Rivojlantirish institu ti

Yer sharidagi  eng muhim daryolar
D a ry o la r
U z u n lig i,
k m
S u v   y ig ‘a - 
d ig a n  
m a y d o n , 
m in g   k m 2
0 ‘rta c h a   y il­
lik   suv  sarfi, 
m 3  sek.
Y illik   o ‘rta c h a  
o q im i,  k m 3
A m a z o n k a
6 4 0 0
7 1 8 0
1 0 0 0 0 0
3 1 6 0
M i s is ip i
6 4 2 0
3 2 3 8
1 9 0 0 0
6 0 0
N il
6 6 7 1
2 8 7 0
3 1 0 0
9 8
Y a n s z i
5 8 0 0
1808
2 2 0 0
6 9 0
K o n g o
4 3 2 0
3 6 9 0
4 3 0 0 0
1 2 6 0
P a r a n a
4 7 0 0
3 1 0 0
1 4 8 8 0
—
M e k o n g
4 5 0 0
8 1 0
1 2 0 0 0
—
G a n g
—
—
3 8 0 0 0
1 1 2 0
N i g e r
4 1 6 0
2 0 9 2
—
—
Y e n is e y
4 0 9 2
2 5 8 0
1 7 4 0 0
5 4 8
Y u k o n
3 7 0
8 5 5
—
—
H i n d
3 1 8 0
9 6 0
—
—
O b
3 6 8 0
2 9 7 5
—
-
L e n a
4 4 0 0
2 4 9 0
—
—
A m u r
4 4 1 6
2 4 9 0
1 1 5 0 0
3 5 0
V o lg a
3 7 0 0
1 9 5 0
8 6 0 0
2 5 0
D u n a y
2 8 5 0
871
5 5 0 0
2 0 3
A m u d a r y o
2 5 4 0
4 6 5 4
1 3 3 0
4 2
S i r d a r y o
2 9 8 2
4 6 3 0
4 3 0
1 3 ,5
134

---

9-jadval
Dunyodagi  eng  katta  koMIar va  suv  omborlari
K o 'lla m in g
n o m i
Q ay erd a
jo y lash g an lig i
M a y d o n i, 
m in g   k m 2
Eng  c h u q u r 
y eri,  m
D en g iz  sa th id a n  
b a la n d lig i,  m
K a s p iy
O s iy o d a
3 7 1 ,0
1 0 2 5
2 8
O r o l
5 0
B a y k a l
3 1 ,5
1 6 2 0
4 5 6
B a lx a s h
1 7 ,6
2 6
3 4 0
I s s i q k o ‘l
6 ,2
6 6 8
1 6 0 2
Y u q o r i  k o ‘l
A m e r i k a d a
8 2 ,4
3 9 3
183
G u r o n
5 9 ,6
2 2 8
117
M i c h i g a n
5 8 ,0
281
117
E ri
2 5 ,7
6 4
175
O n t a r i o
1 9 ,5
2 3 6 ,0
75
V i k to r i y a
6 8 ,0
80
1 1 3 4
T a n g a n i k a
A f r i k a d a
3 4
1 4 3 5
7 7 3
N y a s a
3 0 ,8
706
4 7 2
C h a d
2 6 ( 7 2 )
1 1 ,4
281
Suv  omborlari
Q a y s i
d a i y o d a
S u v   s i g ‘i m i, 
k m 3
K o r i b a
Z a m b e z i
5 ,2
3 5 ,2
185
B ra ts k
A n g a r a
5 ,5
5 7 ,5
179
A s v o n
N i l
5 ,5
—
1 3 0
K r a s n o y a r s k
Y e n is e y
2 ,6
3 6 ,6
7 2 ,3
S a n m i n y a
X u a n x e
3 ,5
1 8 ,6
7 3 ,7
B u x ta r m a
I r tis h
5 ,5
1 0 ,5
6 5 ,0
B o u l d e r - D a m
K o l o r a d o
0 ,6
6 1 ,0
3 6 ,0
Q a y r a q q u m
S i r d a r y o
5 1 3
2 3
4 ,2
C h o r v o q
C h i r c h i q
4 0
1 6 2
2 ,0
K a t t a q o ‘r g ‘o n
Z a r a f s h o n
8 3 ,5
2 8
0 ,8 4
135

---

Botqoqliklar. Y er ustida nam garchilikka m oslashgan  o ‘sim liklar 
o ‘sib  yotadigan  o ‘ta  zax  yerlar botqoqliklar deb ataladi.
B otqoqliklam ing vujudga kelishi  uchun quyidagi tabiiy-geografik 
sh a ro itla r b o ‘lishi  kerak:  relyefi  tekis b o ‘lishi,  iqlim ga bog‘liq  holda 
n a m n in g   kirim iga  nisbatan  sarfi  kam   b o ‘lishi;  suv  o ‘tkazm aydigan 
qatlam   Y er yuzasiga  yaqin  b o ‘lishi  va  boshqalar.  B unday  sh aro itd a 
suv  kam   b u g ia n a d i,  shim ilishi  nisbatan  sust  b o ‘ladi,  suv  oq im i  zaif 
bo ‘lib, grunt o ‘ta nam lashib, botqoqliklar vujudga keladi.  Botqoqliklar 
k o ‘llarning  sayozlashib,  h ar  xil  o ‘sim liklar 
{qamish,  k o ‘g ‘a,  qiyoq, 
m o xva   boshq.)  bilan  qoplanishi  oqibatida  h a m d a   daryo  qayirlarida 
ham  b o tq o q lik lar vujudga keladi.
Botqoqliklar atm osfera yog‘inlarini, grunt suvlarini to ‘plab, daryo­
larni  suv  bilan   ta ’m inlab,  ularning  rejim ini  tartibga  solib  turadi. 
D unyoda botqoqliklar tarqalgan m aydon 2,68  m ln.  km 2 b o ‘lib,  ularda
11.5  m ing km 3 suv mavjud.  Bu Y er yuzidagi daryolar suv m iqdoridan
5.5  m arta  k o ‘pdir.
B o tqoqliklar  geografik  q o biq  tabiiy  m u h itid a   m u h im   vazifani 
bajarib,  a tro f m ikroiqlim iga ta ’sir etadi,  daryolarni suv bilan ta ’m in- 
laydi,  to rflarni  vujudga  kelishining  asosiy  om ili  hisoblanadi.  T o rf 
yoqilgfi  xom ashyosi  b o ‘lishidan  tash q a ri,  qishloq  x o ‘jalik d a  azot 
o ‘g ‘itining o ‘m in i bosuvchi  m ineraldir.
Yer  osti  suvlari.  Y er  p o ‘sti  q atlam lari  ich id a  b o ‘lgan  h am m a 
suvlar yer osti suvlari deyiladi.  U lar q attiq  (m u z),  bug1  h a m d a  suyuq 
holatda b o ‘lishi  m um kin.
Y er osti suvlarining um um iy hajmi  23400 m ing km 3 b o ‘lib,  dunyo 
suv zaxirasining  1,7%  ni  tashkil  etadi.Y er osti suvlari  yer yuzasidagi 
(d aryo,  k o ‘l,  b o tq o q lik )  suvlarning  sh im ilish id a n ,  yog‘in la rd an , 
havodagi  suv  b u g ‘larining  yer  ichiga  y oriqlar va  tu p ro q   orqali  kirib 
quyuqlashib, so ‘ngra suvga aylanishidan vujudga kelgan.  Bunday y o ‘l 
bilan vujudga kelgan yer osti suvlarini vadoz (yuzadagi) suvlar deyiladi. 
V adoz  suvlari  y er  yuziga  yaqin  b o ‘lganligidan  u  g ru n t  suvlari  deb 
h am  yuritiladi.Y er osti suvlarining b ir qism i  m ag m ad an  ajralib ch iq - 
q an suv  b u g ia rin in g  yuqoriga k o ‘tarilib,  sovishidan  hosil  b o ‘ladi.  U