Rivojlanish psixologiyasi

1.2 Kichik maktab yoshida anatomo - fiziologik rivojlanish.Kichik maktab o’quvchilarida bilish jarayonlarining o’sishi
Kichik maktab yoshidagi o’quvchilarning barcha o’qish faoliyati qaxtiiy ravishda maqsadga muvofiqlashtirilgandir. Birinchidan, o’quvchilar o’qish, yozish, va hisoblash malakasini egallashlarini, arifmetika, ona-tili, tarix, geografiya va tabiyatshunoslikdan geometriyaning elementar asoslaridan ancha katta xajmda bilimni ortirishlari kerak. Ikkinchidan, bolaningsh bilim darajasi va bilish qiziqishlari kengayadi hamda rivojlanadi. Uchinchidan bilim jarayonlarininng taraqqiyoti, aqliy rivojlanish yuzaga keladi. Faol mustaqil ijodiy faoliyat uchun qobiliyat tarkib topadi va nixoyat o’qishga bo’lgan yo’nalish o’qishga nisbatan maxsuliyatli munosabat o’qishni yuksak omillarini topishi kerak.
Bolalar o’z-o’ziga xizmat qilish va o’zlari uchun foydali bo’lgan narsalarni tayyorlash bilan shug’ullanayotganlarida ularda mehnatsevarlikni tarbiyalashga xususan zo’r ehtibor berish kerak. Kichik maktab yoshidagi o’quvchilarni sekin-asta ko’pchilik foydasiga qaratilgan, boshqalar uchun bo’lgan ijtimoiy-foydali mehnatga jalb etish juda muhimdir. O’quv faoliyati kichik maktab yeshidagi o’quvchi uchun nafakat bilish jaraenlarining yukori darajada rivojlanishi .balki shaxsiy xususiyatlarini rivojlantirish uchun ham imkoniyat yaratadi. SHuni aloxida ta’kidlash lozimki yetakchi bo’lgan o’quv faoliyatidan tashkari boshka faoliyatlar-uyin.mulokot va mehnat faoliyatit ham o’quvchi shaxsi rivojiga bevosita ta’sir kursatiadi.SHuningdek bu faoliyatlar asosida muvafakkiyatga erishish motivlari bilan boglik bo’lgan shaxsiy xususiyatlar tarkib topa boshlaydi. O’quv faoliyati kichik maktab yoshidagi bolalarda o’qishda ma’lum yutuklarga erishish extiyojini kondirishga ,shuningdek tengdoshlari orasida uz urniga ega bulishiga imkoniyat ham yaratadi.Aynan ana shu urin yoki mavkega erishish uchun ham bola yaxshi o’qish uchun xarakat kilishi mumkin.Bu yoshdangi bolalar doimiy ravishda uzlari erishgan muvaffakkiyatini boshka tengdoshlari muvaffakkiyati bilan solishtiradilar.Ular uchun doimo birinchi bulish nixoyatda muxim .Kichik maktab davrida bolalardagi musobakaga kirishish motivi tabiiy psixologik extiyoj hisblanib bu motiv ularga kuchli emotsional zurikishni beradi. Bu xususiyatlar aslida bogcha davridan boshlab yuzaga kela boshlaydi va kichik maktab davrida, shuningdek o’smirlik davrida ham yakkol kuzga tashlanadi.Kichik maktab yoshidagi bolalar kattalarning u xakidaga fikr va baxolariga karab uzlariga uzlari baxo beradilar.O’quvchining uziga uzi beradigan baxosi asosan tugridan tugri o’qituvchining beradigan baxosiga va turli faoliyatlaridagi muvaffakiyatlariga boglik.Kichik maktab yoshidagi o’quvchilarda uz uziga beradigan baxolari turlicha –yukori , adekvat,past bulishi mumkin.Bu yoshdagi bolalarda mavjud bo’lgan ishonuvchanlik, ochiklik, tashki ta’sirlarga beriluvchanlik,itoatkorlik kabi xususiyatlari ularni shaxs sifatida tarbiyalash uchun yaxshi imkoniyat yaratadi.Kichik maktab yoshi davrini bolaning turli faoliyatlarda muvaffakkiyatga erishishini belgilab beruvchi asosiy shaxsiy xususiyatlarni yuzaga kelish va mustahkamlash davri deb hisoblash mumkin.Bu davrda muvaffakkiyatga erishish motivlari tarkib topish bilan bir katorda mehnatsevarlik va mustaqillik kabi sifatlar rivojlanadi.Kichik maktab yoshidagi o’quvchilarda mehnatsevarlik asosan o’qish va mehnat faoliyatida rivojlanadi va mustahkamlanadi. Mehnatsevarlik bolada uz kilayotgan mehnati unga zavk bergan takdirdagina yuzaga keladi.Bolada mustaqillik xusuiyatining shakllanishi asosan kattalarga boglik.Agar bola xaddan ziyod ishonuvchan, itoatkor,ochik xususiyatli bulsa unda asta sekinlik bilan buysinuvchanlik mustaqil bo’la olmaslik xususiyati mustahkamlana boradi. Lekin bolani vaqtli mustaqillikga undash unda quloqsizlik yopiqlikni shakllanishiga olib keladi va hayotiy tajribalarni asosan kimlargadir taklid qilgan xolda uzlashtiradi Mustaqillikni shakllantirish uchun bolaga mustaqil bajaradigan ishlarni ko’proq topshirish va unga ishonch bildirish nihoyatda muhimdir. 7-11 yoshli davrda bolalar o’zlarining individual xususiyatlarini anglay boshlaydilar. Bolani uz-uzini anglashi ham jadal rivojlana boradi va mustahkamlana boshlaydi.
Kichik maktab yoshdagi o’quvchining o’quv faoliyati jarayonida o’zidagi xulq-atvorni va faoliyatni o’zi tomonidan muvofiqlashtirish qobiliyati rivojlanadi, ongli rivishda bir fikrga kela olish qobiliyati rivojlanadi, o’z faoliyatini o’zi uyushtrishiga, hamda bilim olish jarayoniga bo’lgan qiziqishining qaror topishiga yordam beradi. O’quvchi xulk-atvorining motivlashtirishi ham o’zgaradi. Bunda o’rtoqlar va jamoaning fikrlari asosiy motivlar bo’lib qoladi. Axloqiy his-tuygular va shaxsning irodaviy xususiyatlari shakllanadi. 5-6 yoshli davrida bolalarning ko’zga tashlangan xususiyatlari 4 yil davomida rivojlanadi va mustahkamlanadi hamda o’smirlik davrining boshlariga kelib juda ko’p shaxsiy fazilatlar shakllanib bo’ladi. Bolalarning individualliklari ularning bilish jarayonida ham ko’rinadi. Bu davrda bolalarning bilimlari kengayadi va chuqurlashadi, ko’nikma va malakalari takomillashadi. 3-4 sinflarga borib ko’pchilib boalarda umumiy va maxsus layoqatlar ko’zga tashlanadi. Kichik maktab yosh davrida hayot uchun nihoyatda ahamiyatli bo’lgan muvaffaqiyatga erishish motivi mustahkamlanadi, bu esa o’z-o’zidan boshqa layoqatlarni jadal rivojlanishiga olib keladi. Bu yoshda bolada idrok, diqqat, xotira, tafakkur va nutq to’liq shakllanib bo’lgani uchun ham ularga ta’lim berishda kattalarga qo’llaniladigan uslublardan foydalanish mumkin. Kichik maktab yoshidagi bolalar psixik rivojlanishiga ularning atrofidagi odamlar, ota-onasi va ayniqsa o’qituvchi bilan bo’ladigan munosabati orqali erishishi mumkin. 3-4 sinflarga borib bola uchun uning o’rtoqlari bilan munosabatining ham ahamiyati ortadi. Bu munosabatlardan kattalar ta’lim-tarbiya maqsadlarida foydalanishlari mumkin. Bu yoshdagi bolalar soatlab yolg’iz xolda sevimli mashg’ulotlari bilan shug’ullanishlari mumkin va shu asosda ularda mehnatsevarlik va mustaqillik fazilatlari shakllanadi.
Bolaning rivojlanishidagi bu davr juda muhim, chunki ijtimoiy vaziyat o'zgarib, u yangi ijtimoiy rolga ega bo'ladi. Bola o'zining yangi imkoniyatlari va huquqlarini o'rganadi, ijtimoiy qoidalarni o'rganadi. Ushbu yoshdagi oila chaqaloq uchun asosiy ijtimoiy institut bo'lib qoladi. U muhim kattalar (ota-onalar) bilan tanishib chiqadi va tengdoshlari bilan muloqotda yangi ijtimoiy tajribaga ega bo'ladi.
Boshlang'ich maktab yoshi davrida xotira, fikrlash, idrok, nutq kabi aqliy funktsiyalarning rivojlanishi amalga oshiriladi. 7 yoshida idrokning rivojlanish darajasi ancha yuqori. Bola narsalarning ranglari va shakllarini idrok etadi. Vizual va eshitish in'ikosining rivojlanish darajasi yuqori.Treningning dastlabki bosqichida differentsiatsiya jarayonida qiyinchiliklar aniqlanadi. Bu hali shakllanmagan idrokni tahlil qilish tizimi bilan bog'liq. Bolalarning narsalar va hodisalarni tahlil qilish va farqlash qobiliyati shakllanmagan kuzatuv bilan bog'liq. Buni endi maktab tizimida shunchaki sezish etarli emas. Idrok maqsadga muvofiq shakllarni oladi, boshqa aqliy jarayonlar bilan aks etib, yangi bosqichga - ixtiyoriy kuzatish darajasiga ko'tariladi.
Boshlang'ich maktab yoshidagi xotira jonli bilim xususiyati bilan ajralib turadi. Bu yoshdagi bola mnematik vazifani tushunishni va ta'kidlashni boshlaydi. Yodda saqlash usullari va usullarini shakllantirish jarayoni mavjud.
Bu yosh bir qator xususiyatlar bilan tavsiflanadi: bolalar tushuntirishlar asosida emas, balki vizualizatsiya asosida materialni yodlashlari osonroq; aniq nomlar va ismlar xotirada mavhum nomlarga qaraganda yaxshiroq saqlanadi; ma'lumot mavhum material bo'lsa ham xotirada mustahkam o'rnashishi uchun uni faktlar bilan bog'lash zarur. Xotira o'zboshimchalik va mazmunli yo'nalishda rivojlanish bilan tavsiflanadi. Ta'limning dastlabki bosqichlarida bolalar beixtiyor xotira bilan ajralib turadi. Buning sababi shundaki, ular hali ham olgan ma'lumotlarini ongli ravishda tahlil qila olmaydilar. Ushbu yoshdagi har ikkala xotira turi juda o'zgargan va birlashtirilgan, fikrlashning mavhum va umumlashtirilgan shakllari paydo bo'ladi.
Tafakkurni rivojlantirish davrlari:1) vizual-faol fikrlashning ustunligi. Davr maktabgacha yoshdagi fikrlash jarayonlariga o'xshaydi. Bolalar hanuzgacha xulosalarini qanday qilib mantiqiy isbotlashni bilishmaydi. Ular hukmlarni individual xususiyatlar asosida quradilar, ko'pincha tashqi;
2) bolalar tasniflash kabi tushunchani o'zlashtiradilar. Ular hanuzgacha ob'ektlarni tashqi xususiyatlariga qarab baholaydilar, ammo ular allaqachon alohida qismlarni birlashtirib tanlash va ulash imkoniyatiga ega. Shunday qilib, umumlashtirish, bolalar mavhum fikrlashni o'rganadilar.
Bu yoshdagi bola ona tilini yaxshi biladi. Bayonotlar o'z-o'zidan paydo bo'ladi. Bola yo kattalarning gaplarini takrorlaydi, yoki shunchaki narsalar va hodisalarni nomlaydi. Shuningdek, bu yoshda bola yozma nutq bilan tanishadi. Bolaning rivojlanishining ma'lum bir davridagi aqliy neoplazmalarga quyidagilar kiradi.Ushbu yangi qobiliyatlarning paydo bo'lishi bilan bola psixikasi o'rganishning keyingi bosqichiga - o'rta sinflarda o'qitishga o'tishga tayyorlanadi.Ushbu aqliy fazilatlarning paydo bo'lishi maktabga kelganida bolalar o'qituvchilar maktab o'quvchilari sifatida ularga qo'ygan yangi talablarga duch kelishlari bilan izohlanadi.
Bola o'z e'tiborini boshqarishni o'rganishi, to'planishi va turli xil bezovta qiluvchi omillar bilan chalg'itmasligi kerak. Maqsadlarga erishish uchun zarur bo'lgan va yuzaga keladigan qiyinchiliklardan qochish yoki ularni engish uchun bolaning maqsadga erishish uchun eng maqbul variantlarni topish qobiliyatini belgilaydigan o'zboshimchalik kabi ruhiy jarayonning shakllanishi mavjud.Dastlab, bolalar turli xil muammolarni hal qilishda avval o'qituvchi bilan o'z harakatlarini bosqichma-bosqich muhokama qilishadi. Bundan tashqari, ular o'zlari uchun harakatni rejalashtirish kabi qobiliyatlarni rivojlantiradilar, ya'ni. ichki harakatlar rejasi shakllantiriladi.
Bolalar uchun qo'yiladigan asosiy talablardan biri bu berilgan savollarga to'liq javob berish, sabab va dalillarni keltira olishdir. O'qitish boshidanoq o'qituvchi buni kuzatib boradi. Bolaning o'z xulosalari va mulohazalarini shablon javoblaridan ajratish muhim ahamiyatga ega. Mustaqil baholash qobiliyatining shakllanishi aks ettirishni rivojlantirishda muhim ahamiyatga ega.Yana bir neoplazma muhim ahamiyatga ega - bola maktabga kirganida o'zini boshqarish qobiliyati, u o'z xohish-istaklarini engib o'tishga hojat yo'q edi (yugurish, sakrash, gapirish va hk).O'zi uchun yangi vaziyatga tushib qolganligi sababli, u belgilangan qoidalarga bo'ysunishga majbur: maktab atrofida yugurmang, dars paytida gaplashmang, o'rnidan turmang va dars paytida begona narsalarni qilmang.
Boshqa tomondan, u murakkab harakat harakatlarini bajarishi kerak: yozish, chizish. Bularning barchasi boladan sezilarli darajada o'zini o'zi boshqarish va boshqarishni talab qiladi, uni shakllantirishda kattalar unga yordam berishi kerak.Bolaning zaxiralaridan mohirona foydalanish uchun bolalarni iloji boricha tezroq maktabda va uyda ishlashga moslashtirish, ularni o'rganishga, diqqatli va ehtiyotkor bo'lishga o'rgatish kerak. Maktabga kirishdan oldin bolada o'zini o'zi boshqarish qobiliyati, mehnat qobiliyatlari va qobiliyatlari, odamlar bilan muloqot qilish qobiliyati va o'zini tutish qobiliyati etarli darajada rivojlangan bo'lishi kerak.
Ushbu davrda maktabda tizimli ta'lim olish imkoniyatini yaratib, bolaning keyingi jismoniy va psixofiziologik rivojlanishi amalga oshiriladi. Avvalo, miya va asab tizimining ishi yaxshilanmoqda. Fiziologlarning fikriga ko'ra, 7 yoshga kelib, miya yarim korteksi allaqachon etuk bo'lib qolgan. Shu bilan birga, aqliy faoliyatning murakkab shakllarini dasturlash, tartibga solish va boshqarish uchun mas'ul bo'lgan miyaning eng muhim, aniqrog'i inson qismlari hali bu yoshdagi bolalarda shakllanishini tugatmagan (miyaning frontal qismlarining rivojlanishi faqat 12 yoshga qadar tugaydi), natijada korteksning regulyativ va inhibitiv ta'siri subkortikal tuzilishda etarli emas. Korteksning tartibga solish funktsiyasining nomukammalligi bu yoshdagi bolalarga xos bo'lgan xatti-harakatlar, faoliyatni tashkil etish va hissiy sohada namoyon bo'ladi: kichik o'quvchilar chalg'itadilar, uzoq vaqt konsentratsiyaga qodir emaslar, hayajonli, hissiy.Kichik maktab yoshi - bu bilish jarayonlarining jadal rivojlanishi va sifat jihatidan o'zgarishi davri: ular vositachilik xususiyatiga ega bo'lib, ongli va ixtiyoriy bo'lib qoladilar. Bola asta-sekin o'zining aqliy jarayonlarini o'zlashtiradi, idrok, diqqat, xotirani boshqarishni o'rganadi.
Bola maktabga kirganda yangi ijtimoiy rivojlanish holati vujudga keladi. O'qituvchi rivojlanishning ijtimoiy holatining markaziga aylanadi. Boshlang'ich maktab yoshida ta'lim faoliyati etakchiga aylanadi. O'quv faoliyati - bu o'zini o'rganish sub'ekti sifatida o'zgartirishga qaratilgan talabalar faoliyatining maxsus shakli. Boshlang'ich maktab yoshida fikrlash dominant funktsiyaga aylanadi. Maktabgacha yoshda ko'rsatilgan vizual-majoziy nutqdan og'zaki-mantiqiy fikrlashga o'tish tugaydi.

Kichik maktab yoshi 7 yoshdan 11-I2 yoshgacha bo’lgan davrni o’z ichiga oladi. Kichik maktab yoshidagi bolalarda organizmning tuzilishi va funksiyalari bir tekisda rivojlanadi. Biroq gavdani o’sish tezlikning sekinlashishiga qaramay qizlarda 11 yoshgacha, bolalarda 12 yoshgacha gavda vazniga nisbatan bo’y o’sishi tezroq bo’ladi: oyoqlarning uzunligi sezilarli ortadi, ko’krak ko’rsatkichi (ko’krak qafasining aylanasi gavda uzunligiga nisbati) va Erisman indeksi (ko’krak kafasining aylanasi bilan gavda uzunligining yarmini farqi) kamayadi ya’ni gavdanini cho’zilishi kuzatiladi. Bo’y va gavda vaznida hamda gavda o’smilarining mutanosibligidan bolalar bilan qizlar aniq farq qilmaydi. L kin qo’l barmoqlarini qisish kuchi 7-8 yoshdagi qizlarda bolalarga nisbatan taxminan 5 kg 11-12 yoshlilarda esa-10 kg ga kam bo’ladi. Bundan tashqari 11-12 yoshgacha qizlarning ko’krak kafasining aylanasi bolalarga nisba­tan 1-2 sm ga. o’pkaning tiriklik sig’imi 100-200 sm3 kam bo’ladi. Shuning uchun qizlarga beriladigan siklik xarakterli va kuch bilan bajariladigan mashqlar bir muncha bolalarga nisbatan kam berilishi kerak.

Kichik maktab yoshidagi bolalarda skeletning suyaklanishi davom etadi, lekin uning turli qismlari har xil muddatda tugaydi.
Sport bilan shug’ullantirishda skeletning shakllanishining xususiyatlarini xisobga olish kerak. Shuni esda saqlash kerakki, sakrashda o’ng va chap oyoqlarning yerga urilishini bir xil bo’lmasligi tos suyaklarining surilishiga va ularni noto’g’ri o’sishga olib kelishi mumkin. Oyoqlarga haddan tashqari yuk tusishi, agar suyaklanish tugamagan bo’lsa oyoq kaftini silanishiga olib borashi mumkin.
Bu yoshdagi bolalar skeleti hali ancha tog’ayga ega bo’ladi, bo’g’inlar juda harakatchan boylamlari oson cho’ziluvchan bo’ladi. Shuning uchun kichik maktab yoshidagi bolalarda qomatni turli buzilishlari, umurtqa pog’onasini qiyshayishi, ko’krak qafasini shaklini o’zgarishi yuzaga kelishi mumkin.
Kichik maktab yoshidagi bolalarda muskullar tolasi ingichka, oq­sil va yog’larga kambag’al bo’lib, suv ko’p bo’ladi. Shuning uchun ularni sekin-asta va har tomonlama rivojlantirtsh kerak. Hajmi va tezligi katta bo’lmagan mashqlar berish zarur, chunki og’ir ishlar ko’p energiya sarflanishi bilan gavdani umumiy rivojlanishini susaytirishi mumkin. Biroq muskullarning nisbiy kuchi (gavda vaznini 1 kg ga) kattalardagiga yaqin bo’ladi. Shuning uchun kuchni rivojlantirishi maqsadida o’zining gavda vaznin etilgan holatda ushlash yuqoriga ko’tarish kabi mavqlarni keng qo’llash mumkik.
Kichik maktab yoshidagi bolalar qo’l-oyoq muskullari tana muskullariga nisbatan kuchsiz rivojlangan bo’ladi. Yosh kattalashishi bilan muskullar kuchini ortishi bir tekis bo’lmaydi. Qo’l kuchining yoshga qarab o’zgarishi quyida keltirilgan (jadval). Bolalarning shaxsiy taraqqiyotida (ontogenezda) kuchning o’sishi muskul tolalarning sonini ko’payishi muskul va biriktiruv to’qima komponentlari nisbatini o’zgarishi hamda muskullarining anatomik va fiziologik kesimlarining ortishi, biomexanik o’zgarishlar bilan bog’liq bo’ladi. Muskul tolalari tiplari nisbatan o’zgaradi: Qizil tolalar va oraliq tolalar ko’payadi, qizil muskul tolalarining nisbiy sathi ortadi. Bu «chidamlilik» mashqlarini keng qo’llash imkoniyatlarni beradi. Buni sportga tanlash va sportga mo’ljallashda hisobga olinish kerak.
Bu yoshda muskullarni asab tolalari bilan ta’minlashishi ancha yaxshi rivojlanadi. Kichik maktab yoshidagi bolalarda yirik muskullar ancha tez rivojlanadi. Bu yoshdagi bolalarning kichik va aniq harakatlarini bajarishi shuning uchun qiyin bo’ladi. Bukuvchi muskullar oyoq qo’llar og’irlagini ko’tarib turish sababli doimo taranglanishida bo’lgani sababli ular yozuvchi muskullariga qaraganda yaxshiroq rivojlanadi.
Markaziy asab sistemasi bola organizmidagi birga hayotiy jarayonlar, jumladan uning hatti harakatlarini idora etib turadigan asosiy mexanizmlarning biridir. Asab sistemasida bu yoshning o’ziga xos o’zgarishlari bo’ladi. Asab sistemasining morfologik rivojlanishi to’liq tugallanadi, funksional ko’rsatkichlari esa ham ancha rivojlangan bo’ladi. Asab jarayonlarining kuchi va muvozanatiga nisbatan past bo’lib, qo’zg’alish prosess ustun turadi. Bu bosh miya po’stlog’i xujayralarini tez charchashga olib keladi. Asab sistemasining kuchli qo’zg’aluvchanligi va harakatchanligi. shuningdek yuqori egiluvchanligi harakat malakalarini ancha tez va yaxshi o’rganib olishni ta’minlaydi, harakatning shartli reflekslari tez tuxtalanadi. Shuning uchun 7-11 yoshli bolalar harakatning murakkab shakllari texnikasini oson o’zlashtiradi. Shu bilan bir qatorda bu yoshdagi bolalarda haddan tashqari kuchli yoki monotonli ta’sirlovchilar himoya tormozlanishini tez yuzaga keltiradi, "chidamlilik" mashqlari bilan shug’ullantirishda buni hisobga olish va muskul faoliyatini tez-tez almashtirish zarur bo’ladi.
Sezgi organlari 7 yoshdan 11-12 yoshgacha bo’lgan bolalarning ko’zlari, eshitish ta’m bilish, hid bilish organlari amalda kattalarnisiga o’xshash rivojlangan bo’ladi. Ammo bosh miya katta yarim sharlarining po’stlog’idagi markaziy bo’limlari rivojlanishda davom etadi.
6-7 yoshli bolalarda harakat funksiyalari tez takomillashadi, hapakat sifatlarini yuqori darajada bo’lishini ta’minlaydigan koordi­nasiya mexanizmlari shakllanadi. Gavda muvozanatini saqlash tez rivojlanadi.
Bolaning 8-12 yoshlik davri harakatlarning uyg’un rivojlanashi bi­lan xarakterlanadi. Erkin xarakatlardan bosh miya katta yarim sharlari po’stlog’ining tobora ko’proq nazorat ostida bajariladigan uyushqoq harakatlarga o’tish bu davrning esosiy xususiyatlaridandir.

Ichki sekresiya bezlarining organizmdagi asosiy funksiyalarini bilmasdan turib bolaning tana tuzilishi va faoliyatini tushunib olish qiyindir. Kichik maktab yoshda ayrisimon biz bilan qalqonsimon bez, bo’yrak usti bezlari, gipofiz va jinsiy bezlari alohida ahamiyatga ega bo’ladi. Ayrisimon bez yoki bo’qoq bezi suyaklarning o’sishi va rivojlanishiga ta’sir ko’rsatadi. 11 yoshdan boshlab uning funksiyasi susayib qoladi. Qalqonsimon bez gormonlari organizmning o’sish va rivojlanishiga ta’sir ko’rsatadi. Bu gormon yetishmay qolganda bo’yning o’smay qolishi -kreatinizm degan aqliy qaloqlik holati kelib chiqadi.

Gipofiz gormonlari skeletini o’sishiga, qo’l-oyoqlarning uzayishiga yordam beradi, moddalar almashinuvini ko’chaytiradi. Gipofiz faoliyatining kuchayishi bo’yning o’sib kotishiga sabab bo’ladi. Aksincha, susaygan holda bo’y pakana bo’lib qoladi. Bo’yrak usti bezlari kichik mak­tab yoshida va balog’atga etish davrida zo’r berib o’sadi. Bo’yrak, usti bezlari po’stlog’i faoliyatining kuchayishi, barvaqt balog’atga yetishga sabab bo’ladi.
Kichik maktab yoshidagi bolalarning qon aylangan sistemasi quyidagi xususiyatlar bilan xarakterlanadi: kattalardagiga nisbatan qon bosimi past bo’ladi (100-105 m s u.), yuraknikg daqiqaga qisqarishi kamaya boradi: tinch holatda, puls sonining yoshga qarab o’zgarishi quyidagi rasmda keltirilgan (1 rasm). Yurakning asab apparata yuqori darajada rivojlanadi, shuning uchun yurak tez bajariladigan jismoniy ishlarga darrov moslashadi va ishdan oldingi holatda tez qaytadi. Shu bilan birga bu yoshda yurakning funksional rezervi kichik bo’lganidan muskul ishida yurak ritma va qon bosimining turli bo’zilishlarga olish keladi.