Rishton tumani 7- umumiy o`rta ta`lim maktabi

Sana……………………… imzo……………………………..

O’quvchi…………………… O’qituvchi…………………….

6-7-Laboratoriya mashg’uloti: Monoduragay, diduragay va genlarning o’zaro ta’siriga oid masalalar yechish (2soat)

Jihozlar: genetikada magnitli aplikatsiyalar to’plami. Ginetikadan magnitli aplikatsiyalar to’plami.

O’quv-ko’rgazmali qo’llanmalar. Biologiya fanidan proeksion ko’rgazmali metodik qo’llarnmalar (139-146-proeksion ko’rgazmali metodik qo’llanma); “Biologiya fanidan plakatlar to’plami”, Chatishtirish (41.42- plakatalar).

Masala yechish

1. 
   masala. Qoramol junining juni qora – V qizil rangi – v. Quydagi ginotipli organizimlar qanday gameta hosil qilad? VV,Vv, vv.
   

Yechilishi: VV vv vv ginotipli organizimlar gomozigotali bo’lganligi uchun ular faqat bir xil VV – V,V vv vv- v,v gametalar, Vvv genotipli organism geterozigotali bo’lganligi sababli ikki xil; Vv-V,v gimeta xosil qiladi.

2. 
   masala. Ipak qurti urug’ining qoramtir rangi (A) oq rangi (a) ustidan dominantlik qiladi. Geterozigotali urg’ochi kapalak shunday erkak kapalak bilan chatishtirishdan qanday nasl xosil bo’ladi?
   

Yechilishi: Qoramtir rang dominant belgi bo’lganligi sababli qora ipak qurtlarining genotipi ikki xil AA va Aa, oq rangli ipak qurtlarining ginotipi aa bo’lishi mumkin.

Masala shartida chatishtirilgan erkak va urg’ochi ipak qurtlari getepozigotali bo’lganligi sababli ularning ginotipi aniq – Aa.

P Aa x Aa gameta

Demak, avlodda fenotip Aa Aa bo’yicha 3:1 nisbatda

F1 AA, Aa, Aa, aa

Ajralish hosil bo’lib, shundan uch qismi – qora rangli (75%) va bir qismi – oq rangli (25%) ipak qurtlari hosil bo’ladi.

3. 
   masala. Tarvuzning yumaloq mevasi uzunchoq shakli ustidan, yashil po’choqlisi chipor po’choqlisi ustidan dominantlik qiladi. Uning yumaloq, chipor shaklli bilan uzunchoq, yashil shakli chatishtirilganda F1 da 120 ta yumaloq shakl, yashil rangli, F2 da 960 o’simlik hosil bo’ladi. Ota-onaning, F1, F2 ning genotipini va fenotipini aniqlang? F2 da nechta yumaloq shakl va uzunchoq chipor tarvuzlar hosil bo’ladi?
   

Yechilishi: masala shartiga asoslangan holda yumaloq shaklli tarvuzlarning genotipi AA yoki Aa, uzunchoq tarvuzlarniki – aa, yashil rangli tarvuzlarning genotipi – VV yoki Vv, chiporlarniki esa – vv bo’ladi. Birinchi avlodda faqat yumaloq shakilli, yashil rangli tarvuzlar olinganligi sababli, chatishtirilishda foydalanilgan tarvuzlarning ginotipi ikki belgi bo’yicha gomozitogali – AAbb va aa VV bo’lishi mumkin.

P Aavv x aaVV

Gameta Av aV

F1 AaVv x AaBb

Gameta AV Av aV av AV Av aV av

F2 9A-V- 3A-vv 3aaV- 1 aavv

Yumaloq, yashil yumaloq, chipor uzunchoq, yashil uzunchoq, chipor

Chatishtirish natijasida F2 da fenotip bo’yicha 4ta sinf – 9:3:3:1 nisbatda hosil bo’ladi. Ginotip bo’yicha, - 9ta sinf – 1:2:1:2:4:2:1:2:1 nisbatda hosil bo’ladi. Masala shartiga ko’ra F2 da 964 ta o’simlik olingan bo’lsa ularning 540 tasi yumaloq, yashil fenotipli, 60tasi – uzunchoq – chipor finotipli bo’lgan. Bu sonlarni quyidagicha aniqlanadi: ikkinchi avlodda 960 ta o’simliklar olinib, ular 16 ta kombinatsiya tashkil

qiladi. Olingan avlodda nechtasi yumaloq yashil va uzunchoq, chipor o’simlik hosil bo’lishini aniqlash uchun, avval nechta o’simlik soni bir qismini (1/16) tashkil qilishini aniqlash kerak bo’ladi (960:16q60). Bundan keyin, nechta o’simlik, yashil (60 x 9) va uzunchoq chipor (60 x 1) finotipli bo’lishi aniqlanadi.