Rivojlantirish instituti

Yuza kariyes
Kariyes prosessining boshlanishini juda ko‘p hollarda bemorlar bilmay
qoladilar, chunki u alomatsiz kechadi. Kamdan-kam hollardagina
bemorlar tish koronkasi yuzasida dog‘ paydo bo‘lganidan shikoyat qilib,
shifokorga boradilar. Obyektiv tekshirishda oqish xira dog‘ borligi
aniqlanadi.
Karioz prosessining keyinchalik rivojlanishida dog‘ning yuzasi sal
yumshaydi. Kalsiy almashinuvi buzilish prosessi o‘rniga kalsiysizlanish
prosessi boshlanadi, ya’ni sifat o‘zgarishlari miqdor o‘zgarishlariga o‘tadi.
Bu hol emalda karioz kavakning paydo bo‘lishi bilan namoyon bo‘ladi.
Og‘riq kimyoviy ta’sirlovchilar (shirinlik, sho‘r, nordon moddalar)
ta’sirida paydo bo‘ladi. Tishlarni tozalaganda, zond bilan tekshirishganda
mexanik ta’sirlovchilar ta’sirida og‘riq paydo bo‘lishi mumkin.
Temperatura ta’sirotlari ko‘pincha og‘riq paydo qilmaydi.
Obyektiv tekshirilganda uncha bo‘lmagan karioz kovak ko‘rinadi: u
emirilganda to‘qima va ovqat qoldiqlar bilan to‘lgan bo‘ladi va yuza
kariyesga diagnoz qo‘yish oson.
Shunday qilib, kimyoviy va mexanik ta’sirlovchilar ta’sirida og‘riq
paydo bo‘lishi, ular bartaraf etilgan og‘riqning darrov to‘xtashi yuza
kariyesning asosiy alomatlari hisoblanadi.
O‘rta kariyes
Karioz prosess emal-dentin chegarasini yemirib, dentinga o‘tadi.
Dentinda organik moddalar ko‘p bo‘lgani, dentin o‘zining kanalchalari
sistemasi bilan to‘lib toshganligi sababli karioz prosess bu yerda ancha
avj olgan holda kechishi mumkin. Nuqson ko‘proq eniga qarab katta-
lashadi. Buning sababi shundaki, emal-dentin chegarasi yaqinda yomon
oxaqlangan dentin-interglobulyar bo‘shliq zona bo‘ladi va shu sababli
karioz prosess shu zonaga etganidan so‘ng dentin kanalchalarining ham
ichiga, ham eniga qarab zo‘r berib yoyila boshlaydi va karioz kavakning
shakli shunga mos holda hosil bo‘ladi. Bunda kirish teshigi kavak
hajmidan kichik bo‘ladi. Kavakning shakli konussimon — uchi pulpaga
qaragan, keng asosi esa emal yaqinida bo‘ladi.

---

5 4
Og‘riq uncha kuchli bo‘lmaydi. Ta’sirlovchi ta’siri tugashi bilanoq
to‘xtaydi, obyektiv tekshirilganda karioz kavak ko‘rinadi. Uning chu-
qurligi zond bilan tekshirilganda 2—2,5 mm ga etadi.
Kovak ovqat qoldiqlari va emirilgan dentin bilan to‘la bo‘ladi. Ba’zan
kavak tubidan va devorlaridan yumshab qolgan dentinning anchagina
qatlami topiladi.
Karioz kavak uncha chuqur emas, zond bilan tekshirilganda og‘ri-
maydi.
Chuqur kariyes
Karioz prosessining dentin ichiga so‘rilishi chuqur shikastlanishiga
olib keladi va bunda pulpa ustida ko‘pincha yumshab qolgan dentinning
yupqa qatlami qoladi.
Chuqur kariyesda pulpaning yaqinligi va uning bevosita ta’sirlanishi
mumkinligi tufayli og‘riq turli sabablar — mexanik (ovqat bo‘lagining
bosishi), kimyoviy (nordon, shirin, sho‘r), temperatura (xususan sovuq
ta’sirlovchilar) sababli paydo bo‘ladi.
Og‘riq reaksiyasi kuchi ancha ortiq bo‘ladi hamda og‘riq ta’sirlovchi
ta’sir qilgan vaqtda paydo bo‘ladi va uning ta’siri tugashi bilanoq
to‘xtaydi. Bemor og‘rigan tishini aniq ko‘rsatib beradi. Obyektiv
tekshirish ancha chuqurlikdagi karioz kavakni aniqlashga imkon beradi.
Karioz kavakning tubi pigmentlangan va qattiq bo‘lishi mumkin va zond
bilan tekshirilganda og‘rimaydi. Boshqa hollarda karioz kavak tubi
yumshoq bo‘ladi. Karioz kavak tubi zond bilan tekshirilganda va
ekskavasiya qilinganda ayniqsa, pulpa shoxi proyeksiyasi soxasida og‘riq
reaksiyasi paydo bo‘lishi mumkin.