Rivojlantirish institu ti

Gidrosfera
Mavzu rejasi
1.  Gidrosfera haqida umumiy tushuncha.
2.  Dunyo okeani va uning qismlari.
3.  Dengiz tubi  relyefi va suvining fizik-kimyoviy xususiyati.
4.  Dunyo okeanining tabiiy resurslari.
5.  Quruqlikdagi  (daryolar,  ko‘llar,  botqoqliklar,yer osti  suvlari, 
kriosfera) suv.
1. 
Gidrosfera haqida umumiy tushuncha.  Gidrosferaga planeta- 
m izdagi  ham m a  suvlar — okean,  dengiz,  daryo,  ko‘l,  m uz,  botqoq, 
tuproqdagi va atm osferadagi suvlar kiradi.
G idrosferada suvning m iqdori  1  m lrd.  386  mln.  km 3 b o ‘lib, shun- 
dan  1  mlrd.  338  km 3 yoki 96,5%  i okean va dengizlarga, qolgan 3,5%  i 
quruqlikdagi  (yer osti  suvlari  —  1,7%,  m u z lik —  1,7%,  daryo,  ko ‘l, 
botqoq — 0,02%  va atm osferadagi ham da tirik organizm  taricibidagi) 
suvlarga to ‘g‘ri  keladi.  G idrosferadagi suvning 97,47 foizi sh o ‘r,  faqat 
2,53  foizi c h u c h u k  suvdir ( 7 - jadval).
Suv yerdagi eng noyob m ineral hisoblanib, uning  o ‘mini bosuvchi 
b iro n ta  m odda yo ‘q.  Suv yerdagi  barcha tirik  m avjudotlarning rivoj­
lanishi  va  o ‘sishi  u c h u n   eng  z a ru r va qim m atb ah o   m ineral  hisobla­
nib,  quyidagi  fizik  va  kim yoviy  xususiyatlarga  ega:  tabiatda  suv  bir 
vaqtning o ‘zida qattiq, suyuq va gaz (bug1)  holida uchraydigan yagona 
m ineral;  suv  qanday  h o latd a   (q attiq,  suyuq  va  bug1)  b o lm a s in ,  u 
boshqa  m oddalarni  erituvchanlik xususiyatiga ega;  suvning qaynash 
harorati  bosim ga bog‘liq  holda o'zgaradi;  suv  ham  boshqa  m oddalar 
singari  isitilgach,  uning hajm i  kengayib,  zichligi kam ayadi, aksincha, 
0°  С  d a n   pastga  tushsa,  hajm i  kengayadi,  natijada  b utilkada  va 
quvurlarda  qolgan  suv  hajm i  kengayib  (m uzlab  qolib),  uni  yorib 
yuboradi,  suvning ta ’m i,  hidi,  rangi yo ‘qligi  tufayli boshqa elem ent- 
lardan  ajralib tu radi;  suv Y er sharidagi  eng k o 'p   issiqlik sig'diruvchi 
jism dir.  Shu sababli suv  havzalari  yozda to ‘plagan quyosh  issiqligini 
qishda  n am  va  iliq  havo o q im i  sifatida  atrofm i  ilitib turadi.
Dunyo okeani. Yer yuzasining 71  foizi suv bilan qoplangan boMib, 
Dunyo okeanini tashkil etadi. Dunyo okeanining maydoni 361  mln.  km 2,
121

---