Rivojlantirish institu ti

4. 
Yer yuzasini o ‘zgartiruvchi asosiy kuchlar. Y er yuzasi  relyefi­
ning  shakllanishida  unga  ichki  va  tashqi  din am ik   jara y o n la rn in g  
aham iyati  katta. Y erning ichki energiyasi ta ’sirida vujudga keladigan 
tektonik harakatlar bilan bog‘liq b o ‘lgan tog‘  hosil b o ‘lishi, vulkanlam i 
otilishi, zilzilalami sodir b o ‘lishi  kabilar 
Yerning ichki dinamik jarayoni 
yoki ichki kuchlar,  yoki  endogen  kuchlar deya  yuritiladi.  A ksincha, 
relyefning shakllanishiga ta ’sir etuvchi  — atm osfera, gidrosfera va shu 
kabi om illarni bir nom  bilan Y erning tashqi dinam ik jarayonlari yoki 
tashqi kuchlar,  yoki ekzogen  kuchlar deb yuritiladi  (24-  rasm ).
Y er yuzasi relyefini shakllantiruvchi bu  ikki (endogen va ekzogen) 
kuch  bir-biriga  q aram a-qarshi  b o ‘lsa-da,  lekin  u lar  doim o  aloqada 
bo‘ladi. Chunki Y em ing endogen kuch ta’sirida gorizontal holda yotgan 
jin slar  burm alanib,  tog6  tizim larini,  botiqlarni,  yer  yoriqlarini  hosil 
qilsa, aksincha, ekzogen kuchlar ta ’sirida o ‘sha tog6 tizimlari yemiriladi, 
yassilanadi,  tekislanadi, 
nuragan  jinslar  esa  botiqlarga  olib  kelib 
yotqiziladi. Oqibatda baland tog‘lar o 6m ida yassi tog6lar, botiqlar o 6m ida 
tekisliklar  vujudga  keladi.  A gar  Y erning  ichki  d in am ik   jaray o n i 
bo6lmaganda edi, u taqdirda tashqi kuchlar ta ’sirida Yer yuzasi yemirilib 
(nurab), oqibatda sayyoram iz yuzasi yassilanib qolgan b o 6lar edi.
86

---

Tektonik jarayonlar
f l
y .
с
3
-Q
Q
60