Rivojlantirish instituti j. J. Jalolov, I. A. Ahmedov, I. S. Hotamov korxona tashqi iqtisodiy

3-bob. TASHQI SAVDO OLDI-SOTDI
S H A R T N O M A S I
3.1.
T A S H Q I   S A V D O   S H A R T N O M A S I N I
O‘RGANISHNING ZARURLIGI VA AHAMIYATI
Moddiy-buyum shaklidagi tovarlarning oldi-sotdi shart-
nomasi xalqaro tijorat amaliyotida 
shartnoma deb ataladi.
Oldi-sotdi shartnomasi tijorat hujjati bo‘lib, tashqi savdo
bitimida rasmiylashtiriladi. Unda tomonlarning tovar yetkazib
berish to‘g‘risidagi majburiyatlari bayon etiladi. Tashqi iqtisodiy
bitimni tuzishda tomonlar bitim tuzishda qaysi davlatning
huquqidan foydalanish zarurligini va tomonlarning huquq va
majburiyatlarini aniqlab olishlari kerak.
Oldi-sotdi shartnomasini tuzishni tartibga solish va sotuvchi
hamda xaridorning ushbu shartnomadan kelib chiqadigan huquq
va majubriyatlari BMTning oldi-sotdi shartnomalari to‘g‘risidagi
konvensiyasida birxillashtirilgan. Agar shartnoma tomonlaridan
biri konvensiyaga qo‘shilmagan mamlakatlarda joylashgan bo‘lsa,
bunday bitimga nisbatan Konvensiya qo‘llanilmaydi. Agar
tomonlar o‘rtasida kelishuv bo‘lmasa, u holda:
— oldi-sotdi shartnomasida sotuvchi bo‘lgan;
— komissiya (konsignatsiya) shartnomasida komitent bo‘l-
gan;
— topshiruv shartnomasida ishonch bildiruvchi bo‘lgan;
— tashish shartnomasida tashuvchi bo‘lgan tomon joylashgan
mamlakatning huquqi qo‘llaniladi.
MDH mamlakatlarining qonunlariga ko‘ra, oldi-sotdi
shartnomasi bo‘yicha xaridorning tovarga egalik huquqi unga
tovar berilgan vaqtdan boshlab kuchga kiradi. Agar xaridor
yetkazib berishni o‘z bo‘yniga olgan bo‘lsa, transport tashkiloti
yoki pochta xaridorning vakili hisoblanadi va unga tovarni berish
xaridorning o‘ziga berish deb hisoblanadi. Agar sotuvchi biror
joygacha tovarni yetkazib berishga javobgar bo‘lsa hamda tovar
xaridor yollagan yetkazib beruvchilar tomonidan olib ketilsa, u
holda tovar birinchi yetkazib beruvchiga berilishi bilanoq egalik

---

4 8
huquqi xaridorga o‘tadi. Konosament yoki boshqa tovar tarqatish
hujjatlari tovarning o‘ziga nisbatan qo‘llaniladigan o‘tkazishga
rasmiylashtiriladi.
Shartnoma tuzishdan oldin tomonlar uning barcha shartlarini
kelishib oladilar. Bir tomon shartnoma loyihasini ishlab chiqadi,
boshqa tomon esa uni o‘rganadi va qo‘shimchalar kiritib,
o‘zgartiradi.
Hamma bahsli o‘rinlar hal etilgach, tomonlar shartnoma
tuzadilar va shu paytdan boshlab shartnoma bo‘yicha
tomonlarning huquq va majburiyatlari yuzaga keladi.
Agar shakli va imzolanish tartibiga rioya qilinmagan bo‘lsa,
tashqi savdo shartnomasi (qayerda tuzilganligidan qat’i nazar)
haqiqiy deb hisoblanmaydi. Shu bilan MDH mamlakatlaridagi
shartnoma tuzish tartibi BMTning xalqaro oldi-sotdi shart-
nomalari to‘g‘risidagi konvensiyasi bo‘yicha bitim tuzish
tartiblaridan farq qiladi. Bunga ko‘ra bitim tuzishning og‘zaki
shakliga yo‘l qo‘yiladi.