A tm osfera yana 14 % issiqlikni Q uyoshdan, 24 % issiqlikni Y er yuza-
sidan ham d a Y er yuzasining sam arali (u zu n to ‘lqinli) n u r sochishiga
ketgan 20 % issiqlikni (14 + 24 + 20 = 58) olib, d u n y o b o ‘shlig‘iga
tarqatib yuboradi (36- rasm ).
S h unday qilib, Y er yuzasiga atm osfera orqali kelayotgan issiqlik
m iqdori u n d a n sarflanayotgan issiqlik m iqdoriga teng. Lekin Y er
yuzasidagi issiqlik balansi turli geografik kengliklarda bir xil em as.
Y er yuzasida issiqlikning taqsim lanishini iyul va yanvar izoterm a
(harorati bir xil b o ig a n joylam i xaritada tutashtiruvchi chiziq) larning
xususiyatlaridan bilish m um kin. C h u n k i, yanvar va iyul izoterm alari
o ‘sha oylarning o ‘rtach a h aro ratin i bildiradi, bin o b arin , u la r eng
sovuq va eng issiq haroratni aks ettirm aydi. Iyul va yanvar izoterm alari
jo y n in g geografik kengligiga, havo sirkulatsiyasiga, yer usti tu z i-
lishiga, okean va dengizlarning joylashishiga b o g liq holda o ‘zgaradi.
Y er yuzasida yanvar va iyul oylarining o ‘rta c h a harorati izo term alar
xaritasida k o ‘rsatilgan. Y anvar S him oliy y a rim sh a r u c h u n sovuq,
Jan u b iy yarim sh ar u ch u n issiq oy, ak sin c h a , iyul S him oliy y a rim
sharda issiq, Janubiy yarim sharda sovuq oy hisoblanadi. Y er yuzasi
ning S him oliy yarim sharida eng sovuq jo y R ossiyaning O ym yakon
shahri hisoblanib, harorat — 71°ga tu sh g an b o is a , Jan u b iy y a rim
sharda A ntarktidada kuzatilgan h aro rat — 89,2° ga tushganligi qayd
q ilingan. Y ozda eng issiq h a ro ra t A frikadagi T rip o li sh a h rid a ro ‘y
berib, + 58,1 ° ga k o la rilg a n .
M a ’lum ki, Y er yuzasida h a ro ra tn in g kunlik va yillik o ‘zgarishi
m avjud. Bir kun ichida eng baland va eng p ast h arorat orasidagi farq
h a ro ra tn in g
kunlik o ‘zgarish miqdori yoki
amplitudasi deyiladi. Bir
yil ichida m a ’lum joyning eng issiq va eng sovuq oylarining o ‘rtacha
haroratlari orasidagi farq o ‘sha
joyning yillik harorat amplitudasi deb
yuritiladi. Q utblarda va m aterik ichkarisidagi joylarda yillik am plituda
k a tta , ak sin ch a, ekvator atrofida kichik b o la d i. C h u n k i, ekvator
atrofiga Q uyosh nuri yil b o ‘yi k a tta b u rch a k hosil qilib tushganligi
sababli, h a ro ra tn in g yoz oylari b ilan qish oylari orasidagi farq ju d a
kam , binobarin o ‘sha hududlar issiq b o la d i, aksincha, h ar ikki qutblar
to m o n bu farq ortib, h aro rat pasayib b o rad i. Bu ho d isa Y er yuzini
issiqlik m intaqalariga ajratishda ham hisobga olinadi.
Download
Do'stlaringiz bilan baham: