Rivojlantirish instituti j. J. Jalolov, I. A. Ahmedov, I. S. Hotamov korxona tashqi iqtisodiy

6-bob. M A R K E T I N G   M O H I Y A T I
6.1.
MARKETINGNING AHAMIYATI VA ZAMONAVIY
K O N S E P S I Y A S I
Marketing 
tovarlarni 
ishlab 
chiqarish 
va 
xaridorlarga 
kerakli
vaqt, 
miqdor 
va 
sifatda, 
shuningdek, 
yuqori 
samara 
hamda 
foyda
evaziga 
sotishni 
tashkil 
etish 
va 
boshqarish 
maqsadida 
vujudga
keldi 
va 
xizmat 
qilmoqda. 
Iqtisodchi 
olimlar 
ta’kidlashlaricha,
marketing 
xizmatlaridan 
foydalanish 
jamiyat, 
xaridorlar, 
ishlab
chiqaruvchilar 
va 
nihoyat, 
marketing 
organlarining 
o‘zlariga
ham 
benihoya 
katta 
foyda 
keltirar 
ekan.
Bozor 
iqtisodiyoti 
o‘z 
mohiyatiga 
ko‘ra 
har 
qanday 
jismoniy
va 
yuridik 
shaxslar 
o‘z 
faoliyatlaridan 
naf 
ko‘rishlari, 
ma’lum
daromad 
olishlari 
va 
rentabelli 
ish 
yuritishlarini 
taqozo 
etadi.
Yuqoridagi 
marketingga 
berilgan 
ta’rif 
uning 
mohiyatini 
to‘laroq
aks ettiradi deb o‘ylaymiz. U ingliz iqtisodchisi Edjeni
Makkartining mashhur «4 r», ya’ni tovar yoki xizmat ( rgodukt),
baho (rrice), foyda (rgotif) va tovarni sotish joyi (bozor-rlace)
moduliga ham to‘g‘ri keladi (1-chizma).
Korxonalarning marketing faoliyatida xaridorlar alohida
markaziy o‘rin egallaydi. Ularning safini kengaytirish muhim
ahamiyatga ega. Agar biror korxona o‘z iste’molchilariga yaxshi,
sifatli tovar sotar yoki xizmat ko‘rsatar ekan, uning faoliyatiga
qiziqish ortadi, xaridorlar korxona tovarlari bozorida boshqa
korxonalardan shu korxonaga o‘ta boshlaydilar. Bu esa o‘z
navbatida korxona tovarining bozorida talabning o‘sishiga olib
keladi. Mazkur korxona o‘zining sifatli tovariga (xizmatiga)
yuqoriroq narx belgilash imkoniga ega bo‘ladi, xarajatlari
nisbatan kamroq o‘sgani holda ko‘proq daromad, foyda olishga
erishadi.
Marketingning mohiyati tadbirkorlik faoliyatiga yangicha
yondashishda, ya’ni «ishlab chiqarish mumkin bo‘lgan tovarni
iste’molchi olishiga majburlashga urinish kerak emas, balki
iste’molchiga zarur tovarlarnigina ishlab chiqarish va sotish

---

1 2 1
kerak» degan shiorda namoyon bo‘ladi. Korxona mijozlariga
xizmat ko‘rsatilganda aynan ularning xohish va talablarini to‘liq
hisobga olish va qondirish nazarda tutiladi.
Shunday qilib, 
marketing — ayirboshlash yo‘li bilan ehtiyoj
va talablarni qondirishga yo‘naltirilgan inson faoliyatining turi,
bozordagi barcha qatnashchilarning o‘zaro manfaatlariga
asoslangan harakatlari va talablarini shakllantirish va qondirish
uchun birlashtirishdir. Marketing — bu tovar harakatining barcha
bosqichlarini o‘z ichiga oluvchi, talab va taklifni o‘rganish,
Mahsulot
o‘tkazib
beruvchilar
Marketing axborot tizimi
Vositachilar
Tovar
Pridukt
Narx
Price
Xaridorlar
Foyda
Profit
Bozor
Place
Raqobatchilar
Marketingni tashkil etish tizimi
Kontaktdagi
auditoriyalar
Marketingni 
nazorat 
tizimi
Marketingni 
rejalashtirish 
tizimi
1- chizma. Marketing faoliyatining umumiylashtirilgan chizmasi
1
.
_________
1
 
 Âåëèñàâà Ò. Ñåâðóê. Áàíêîâñêèé ìàðêåòèíã Ì:, Äåëî ËÒÄ.1994, c. 5.

---

1 2 2
mahsulot ishlab chiqarish dasturini yaratish, sotish va iste’mol
qilish bilan bog‘liq bo‘lgan turli xizmatlar ko‘rsatish va iste’moldan
chiqqandan keyin utilizatsiyalashni tashkil qilish kabi bozor
muammolarini yechishda yaxlit-tizimli yondashishdir.
Marketing talabni qondirishga qaratilgan faoliyat bo‘libgina
qolmay, talabga ta’sir qilish hamdir. Xo‘sh, bu ta’sir qanday
bo‘lishi kerak, boshqa mahsulotlar ishlab chiqarishga o‘tish va
yangi talabni vujudga keltirish kerakmi? Marketing faoliyatining
bunday aniq maqsadlarini — bozorda mavjud bo‘lgan vaziyatni
hisobga olish bilan, xaridorlarning qiziqish darajasi bilan,
korxonaning o‘z iqtisodiy va ijtimoiy vazifalari bilan, u yoki bu
bozorga kirishi bilan aniqlanadi. Shunday qilib, talab marketing
maqsadini, shu bilan birga kerakli marketing tadbirlarini ishlab
chiqishga imkon beradi. Bir necha talab darajasini va unga
mos keluvchi marketing faoliyat turini alohida ajratib ko‘rsatish
mumkin. Quyida talab darajasi va unga mos keluvchi marketing
tadbirlarini ko‘rib chiqamiz.