Rivojlantirish instituti

6 .2 . M o y la s h m a teria lla ri v a ularni ta n la sh
S a n o a td a , asosan, m in e ral m oylash m ateriallari ishlatiladi. 
S a n o a td a ishlatiladigan m o y la r talab etilgan q a to r k o ‘rsatkichlar, 
j u m la d a n tegishli qovushqoqlik k o ‘rsatkichiga ega boMishi kerak. 
M o yning qovushqoqligi haqida 50°C yoki 10 0 °C g a c h a isitilgan 
m a ’lum m iqdordagi b iro r navli m oy n in g belgilangan o ‘lcham dagi 
teshikdan n e c h a m in u td a oqib tushishiga qarab fikr yuritiladi.
M a 'lu m hajm dagi m oyning belgilangan o ‘lcham dagi teshikdan 
20°C haroratda oqib chiqishi u c h u n ketgan vaqtning shu teshikdan 
o ‘sha hajm dagi suvning oqib chiqishi u c h u n ketgan vaqtga nisbati 
qovushqoqlik k o 'rsa tk ic h i
qilib q a bul qilingan. Bu k o ‘rsatkich 
m oyning graduslarda ifodalangan qovushqoqligini xarakterlaydi va 
E50 yoki E100 bilan ifodalanadi. Bu yerda: 50 va 100 - q o v u s h ­
qoqlik k o ‘rsatkichi b o ‘lib, aniqlangan haroratdir. H arorat pasaygan 
va bosim ko ‘tarilgan sari m o y n in g qovushqoqligi ortadi.
Qovushqoqlikning dinam ik va kinematik turlari mavjud. Dinamik 
q o v u s h q o q li k s u y u q li k l a r t a r k i b in i u l a r z a r r a c h a l a r i o ‘z a r o
harakatiga qarshilik k o ‘rsatishini tavsiflaydi va bir kvadrat m etrga 
N y u t o n / sekund birligida o ‘lchanib, shunday suyuqlikning dinam ik 
qovushqoqligiga teng b o ‘ladiki, u n d a 1 m masofaga u n in g 1 m /s
tezlik bilan harakati paytidagi u rin m a kuchlanish 1 Pa (1 H / m 2) ga 
teng boMadi.
Kinematik qovushqoqlik dinamik qovushqoqlikni uning zichligiga 
nisbati bilan aniqlanadi. Kinematik qovushqoqlik birligi m 2/ s b o ‘lib, 
s h u n d a y suyuqlikning k in em a tik qovushqoqligiga tengki, u n in g
d in am ik qovushqoqligi 1 H • s / m ga, zichligi esa 1 k g / m 3 ga teng 
b o ‘ladi. D in a m ik qovushqoqlik ishqalanayotgan sirtlarni m oylash 
u c h u n q o i l a n a d i g a n m o y la rd a n qovushqoqligini g id ro d in a m ik
hisoblash paytida q o ‘llanadi. K inematik qovushqoqlik m oy quvurlari 
orqali yuborilgan m oylarni hisoblashda q o ‘llanadi. D in a m ik va 
kinematik qovushqoqliklar absolut birliklarda ifodalanadi va shuning 
u c h u n a bsolut qovushqoqlik deb yuritiladi. M o ylarning q o v u s h ­
qoqligi haroratga b o g ‘liq ravishda o ‘zgaradi: h a ro ra t k o ‘tarilsa, 
qovushqoqlik kam ayadi, harorat pasayganda qovushqoqligi oshadi.
98

---

M ashinalarni moylash u c h u n m oy tan la sh d a quyidagi m u lo h a - 
zalarga asoslaniladi:
1. T e z y u ra r m ashinalarni qovushqoqligi past b o ‘lgan m oylar 
bilan m oylash kerak, aks h olda m oylash m ate ria lin in g zarralari 
orasidagi b o g ‘lanish k u c h in i yengish u c h u n o r ti q c h a energiya 
sarflanadi. B u n d a n tash q a ri, d e ta lla rn in g o ‘zaro ishqalanuvchi 
sirtlari o d a td a g id a n k o ‘ra k o ‘pro q qiziydi.
2. K a tta yuklanish ostida ishlaydigan, s e k in y u ra r m e x a n iz m ­
larni qovushqoqligi yuqori b o ‘lgan yoki q uyuq (konsistent) m oylar 
bilan m oylash kerak. K onsistent m o y la r m in e ral m o y n in g b iro r 
q u y u q la n tir g ic h m a s a la n , kalsiyli q u y u q l a n t ir g i c h yoki m u m , 
parafin va shu kabi a ra lash m a la rid a n iborat. K a tta z o ‘riqish ostida 
ishlaydigan, shuningdek, harakat y o ‘nalishini o ‘zgartirib turadigan 
m e x a n i z m l a r n i m o y la s h u c h u n q o v u s h q o q lig i p a s t m o y la rn i 
ishlatish m o y n in g o ‘zaro ishqalanuvchi sirtlari o rasid a n siqilib 
chiqishiga va b in o b arin , shu sirtlar orasidagi m o y q a tla m in in g
yupqalashuviga olib keladi.
3. Y u q o r i h a r o r a t l a r d a , o g ‘ir y u k la n is h b ila n ish la y d ig a n
s e k in y u r a r m e x a n i z m l a r n i q a t t i q m o y la s h m a t e r i a ll a r i b ila n
m oylash kerak. B un d a y m oylarga talk, grafit, slyuda kiradi.
M o yla rning turi va navlari j u d a k o ‘p. M o y la rn in g b a 'z i navlari 
haqidagi m a ’lu m o tla r 7-jadvalda berilgan.
7-j a d v a 1
M o y nom i
E yler b o ‘yicha 
50°C dagi 
q o v u sh q o q lik
koeflitsiyenti
Q o fllan ilish i
V azelin
m oyi
1 ,4 - 1 ,7
S h arik li h a m d a ro lik li m ay d a 
p o d sh ip n ik la r va b o sh q a la r
М 2 m arkali 
u rch u q
m oyi
2 , 0 - 2 , 2
M ashina vallari (10000 ayl/m in), presslar 
gidravlik sistem alari, sharikli h a m d a
rolikli podshipniklar va boshqalarda
М 3 m arkali 
u rch u q
m oyi
2 ,8 - 3 ,2
H a lq a b o ‘ylab m o y lan ad ig an
p o d sh ip n ik la r, m a rk a z d a n q o c h m a
n asoslar, d a stg o h larn in g g id rav lik
u z a tm a la ri, m a te ria l kesish a sb o b - 
larini sovitish va, sh u n in g d e k , te rm ik
ishlashda to b la sh suyuqligi sifatida
99

---

Davomi
3 В m arkali 
u rch u q moyi
2 ,8 - 3 ,2
M ex an ik kesish asb o b larin i 
sovitishda qoM lanadigan 3 m ark ali 
u rc h u q m oyi o ‘rn id a, te rm ik
ishlashda to b la sh suyuqligi sifatida
L m arkali 
u rch u q moyi
4 , 0 - 4 , 5
K atta z o ‘riqish o stid a tez ishlaydigan 
m a sh in a la r, h alq a b o 'y la b
m o y lan ad ig an p o d sh ip n ik lard a
S m arkali 
u rc h u q m oyi
5 ,5 - 7 ,0
P oyafzal tik ish m a sh in alari, b o lg ‘a - 
lash va b u k ish m e x an izm lari, 
ro lik li q a y c h ila r, d astg o h la r va 
p resslar, g id rav lik sistem alarn in g
u z a tm a la rid a
SB m arkali 
u rch u q m oyi
5 ,5 - 7 ,0
S m ark ali m oy o ‘rn id a
S U m arkali 
u rch u q moyi
6 ,0 - 7 ,5
K atta z o ‘riqish o stid a , sekin 
ishlaydigan m ash in a va m e x a n iz m ­
lar, h aro rati y uqori b in o la rd a
ishlaydigan m ex an izm lard a
М 2 m arkali 
u rch u q m oyi
100 da 1 ,8 -2 ,2 K atta z o ‘riqish ostida ishlaydigan 
se k in y u rar m e x an izm lar, o g ‘ir 
jih o z la rn in g u z atm alari va 
b o sh q a la rd a