Rivojlantirish instituti

2 .3 . T ikuv va trikotaj m a sh in a la ri d e ta lla r in in g
k o r r o z iy a g a u c h r a sh i, s in is h i, y em irilish i
va b osh q a n u q so n la ri
Korroziya —
geterogen jarayon b o ‘lib, metall — gaz yoki metall — 
suyuqlik b o ‘linish chegarasida kechadi. Korroziyaning tezligi metall 
sirtining ahvoli va tu z ilis h in in g xususiyatlari, k o rroz iyalovc hi 
m u h itn in g haro ra ti, tarkibi h a m d a h a ra k a t tezligi, m aterialning 
m exanik z o ‘riqishlari kabi om illarga b o g ‘liq.
T ikuv va trikotaj m ash in a la rin in g detallari a tm o sfe ra t a ’sirida 
h a m korroziyaga u c h ra y d i. B u n d a d e ta in in g ye m irilish tezligi 
h a v o n in g na m lig i, h a r o r a ti , q u y o s h radiatsiyasi, s h u n in g d e k , 
havoning korrozion - agressiv gaz va tuz q o ‘shilmalari bilan 
ifloslanganlik darajasiga b o g ‘liq. Korroziya tezligi yuqorida aytilgan 
o m illa rn in g q a n d a y kechishiga h a m b o g ‘liq.
Yem irilishning geom etrik xarakteriga k o ‘ra yaxlit (u m u m iy ) va 
mahalliy, sirtosti, kristallitlararo, tanlam a va boshqa korroziya turlari 
mavjud.
M e talining m u h it bilan o ‘zaro t a ’sirlashish xarakteriga k o ‘ra 
to k o ‘tkazm aydigan m u h itla rd a (gaz, neft va h oka z o) ke chadigan, 
kimyoviy korroziya h a m d a elektrolitlarning suvdagi e ritm alarida 
(tuzli, kislotali, ishqorli va boshqalar) kechadigan elektr-kim yoviy 
korroziya b o ‘lishi m um kin.
Korroziyalovchi m u h itn in g turiga ko ‘ra atm osfera, dengiz, yer- 
osti korroziyalari farq qilinadi.
27

---

K o rro ziy a lo v c h i m u h it n in g t a ’sir qilishi b ila n b ir v a q td a , 
metallga t a ’sir k o ‘rsatadigan q o ‘s h im c h a t a ’sirlarning xarakteriga 
k o ‘ra, kuchlanish t a ’siridagi korroziya, ishqalanishdagi korroziya, 
o ‘zaro t a ’sirlashuvdagi korroziya, freting-korroziya, tashqi to k
t a ’siridagi korroziya, radiokim yoviy korroziya (radioaktiv n u rla r 
t a ’sirida), biokorroziya (m ik ro o rg a n iz m la r ajratadigan m ahsullar 
t a ’sirida) farq qilinadi.
Korroziyadan yemirilishning k o ‘p uchraydigan turlari 6-rasm da 
k o ‘rsatilgan. 0 ‘rni kelganda shuni aytib o ‘tish kerakki, korroziya­
dan yem irilishning qaysi turi e n g havfli deg a n savolga u m u m iy
javob boMmagani kabi, korroziyaning u m u m t o m o n i d a n qabul 
qilingan yagona tasnifi h a m y o ‘q.
H ozirgi z a m o n tex n ik a si u c h u n k o r ro z iy a n in g e n g xavfli 
turlari korroziyadan yorilish, kristallararo korroziya, d o g ‘li k o rro - 
ziyadir.
Korroziya tezligi yoki darajasini b aholash u c h u n bevosita va 
bilvosita k o ‘rsatkichlardan foydalaniladi. Bevosita k o ‘rsatkichlarga 
quyidagilar kiradi: a) sirt birligiga b o ‘lingan m assaning ortishi 
yoki kamayishi (vaqtga b o l i n g a n bu k o ‘rsatkich korroziya tezligini 
ifodalaydi); b) korroziya chuqurligi; d) sirtning korroziya mahsullari 
bilan b and boMgan qismi; e) sirt birligidan ajralib c h iq q a n vodorod
6 -ra s m . P o ‘la tn in g k o rro z iy a d a n yem irilish tu rlari: