4. Eng yangi davr — XX asrning o ‘rtaIaridan b o sh lan ib , ilm iy-
texnika inqilobi, „kosmosni o ‘zlashtirish asri“ kabi tu sh u n ch alarn in g
paydo b o iis h i bilan belgilanadi. Eng m uhim i o n a -ta b ia t o ‘zi yarat-
gan tirik m avjudotlar orasida qudratli fan -tex n ik a bilan qurollangan
insonlar yetkazgan zarardek talafotni hech q ach o n k o ‘rm agan.
Insoniyat o ‘zining hayotiy ehtiyojlarini qondirish maqsadida doim o
tabiatdan nim ani olish kerakligini yaxshi anglab keldi, lekin nim anidir
berish h am kerak ekanligiga e ’tibor berm ay keldi. U ndagi mavjud
im koniyatlar bilan hisoblashmadi. Inson tom onidan „tabiatni bo ‘ysun-
d irish“ shioriga am al qilib kelindi. N atijada fan-texnikaning ishlab
chiqarish kuchlariga aylangan bir paytda dunyoviy m u am m o la r in
soniyat oldida birin-ketin paydo b o l a boshladi.
O lk am izdagi dolzarb dunyoviy m uam m olardan biri ham m am iz-
ga ayon b o ig an Orol muammosidir. Shuningdek, demografik, ekologik,
atrof-m uhitni m uhofaza qilish kabi m uam m olar ham o lk a m iz g a taal-
luqlidir. Lekin insoniyat tarixida Orol dengizi kabi yirik suv havzasining
butunlay geografik xaritadan yo‘qolib ketish xavfi kuzatilm agan.
198
Shartli belgilar.
/ @
2
©
J
©
4 . @ J ©
6
®
Z ®
« @
9
0
42- rasm. Ishlab chiqarish rivojlanishining turli bosqichlarida
insonning tabiatga ta’siri.
1
— atmosfera,
2
— suv,
3
— tuproq,
4
— tog‘ jinslari, 5 — odam,
6
—
hayvonlar, 7 — mikrooiganizmlar,
8 — o‘simliklar, 9 — iqlim. Kuchsiz ta’sir —
uzuq ko‘rsatkich, ta’siming kuchayishi — sidirg‘a yo‘g‘on ko‘rsatkich:
I — olovdan foydalanishdan aw algi davr; II — olovdan foydalanishning boshlanish
davri, oddiy m ehnat qurollarining paydo boMishi va takom illashuvi (m iloddan
4 0 — 10 ming yil a w a l); 111 — dehqonchilik va chorvachilikning vujudga kelishi
va rivojlanish davri (m iloddan 10 ming yil a w a l, XIV asr); IV — hun arm an d -
chilikning rivojlanishi, m anufakturaning paydo boMishi va o ‘sishi, qishloq xo‘jalik
ishlab chiqarishining kengayishi (XV — X V II1 asrlar); V — m ashina industriyasi,
xo'jalikning turli sohalari rivojlanish davri (XIX — XX asrning I yarm i); VI —
fan-texnika inqilobi davri (XX asrning II yarmi).
Xullas, hozirgi paytga kelib insoniyat qudratli geologik kuchga teng-
lashdi. A kadem ik V. I. Vernadskiy ta ’kidlaganidek, geografik qobiqda
sifat va m iqdor jihatdan tubdan farq qiladigan yangi qobiq — noosfera
(yunoncha
noos — aql, idrok, sfera — qobiq) tarkib topdi.
Savol va topshiriqlar
1. A n tr o p o g e n b o s q ic h t u s h u n c h a s i v a m a z m u n i t o ‘g ‘r is id a fik r
b ild ir in g .
2. O d a m z o d n in g p a y d o boM ishi h a q id a q a n d a y g ‘o y a la r m a v ju d ?
3. A n tr o p o g e n b o s q ic h q a n d a y d a v rla rg a boM inadi?
4. A n tr o p o g e n b o s q ic h n in g a so s iy x u s u s iy a tla rin i s a n a b b e rin g .
199
Download Do'stlaringiz bilan baham: |