Ривожланган мамлакатларда молиявий назоратни ташкил этиш амалиёти

Ташқи назоратчилар ҳамиша ҳам корхона ёки ташкилот раҳбариятини зарур ахборотлар билан таъминлай олмасликлари мумкин, шу сабабли ҳисоб-молия хизматидан мустақил ички назорат ва аудит ички хўжалик назорати бўлинмасини ёки микро даражадаги назоратни ташкил этиш лозим.

Ташқи назоратчилар ҳамиша ҳам корхона ёки ташкилот раҳбариятини зарур ахборотлар билан таъминлай олмасликлари мумкин, шу сабабли ҳисоб-молия хизматидан мустақил ички назорат ва аудит ички хўжалик назорати бўлинмасини ёки микро даражадаги назоратни ташкил этиш лозим.

Ички хўжалик назоратининг мақсади - корхонанинг бутун фаолияти қонунийлиги ва иқтисодий жиҳатдан мақсадга мувофиқлигига риоя этилишини таъминлашдан иборат. Ички хўжалик назоратининг асосий субъекти - корхона раҳбаридир. Барча ходимлар ва технологик жараённинг барча бўғинлари жалб қилиниши керак бўлган ички хўжалик назоратининг самарадорлиги айнан раҳбарга боғлиқ.

Кўпгина мамлакатларда ички хўжалик фаолияти бошқарувнинг мустақил вазифаси деб эътироф этилиб, у алоҳида фаолият соҳасига эга, унинг асосий вазифаси - ишлаб чиқариш, таъминот-сотиш ва молиявий фаолиятнинг иқтисодий самарадорлиги устидан узлуксиз кузатиб боришдан иборат. Бу назорат корхонанинг барча воситалари сақланишини таъминлаш, хўжасизлик ва чиқимларни келтириб чиқарувчи сабаблар ва шарт-шароитларни бартараф этишта ҳам хизмат қилади.

«Сканска» швед-фин қурилиш компанияси синишига оз қолган эди, бироқ у «буюртмачи ҳамиша ҳақ» деган шиорни илгари суриб, ички хўжалик назоратини ташкил этишнинг оригинал услубиятидан вақтида фойдаланди. «Сканска» фин бўлимининг вакили Мартти Раутее ҳикоя қилади: «Шиор икки қисм: муддат ва сифатдан иборат. Чала иш бўлмаса, бинобарин, қайта тузатишлар хам бўлмайди. Бунга осонликча эришилмади, лекин хозир «сифат назорати» деб номланувчи тизимни жорий этдик.

Унинг моҳияти аввалги қурувчилар звеносининг кейингиси олдида жавобгарлигида. Ишнинг қандай бажарилганлигини бошлиқ ҳам, ТНБ ҳам эмас, балки қурилиш майдонида «эстафета тағўчаси»ни қабул қиладиган ўз ҳамкасби - қурувчи текширади. Енгил-елпи ишга йўл йўқ, чунки ўз ҳамкасби қолдириб кетган ишларни текширган қурувчи брак учун масъулият юкини ўз зиммасига олади. Пастдан юқоригача шундай, аксинча эмас».