan bo‘lib, shartlar cheklangan 
holatda tezlikdagi moliyaviy yordamni ta’minlashga qaratilgan. Ushbu 
mexanizm doirasida moliyalashtirish hozirgi kunda nolli foiz stavkasida 
5½ yil imtiyozli davr bilan to‘liq qaytarish muddati 10 yilga amalga 
oshiriladi
58
. 
Egiluvchan kredit liniyasi. Egiluvchan kredit liniyasi asosiy iqtisodiy 
ko‘rsatkichlari juda yaxshi bo‘lgan mamlakatlar uchun mo‘ljallangan. 
Egiluvchan kredit liniyasi to‘g‘risidagi bitim foydalanish bo‘yicha 
o‘rnatilgan talablarga oldindan javob beruvchi mamlakatlar uchun 
tasdiqlanadi.
Egiluvchan kredit liniyasining qo‘llanilish muddati bir-ikki yildan 
iborat bo‘ladi, qaytarish muddati esa stend-bay mexanizmiga o‘xshash 
hisoblanadi. Ushbu mexanizmdan foydalanish aniq holatlarni hisobga 
olish orqali belgilanadi, unga odatdagi foydalanish cheklovlari 
qo‘llanilmaydi, mablag‘ esa bosqichma-bosqich emas balki, bitta to‘lov 
bilan beriladi.
Oldini oluvchi kredit liniyasi. Oldini oluvchi kredit liniyasi asosiy 
iqtisodiy ko‘rsatkichlari ishonchli bo‘lgan asoslangan iqtisodiy siyosatga 
va bunday siyosatni o‘tkazishning yuqori tajribasiga ega bo‘lgan 
mamlakatlar uchun mo‘ljallangan. Oldini oluvchi kredit liniyasining 
davom etish muddati bir yildan ikki yilgacha bo‘lishi mumkin.
Favqulodda yordam. XVF tabiiy ofatni boshdan kechirayotgan yoki 
58
http://www.imf.org/external/np/exr/facts/sba.htm 

---

245 
urush oqibatlarini bartaraf etayotgan mamlakatlar uchun favqulodda 
yordam ko‘rsatadi. Favqulodda kreditlar bo‘yicha yig‘imlarning baza 
stavkasi undiriladi, kreditlar 3-5 yil davomida qaytarilishi kerak.
XVFning resurslaridan foydalanish uchun mamlakat o‘zining to‘lov 
balansini moliyalashtirishga bo‘lgan ehtiyojni asoslab berishi lozim. 
Moliyalashtirish zaruriyatini belgilovchi mezonlar sifatida XVF mamlakat 
to‘lov balansining holati, uning xalqaro zaxiralar qoldig‘i va mamlakat-
ning zaxira pozitsiyasi dinamikasidan foydalanadi. Shuningdek, to‘lov 
balansi tengsizligi sabablarini bartaraf etish uchun mamlakat tomonidan 
qabul qilingan chora-tadbirlar samaradorligi ham hisobga olinadi.