Rim klubi faoliyatining falsafiy tahlili

RIM KLUBI FAOLIYATINING FALSAFIY TAHLILI.
Qadimgi davr falsafasining yana bir silsilasi Yunoniston va Rimga tegishlidir. Bu davrdagi falsafiy qarashlar — antik davr falsafasi deb yuritiladi. Unda Milet falsafiy maktabi, Eley falsafiy maktabi, Suqrot, Pifagor, Aflotun, Arastu va boshqalarning falsafiy, tabiiy — ilmiy, ijtimoiy — axloqiy ta’limotlari o`rganiladi.

Yunonistonda dastlabki falsafiy ta’limotlar eramizdan avvalgi VII-VI asrlar o`rtasida Milet shaxrida yo`zaga kelgan va rivojlangan. Milet maktabi vakillari Fales, Anaksimandr, Anaksimenlardir.Uning asoschisi Fales (eramizdan avvalgi 624 — 547 yillarda yashagan). U Yunon fani va falsafasining asoschisi bo`lib, o`z davrining yetuk siyosiy arbobi, juKrofi, faylasufi bo`lgan. Fales ta’limotiga ko`ra, tabiatdagi turli-tuman jism va hodisalar dastlabki ibtido — suvdan paydo bo`lgan va yana suvga aylanadi va bu moddiy birlik doimo o`zgarishda bo`ladi. Anaksimandr (Falesning shogirdi) eramizdan avvalgi VII asr oxiri va VI o`rtalarida yashab ijod etgan. U «Tabiat haqida» asarini yozgan, biroq asar bizgacha yotib kelmagan. Fales olamning asosiga suvni kuygan bo`lsa, Anaksimandr dunyo — cheksiz, gazsimon apeyrondan iborat, issiqlik va sovuqlik, quruqlik va namlik apeyrondan ajralib chiqib, moddaning bir holatdan ikkinchi holatga o`tishini ta’minlaydi, deb xisoblagan. Uning ta’limotini zamondoshi, shogirdi Anaksimen davom ettirdi.Anaksimen (eramizdan avvalgi 588-525 yillar) xavo — olamning asosi, deb bilgan. Uningcha, xavoning quyuqlashishidan suv, yer, tosh kabi moddalar tashkil topgan, siyraklashishidan esa olov paydo bo`lgan.

Yana bir yunon faylasufi Geraklit (eramizdan avvalgi 520-460 yillar) Kichik Osiyoning Karbiy qirg`oqidagi Efes shaxrida zargar oilasida dunyoga kelgan.U stixiyali dialektikaga asos solgan, olov — olamning asosi, deb bilgan.uning fikricha, olamda hamma narsa harakatda. «Okar suvga bir soniyada ikki marta tushish mumkin emas, chunki suv har daqiqada yangilanib turadi». Olamda turg`unlik yo`q. Harakat butun tabiatga, barcha jism va hodisalarga xosdir. Abadiy harakat — abadiy o`zgarishdir. Harakat qarama-qarshilik asosida sodir bo`ladi. «Ko`rash hamma narsaning otasi, hamma narsaning podshosidir», degan ekan Geraklit. Bundan Geraklit kishilar o`rtasida urushlarni targ`ib qilgan ekan-da, deya xulosa chiqarish noto`g`ri. Geraklitning fikricha, doimiy o`zgarish, harakat va o`zaro qarama-qarshi tomonlarga o`tish — jismlar sifatining nisbiyligi bilan bog`liq. Masalan, dengiz suvi inson iste’moli uchun yaroqsiz bo`lsa, baliqlar uchun ayni muddaodir. Geraklitning qarashlari falsafiy tafakkur rivojiga katta ta’sir ko`rsatgan.

Pifagor (eramizdan avvalgi 580-500 yillar) Yunonistonning Samos orolida yashab o`tgan. u qadimgi Yunonistonda diniy-mafko`raviy falsafiy maktab, ya’ni pifagorchilikka asos solgan. Pifagor o`zining siyosiy qarashlari tufayli podsho Polikret bilan chiqisha olmagan va Samosni tark etib, janubiy Italiyaga ko`chib ketgan, usha yerda o`z uyushmasini tashkil etgan. Uningcha, dunyoni bilish jarayoni, avvalo, rakamlarni bilishdan boshlanishi kerak. Pifagorchilarning ta’limotiga ko`ra, olamning asosida modda ham, tabiat ham emas, balki ideallashgan rakamlar yotadi; narsa va hodisalar aynan ana shu rakamlar maxsulidir. Pifagorchilar birinchi bo`lib Yunonistonda tabiatdagi narsa va hodisalarni izohlashda miqdor kategoriyasini ilgari suradi. Pifagor zodagonlar oilasiga mansub bo`lgani bois aristokratiyani himoya qilgan. U «tartib» to`g`risidagi ta’limotini yaratib, faqat aristokratlar o`rnatgan tartib ijtimoiy hayotda muxim rol o`ynaydi, degan. Uning fikricha, demokratiya bu tartibotning buzilishidir.

Eley falsafiy maktabi namoyandasi Ksenofan (eramizdan avvalgi YI — V asr) shoir va faylasuf bo`lgan. U Kichik Osiyoda dunyoga kelgan. Ilm olish maqsadida Yunonistonga, janubiy Italiyaga sayoxat qilib, umrining so`ngi yillarini Eley shaxrida o`tkazgan. Tarixchi Diogen Laertskiyning yozishicha, Ksenofant «Tabiat haqida» asarining muallifidir. Afsuski, ushbu asarning yarmigina omon qolgan, holos. u ko`pxudolikka hamda insonlarga xos sifatlarni xayvonlarga, o`simlik dunyosiga daxldor deb biluvchi ta’limotga qarshi chiqib, mifologiyani rad etishga harakat qilgan. uning falsafiy ta’limotiga ko`ra, tabiat - o`zgarmas va harakatsizdir, «Хamma narsa yerdan unib chiqadi va pirovardida yana yerga qaytadi». Biz hammamiz yerdan tug`ilganmiz va yerga aylanamiz». Ksenofan qadimgi yunon faylasuflaridan birinchi bo`lib, bilishning imkoniyati va chegarasi haqida fikr yuritgan. Bu qadimgi yunon gnoseologiyasining rivojiga to`rtki bo`ldi.

Ksenofant ilgari so`rgan G`oyalar uning shogirdi Eley falsafiy maktabining ko`zga ko`ringan namoyandalaridan biri, eramizdan avvalgi 504 yili tug`ilgan Parmenid tomonidan rivojlantirilgan. Eley falsafiy maktabining namoyandalaridan biri Parmenidning shogirdi va do`sti Zenon (490-430 yillar) o`z ustozining ta’limotini himoya qildi va uni rivojlantirdi.

Qadimgi Yunon madaniyatida sofistlar falsafasi katta o`rin tutadi. Sofistlar antropologiya (inson haqidagi fan) va gnoseologiya (bilish to`g`risidagi fan) muammolari bilan shug`ullangan. Sofistlar yangi kasblarning moxir ustalari, ya’ni o`qituvchilar, diplomatlar, notiklar, sud maxkamalarida ishlovchi mutaxassislardan iborat bo`lib, haqiqat, osoyishtalik, adolat o`rnatishga xizmat qilgan. ularning ta’limoti Suqrot falsafasiga ham ma’lum darajada ta’sir ko`rsatgan.

Suqrot (eramizdan oldingi 469-399 yillar.) (asli — Sokrat) — qadimgi Yunon faylasufi. «Afinaning ijtimoiy hayotida faol ishtirok etgan, yoshlar tarbiyasi bilan shug`ullangan, xurfikrli inson, kambag`aldan chiqqan, tosh yunuvchining o`g`li, o`ta bilimdon kishi sifatida mashhur bo`lgan.

Uning hayoti fojiali tugagani to`g`risidagi misol falsafiy afsonaga aylanib ketgan. O`z davrida Afinadagi xukmron tuzum tartib-qoidalariga qarshi chiqib, yangi fikrlarni ilgari so`rgani uchun ruxoniylar uni daxriylikda hamda yoshlarni axloqan bo`zishda ayblaganlar. Unga shunchaki ayb emas, siyosiy ayb quyilgan. Garchand kutilish imkoni bo`lsa-da, qonun va jamiyat tartiblarini nixoyatda qattiq hurmat qilganligi bois, u jazodan qochishni istamagan va bir gadax zahar ichib o`lgan. Suqrot va uning tarafdorlari jamiyat qonunlariga, ular qanday bo`lishidan qat’i nazar, so`zsiz itoat etishni targ`ib etganlari G`oyatda ibratlidir. Хolbuki, Suqrot va uning shogirdlari Afinada amal qilgan qonunlarni noto`g`ri va adolatsiz deb xisoblagan hamda ularni qattiq tanqid qilgan, ammo, shunday bo`lsa-da, ularga buysungan. Shu ma’noda, Suqrot o`zini aybdor deb topgan sud xukmiga itoat etgan va o`zini uning ixtiyoriga topshirgan. «Aflotun mening do`stim, ammo qonun do`stlikdan ustun turadi» degan xikmatli ibora usha davr ma’naviyatining yaqqol ifodasidir.

Suqrot o`z ta’limotini og`zaki ravishda kucha-kuyda, maydonlarda, xiyobonlarda shogirdlari va izdoshlari bilan birga shakllantirgan va xalq ongiga singdirishga harakat qilgan, lekin bironta ham asar yozmagan. Uning falsafiy, axloqiy ta’limotlari mohiyatini shogirdlari Ksenofant, Aristofan va Aflotunlarning asarlaridan bilib olishimiz mumkin. Ksenofant «Suqrot haqida esdaliklar» asarida o`z ustozi haqida ilk so`zlar aytib, uni olijanob, axloq-odob borasida xaqqoniy fikr yuritgan inson sifatida ta’riflagan. Yoshlarning axloqini bo`zgan deb unga siyosiy ayb qo`yish — tuxmat ekanini aloxida ta’kidlagan. Aflotun esa uni chuqur muloxazali, insonni ulug`lovchi donishmand, deya ta’riflagan, uning falsafiy qarashlarini o`z asarlarida Suqrot nomidan bayon etgan. Suqrotning fikricha, falsafaning markazida axloq masalalari turmog`i lozim. Jamiyatning ravnaki, tinchlik va osoyishtaligi, farovon hayoti axloq va odobning axvoliga bog`liq. Bu masalalar Sharq falsafasida ham katta o`rin to`tganli bois xalqimiz, buyuk allomalarimiz Suqrot nomini benixoya hurmat bilan tilga olgan, uning axloq-odob haqidagi pand-nasixatlariga amal qilgan.

Suqrotning shogirdi Aflotun (asli — Platon) jahon falsafasi tarixida o`chmas iz qoldirgan buyuk allomadir. U nafaqat faylasuf olim, balki san’atkor, shoir va dramaturg bo`lgan, o`z G`oyalarini dialoglar tarzida bayon qilgan. Aflotun 428 yil 21 mayda Delos orolida tug`ilgan. O`zidan keyin 35 dan ziyod dialog shaklidagi asarlar yozib qoldirgan. Arastuning u xaqdagi ma’lumotlarini birdan-bir to`g`ri dalil deb qarash mumkin. Chunki Arastu Aflotunning eng yaqin do`sti va shogirdi bo`lgan.

Aflotun «o’oyalar dunyosi va soyalar dunyosi» ta’limotining asoschisidir. Uningcha, G`oya xaqiqiy borliq, biz biladigan va yashaydigan dunyo esa uning soyasidir. Хaqiqiy o`zgarish va taraqqiyot G`oyalar dunyosiga xos, soyalar dunyosidagi harakat esa uning aksidir. o’oyalar dunyosining qonuniyatlarini hamma ham bilolmaydi. Ularni biladigan zotlar nixoyatda kam uchraydi, ular o`lkan aql egasi bo`ladi va tarixda chuqur nom qoldiradi. Aksariyat kishilar esa, soyalar dunyosi bilan kifoyalanadi.

Aflotunning jamiyat va davlat to`g`risidagi ta’limoti uning dunyoqarashida markaziy o`rinlardan birini tashkil etadi. U faqat antik davr falsafasi — ontologiya va gnoseologiyaning klassigi bo`lib qolmay, mumtoz antik siyosiy nazariya va pedagogikaning bilimdoni ham bo`lgan. Aflotun ijtimoiy-siyosiy masalalarga doir «Davlat», «Qonunlar», «Siyosat» va «Kritiy» nomli asarlar yozib qoldirgan. «Davlat» asarida jamiyat haqida, uning ideal siyosiy tuzumi to`g`risidagi qarashlarini markaziy ta’limoti — G`oyalar nazariyasi bilan uzviy bog`liq holda ilgari so`rgan. Uning fikricha, davlatning to`rtta shakli mavjud: teokratiya; oligarxiya; demokratiya; tiraniya. Aflotunning ideal davlat to`g`risidagi orzulari negizida adolat G`oyasi yotadi. Aflotun aytganidek, jamiyat barcha a’zolarining odil jamiyatdagi qonunlarga buysunishi ijtimoiy taraqqiyotning asosiy garovidir.

Aflotunning shogirdi va safdoshi Arastu (384 — 322 yillar) (asli — Aristotel) qadimgi Yunonistonning buyuk faylasufi, o`zining betakror, jahonni lol qoldirgan ilmiy merosi bilan mashhurdir. Un yetti yoshida o`z ilmini oshirish maqsadida Afinaga kelib, Aflotun asos solgan akademiyaga ukishga kirgan va 20 yil davomida (Aflotunning o`limiga qadar) shu yerda taxsil olgan. Keyinchalik Makedoniya podshosi Filippning II taqlifiga binoan, uning o`g`li Aleksandrga 3 yil muntazam ustozlik qilgan. Binobarin, keyinchalik dunyoni zabt etib, jahongirlik makomiga kotarilgan iskandarning kamolotida Arastuning xizmatlari beqiyos bo`lgan. Filippning o`limidan keyin Aleksandr taxtga o`tirgach, Arastu Afinaga kaytib kelib, 50 yoshlarida «Likkey» nomli maktab ochgan. Ilmiy faoliyatining samarali bo`lishida, umuman, Yunonistondagi ilm-fan rivojida Aleksandr tomonidan ko`rsatilgan ximmat va rag`batlar muxim ahamiyat kasb etgan. Iskandar vafotidan keyin unga qarshi kuchlar bosh kotarib, Arastuni daxriylikda ayblashgan va sudga tortishgan. Suddan oldin Evbey oroliga kuchib ketgan Arastu ko`p utmay usha yerda vafot etgan.

Arastu zabardast olim bo`lib, mantiq, psihologiya, falsafa, axloq, notiklik san’ati, tabiiy fanlar buyicha ulmas, bebaxo asarlar yozib qoldirgan. Uning barcha asarlari borliqni o`rganishga kartilgan. Mantiqka oid asarlarining barchasini «Organon» («Јurol») nomli asariga jamlagan. Faylasuf barcha fanlarni ikki turga — nazariy va amaliy fanlarga bo`lgan. Amaliy fanlar shogirdlarga yo`l-yurik ko`rsatishga, biror bir foydali ishni amalga oshirishga yo`naltirilgan. U nazariy fanlarni uch qismga - falsafa (metafizika), matematika va fizikaga ajratgan.

Faylasuf olamdagi narsa va hodisalar to`rtta sababga ega. Bo`lar — moddiy sabab, ya’ni modda (materiya); shakliy sabab yoki shakl; yaratuvchi sabab; pirovard sabab yoki maqsad sabablardir. Yaratuvchi sabab, Arastu talqinicha, harakat manbaidir. Masalan, ota va ona bolaning ulg`ayishi sababchisidir. Arastu pirovard sabab (maqsad sabab) vositasida insonga xos bo`lgan maqsadni tabiat hodisalariga ham tatbiq etmokchi bo`lgan. Harakat olam singari abadiydir. Ayni paytda, olam o`zining abadiy sababi, ya’ni haraqatlantiruvchi kuchiga ega.

Arastuning jamiyat va davlat to`g`risidagi ta’limoti «Davlat», «Siyosat» kabi asarlarida bayon etilgan. Uning fikricha, davlat boshqaruvi jamiyatning erkin va farovon hayoti uchun xizmat qilishi lozim. Baxtli hayot mazmuni faqat moddiy mo`l-ko`lchilik bilan belgilanmaydi, balki seroblik ma’naviy boylik bilan uyg`un bo`lgandagina, jamiyat baxtli hayot kechiradi. Davlatning boyligi, asosan, o`rtacha mulkka ega bo`lgan fukarolarning mehnati bilan ta’minlanadi. Arastuning bu boradagi qarashlari bugungi kunda Vatanimizda kichik va o`rta biznes soxasini rivojlantirish yo`lida olib borilayotgan isloxotlar mohiyatiga juda hamoxangdir.

Yunon falsafasida Demokritning qarashlari ham muxim o`rin tutadi. U xaqiqiy borliq — moddiy dunyo, abadiy va poyonsiz, cheksiz-chegarasiz reallikdir, olam mayda moddiy zarrachalardan, ya’ni atomlardan va bo`shliqdan iborat deya ta’lim beradi. Atomlar va bo`shliq o`zaro yaxlit abadiy ibtidodir. Atomlar — bo`linmas va o`zgarmas, sifat jixatdan bir xil, uning miqdori shakli singari bexisobdir. Harakat, degan edi Demokrit, atomlardan iborat moddaning abadiy, tabiiy holatidir. Demokrit tasodifiyatni inkor etgan. U «na tabiatda na jamiyatda xech bir narsa tasodifan paydo bo`lmaydi», deb yozgan. Demokritning falsafiy qarashlarida axloqiy ta’limot muxim o`rin tutadi. Uning bu boradagi qarashlari siyosiy qarashlari bilan uzviy bog`liqdir. Yaxshi boshqarilayotgan davlat — buyuk qurg`ondir. Davlat manfaatlari qolgan barcha narsalardan ustun turmog`i lozim.

Me’yor, deydi faylasuf, axloqning tabiat insonlarga in’om etgan kuch va qobiliyatga mos kelishadadir. Donolik uchta xosil keltiradi: yaxshi fikrlash; yaxshi so`zlash; yaxshi harakat qilish. Demokritning axloqiy qarashlari o`z davridagi amaliy ma’naviy munosabatlarning umumlashmasidir. Uning ta’limoti bugungi kunda insonlarni axloq-odobga, diyonatga da’vat etadi.

Epikur (341-270 yillar) — qadimgi Yunon mutafakkiri. Demokrit ilgari so`rgan atomchilik ta’limotini yanada takomillashtirib, uni yuqori pog`onaga kotargan va tegishli qarashlar bilan boyitgan faylasuf. Epikur ta’limoticha, olam — moddiy, abadiy va cheksiz. Atomlar — bo`linmas, olam — jism va bo`shliqdan iborat, deb yozgan edi u. Barcha jismlarni Epikur ikki guruhga bo`lgan. Birinchi guruhga jismlarni tashkil etuvchi atomlarni kiritgan bo`lsa, ikkinchi guruhga atomlarning birlashishidan tashkil topgan jismlarni kiritgan. Epikur ichki harakat qonuniyatini kashf etib, Demokrit ilgari so`rgan atomchilik ta’limotiga o`lkan xissa qo`shgan. Epiko`rning falsafiy-axloqiy ta’limoti o`z zamonasida ilg`or ahamiyatga ega bo`lgan. Rohat-farog`at, xursandchilik deganda, kayf-safo, maishat, shoxona hayotni emas, balki jismoniy ezilish hamda ruxiy tashvishlardan xalos bo`lishni, ozodlikni tushunamiz, deydi Epikur. uning fikricha, davlat kishilarning o`zaro kelishuvi asosida to`zilishi lozim. Epikur ilgari so`rgan ijtimoiy kelishuv G`oyasi keyinchalik XVIII asr franso`z ma’rifatparvarlari hamda ХХ asr faylasuflari tomonidan davom ettirilgan.

Epikur ta’limotini rimlik Lukretsiy Kar (eramizdan avvalgi 99-55 yillar) davom ettirgan. U «Narsalarning tabiati to`g`risida» nomli asari bilan mashhur bo`lgan. Yashashdan maqsad, deb yozgan Lukretsiy, baxtli hayot kechirishdan iboratdir. Jamiyat ham, xuddi tabiat singari, o`z qonunlariga ega hamda tabiat qonuniyatlariga tayangan holda rivoj topadi, deydi u. Uning falsafiy qarashlari o`z davri va o`rta asr falsafasiga o`z ta’sirini ko`rsatgan.

Uning fikricha, modda (materiya) — abadiy, bir holatdan ikkinchi holatga o`tib, shaklini o`zgartirib yashash — uning xossasi. Olamdagi barcha narsalar ikkiga — oddiy va murakkab turga bo`linadi. Lukretsiy Kar atom harakatining uchta to`rini sanab o`tgan. Bo`lar — narsaning og`irlikka ega bo`lgani uchun to`g`ri chizikli harakati, narsaning o`zicha oKish harakati, narsaga to`rtki bo`lgan asosga qaratilgan harakat. Lukretsiyning nazariyasi mohiyatan sodda bo`lsa-da, tabiatshunoslikka o`lkan ta’sir ko`rsatgan.

Odatda "global muammolar" deb ataladigan hodisalar 20-asrning o'rtalarida paydo bo'lgan va 20 yildan keyin ilmiy jamoatchilik tomonidan tan olingan. Global muammolar - bu barcha mamlakatlar va xalqlarga (u yoki bu darajada) tegishli muammolar bo'lib, ularni hal qilish faqat butun dunyo hamjamiyatining birgalikdagi sa'y-harakatlari bilan amalga oshiriladi. Erdagi tsivilizatsiyaning mavjudligi yoki hech bo'lmaganda uning keyingi rivojlanishi ushbu muammolarni hal qilish bilan bog'liq. Global muammolar tabiatan murakkab, bir-biri bilan chambarchas bog'liqdir. Muayyan an'anaviylik bilan ikkita asosiy blokni ajratish mumkin (1-rasm): 1) jamiyat va atrof-muhit o'rtasidagi ziddiyat bilan bog'liq muammolar ("jamiyat - tabiat" tizimi); 2) jamiyat ichidagi qarama-qarshiliklar bilan bog'liq bo'lgan ijtimoiy muammolar ("shaxs - jamiyat" tizimi). Ushbu muammolar asenkron ravishda pishib etilardi. 19-asr boshlarida ingliz iqtisodchisi T.Maltus. aholining haddan tashqari ko'payishi xavfi to'g'risida xulosa qildi. 1945 yildan keyin ommaviy qirg'in qurollarini yaratish xavfi aniq bo'ldi. "Boy Shimoliy" va qoloq "kambag'al Janubiy" ning oldingi qismida dunyoning yorilishi muammo sifatida faqat 20-asrning so'nggi uchdan birida tan olindi. Xalqaro uyushgan jinoyatchilik muammosi faqat 20-asrning oxirlarida paydo bo'ldi. Shunga qaramay, 20-asr o'rtalarini global muammolarning tug'ilishi deb hisoblash to'g'ri. Aynan shu davrda zamonaviy global muammolarning asosiy ildizlari bo'lib ko'rinadigan ikkita jarayon yuzaga keldi. Birinchi jarayon - nisbatan birlashgan jahon iqtisodiyotini shakllantirishga asoslangan ijtimoiy-iqtisodiy va siyosiy hayotning globallashuvi. Ikkinchisi - insoniyatning barcha imkoniyatlaridan, shu jumladan o'z-o'zini yo'q qilishni ko'p marta oshirgan ilmiy-texnikaviy inqilobni (STR) joylashtirish. Aynan shu jarayonlar amalga oshirilayotganda ilgari mahalliy bo'lib qolgan muammolar global muammolarga aylanib bormoqda. Masalan, rivojlanayotgan mamlakatlardan muhojirlarning to'lqinlari rivojlangan mamlakatlarga to'kilganida, aholi sonining ko'payishi xavfi barcha mamlakatlarga ta'sir ko'rsatdi va ushbu mamlakatlar hukumatlari "yangi xalqaro tartib" - mustamlakachilik o'tmishidagi "gunohlari" uchun to'lov sifatida beg'araz yordamni talab qila boshladilar. Rim klubi global muammolarni tushunishda va ularni hal qilish yo'llarini topishda asosiy rol o'ynadi. Rim klubi faoliyatini tashkil etish. Klub o'z faoliyatini 1968 yilda ushbu notijorat tashkilotning nomi kelgan Rimda joylashgan Accademia Dei Linchei-dagi uchrashuv bilan boshladi. Uning bosh qarorgohi Parijda joylashgan. Rim klubida xodimlar va rasmiy byudjet yo'q. Uning faoliyati 12 kishilik ijroiya qo'mitasi tomonidan muvofiqlashtiriladi. A. Peccei, A. King (1984-1991) va R. Diyez-Xoxlaytner (1991 yildan) doimiy ravishda klub prezidenti lavozimini egallab kelishdi. Qoidalarga ko'ra, dunyoning turli mamlakatlaridan 100 dan ortiq kishi Klubning faol a'zolari bo'lishi mumkin emas. Klub a'zolari orasida rivojlangan mamlakatlarning olimlari va siyosatchilari ustunlik qiladi. Faol a'zolardan tashqari, faxriy va assotsiatsiyalangan a'zolar ham bor. Rim klubi faoliyatini Rim klubining 30 dan ortiq milliy assotsiatsiyalari qo'llab-quvvatlaydilar, ular o'z mamlakatlarida klub kontseptsiyasini targ'ib qiladilar. 2000 yillarning boshlarida Rossiyani Klubda uch kishi namoyish etdi: M. Gorbachyov klubning faxriy a'zosi, D. Gvishiani va S. Kapitsa haqiqiy a'zolari. Ilgari Klub a'zolari E.K.Fedorov, E.M.Primakov va Ch.Aytmatov edi. 1989 yilda SSSRda Rim klubiga yordam assotsiatsiyasi tashkil etildi, SSSR qulaganidan so'ng u Rossiyaning Rim klubiga yordam assotsiatsiyasi (prezidenti - D.V. Gvishiani) ga aylantirildi. Klub faoliyatining asosiy "mahsuloti" uning ustuvor global muammolar va ularni hal qilish yo'llari to'g'risidagi hisobotidir. Rim klubining buyrug'i bilan taniqli olimlar 30 dan ortiq ma'ruzalar tayyorladilar (Jadval). Bundan tashqari, 1991 yilda Klub rahbarlari Rim klubi nomidan birinchi hisobotni - "Birinchi global inqilob" ni tayyorladilar. Jadval: Rim klubi homiyligida ishlab chiqilgan tahliliy materiallar Jadval. ROMAN KLUBI homiyligida rivojlangan ANALITIK MATERIALLAR Yil Ismlar Ishlab chiquvchilar 1972 O'sish chegaralari D.Medous va boshqalar. 1974 Insoniyat burilish nuqtasida M. Mesarovich va E. Pestel 1975 Xalqaro tartibni qayta ko'rib chiqish J. Tinbergen 1976 Bir asrlik chiqindidan tashqari D. Garbor va boshq. 1977 Insoniyat uchun maqsadlar E. Laszlo va boshqalar. 1978 Energiya: orqaga hisoblash T. Monbrial 1979 O'rganish uchun chegara yo'q J. Botkin, E. Elmanjra, M. Malitsa 1980 Uchinchi dunyo: dunyoning to'rtdan uch qismi M. Gernier 1980 Boylik va boylik bo'yicha suhbat O. Jiriani 1980 Kelajakka olib boradigan marshrutlar B. Gavrilishin 1981 Shimoliy-Janubiy hamkorlik imperatorlari J. Sent-Jur 1982 Mikroelektronika va jamiyat G. Fridrixs, A. Shaff 1984 Uchinchi dunyo o'zini boqishga qodir R. Lenoir 1986 Okeanlarning kelajagi E. Mann-Borxez 1988 Yalangoyoq inqilob B. Shnayder 1988 O'sishdan tashqari E. Pestel 1989 Bo'shliqning chegaralari O. Jarini, V. Ciel 1989 Ochlikni enggan Afrika A. Lemma, P. Malaska 1991 Birinchi global inqilob A. King, B. Shnayder 1994 Boshqarish qobiliyati E. Dror 1995 Skandal va sharmandalik: qashshoqlik va kam rivojlanganlik B. Shnayder 1995 Tabiatni hisobga olish: hayot uchun qulay bo'lgan milliy daromad tomon V. Van Diren 1997 To'rtinchi omil: boylikni ikki baravar oshirish, resurslarni ikki marta tejash E. Weizsäcker, E. Lovins, L. Lovins 1997 Ijtimoiy birdamlikning chegaralari: plyuralistik jamiyatdagi ziddiyat va tushunish P. Berger 1998 Qanday ishlashimiz kerak O. Jarini, P. Lidtke 1998 Dengizlarni global manba sifatida boshqarish E. Mann-Borxez 1999 Onlayn: taxminiy jamiyat J.-L. Cebrian 2000 Insoniyat g'alaba qozonadi R. Mon 2001 Axborot jamiyati va demografik inqilob S.Kapitsa 2002 San'at sizni o'ylashga undaydi F. Fester 2003 O'rganish va ishlashning ikki tomonlama spirali O. Jarini, M. Malitsa 2004 O'sish chegaralari - 30 yildan keyin D.Medous va boshqalar. 2005 Xususiylashtirish chegaralari E. Weizsacker Ratsional individualizm tamoyiliga asoslangan iqtisodiy fanda ustun bo'lgan neoklassik iqtisodiy nazariya usullari Klub a'zolari uchun ushbu muammolarni tushunishda samarasiz bo'lib tuyuladi. Uning tadqiqotlarida disiplinlerarası yondashuv va muassasalar - tashkilotlar va madaniy qadriyatlarga birinchi darajali e'tibor berishga asoslangan kompyuter modellashtirish va institutsional metodika keng qo'llaniladi.I.Prigojin (Klubning to'liq a'zosi) tomonidan taklif qilingan sinergetika kontseptsiyasi, murakkab hodisalar, elementlarning tizim tahlili ko'p sonli o'zaro bog'liqlik bilan bir-biri bilan bog'liq bo'lgan. Agar dastlab Rim klubi jamiyat va tabiat o'rtasidagi ziddiyatlarga e'tibor qaratgan bo'lsa, unda u ijtimoiy muammolarga ustuvor ahamiyat bera boshladi. Rim klubining jahon jamoatchilik fikriga ta'sirining eng yuqori cho'qqisi 1970-80-yillarga to'g'ri keldi. Uning faoliyati ta'sirida globallashuv fanlararo ijtimoiy fan yo'nalishi sifatida shakllandi. 1990 va 2000 yillarda globalizm g'oyalari ilmiy madaniyatga kirib keldi, ammo Rim klubi faoliyati va jamoatchilikning unga bo'lgan e'tibori sezilarli darajada pasayib ketdi. Zamonamizning global muammolarini o'rganishda "tashabbuskor" rolini bajarib, Rim klubi hozirgi zamonning dolzarb masalalari bo'yicha ziyolilar o'rtasida fikr almashishni muvofiqlashtiruvchi ko'plab xalqaro tashkilotlardan biriga aylandi. Rim klubi tomonidan "jamiyat - tabiat" tizimidagi global muammolarni tahlil qilish. Jamiyat va atrof-muhit o'rtasidagi ziddiyatlar bilan bog'liq global muammolarning jiddiyligi ularning er sivilizatsiyasi xavfsizligi bilan bog'liqligi bilan bog'liq. Zamonaviy yuqori darajada rivojlangan texnologik tsivilizatsiya qadimgi va o'rta asrlarda ko'proq ibtidoiy jamiyatlarga ega bo'lgan o'z-o'zini tiklash qobiliyatini yo'qotdi. Agar u qandaydir kataklizm natijasida qulab tushsa, uni qayta tiklash deyarli imkonsiz bo'ladi. Insoniyat bundan omon qolgan taqdirda ham, u temir asriga qaytolmaydi, chunki asosiy minerallarning zaxiralarining ko'p qismi allaqachon tugagan bo'lib, ularni qazib olish metallni talab qiladigan uskunalarni talab qiladigan murakkab texnologiyalarni talab qiladi. Agar hozirgi "texnologiya dunyosi" o'lsa, yangi tsivilizatsiya faqat agrar bo'lishi mumkin, ammo u hech qachon sanoatga aylanmaydi. Jamiyat va atrof-muhit o'rtasidagi munosabatlarni tahlil qilish bilan Rim klubi ishi boshlandi. Klubning taklifiga binoan dastlabki ishlarni kompyuter modellashtirish bo'yicha amerikalik mutaxassis J.Forrester amalga oshirdi. Kitobda chop etilgan uning tadqiqot natijalari Jahon dinamikasi (1971) tabiiy resurslarni iste'mol qilishning avvalgi stavkalarini davom ettirish 2020 yillarda butun dunyo bo'ylab ekologik halokatga olib kelishini ko'rsatdi. Tizimlarni tadqiq qilish bo'yicha amerikalik mutaxassis D. Medov rahbarligida tashkil etilgan Rim klubiga hisobot O'sish chegaralari (1972) J. Forrester ishini davom ettirdi va chuqurlashtirdi. Ushbu ma'ruza ilmiy bestseller sifatida shuhrat qozondi, bir necha o'nlab tillarga tarjima qilindi va uning nomi eng mashhur nomga aylandi. Rim klubi tomonidan nashr etilganlarning eng mashhuri, ushbu hisobot mualliflari aholi sonining o'sishi va ma'lum bo'lgan tabiiy resurslarning tükenmesinin kuzatilgan tendentsiyalarini ekstrapolyatsiya qilish asosida bir nechta modellarni ishlab chiqdilar. Standart modelga ko'ra, agar sifatli o'zgarishlar yuz bermasa, unda XXI asrning boshlarida. birinchidan, jon boshiga sanoat ishlab chiqarishining keskin pasayishi boshlanadi, so'ngra - dunyo aholisida (2-rasm). Resurslar miqdori ikki baravar ko'paygan taqdirda ham, global inqiroz taxminan 21-asrning o'rtalariga qaytariladi. (3-rasm). Katastrofik vaziyatdan chiqishning yagona usuli model bo'yicha global miqyosda rejalashtirilgan rivojlanishga o'tishda ko'rildi global muvozanat (aslida - "nolinchi o'sish"), ya'ni sanoat ishlab chiqarishini va aholini ataylab saqlash (4-rasm). Kalit so'zlar: Rim klubi, A. Peccei, global modellashtirish, D. Forrester, D. Meadows Kalit so'zlar: Rim klubi, A. Peccei, global modellashtirish, D. Forrester, D. Meadows Maqolada Rim klubining mavjudligining dastlabki bosqichidagi faoliyati va ushbu tashkilot g'oyalarining jamiyatda ekologik ongni shakllantirishga ta'siri ko'rib chiqilgan. D. Forrester va D. Meadows tomonidan global rivojlanishni tizimli tahlil qilish natijalari asosida tayyorlangan "O'sish chegaralari" deb nomlangan birinchi shov-shuvli hisobot A. Peccei klubini yaratishni tasvirlaydi. Jahon jamoatchilik fikrida "jamiyat-tabiat" muammosiga nisbatan qarashlar o'zgaradi. Maqolada Rim klubining dastlabki bosqichlarida faoliyati va ushbu tashkilot g'oyalarining jamiyatda ekologik ongni shakllantirishga ta'siri ko'rib chiqilgan. D. Forrester va D. Meadowsning global rivojlanish tizimini tahlil qilish natijalari bo'yicha tayyorlangan "o'sish chegaralari" degan birinchi shov-shuvli hisobot A. Peccei klubining yaratilishi tasvirlangan. Jahon jamoatchilik fikrida "jamiyat-tabiat" muammosiga murojaat qilish kuzatiladi. Men ushbu maqolamni Rim klubi faoliyatiga, aniqrog'i, Rim klubi tomonidan chop etilgan birinchi "O'sish chegaralari" hisoboti misolida tahlil qilishga bag'ishlamoqchiman. Rim klubi - bu 1968 yilda Rimda, Accademia Dei Lincei da, italiyalik menejer va jamoat arbobi Aurelio Peccei boshchiligida tashkil etilgan xalqaro nodavlat tashkilotdir. Rim klubi global muammolarni va ularni hal qilish yo'llarini topish uchun yaratilgan. Aurelio Peccei o'zi quyidagilarni yozgan edi: "Men insoniyatga tahdid solayotgan bu barcha xavf-xatarlarni qanchalik aniq tasavvur qilsam, shunchalik kech bo'lishidan oldin ba'zi bir qat'iy choralar ko'rish zarurligiga amin bo'ldim. Men yolg'iz o'zim hech narsa qila olmadim va keyin kichik doirani yaratishga qaror qildim. bu (nafaqat meni tashvishga solayotgan) dunyo muammolarini qanday shakllantirish haqida birgalikda fikr yuritadigan va ularni o'rganishga yangi yondashuvlarni taklif qiladigan fikrdosh odamlar. Endi Aurelio Peccei ushbu tashkilotni yaratishda, bizning dunyomizning, afsuski, global bo'lib qolgan, shuning uchun umumiy muammolarga aylangan va barchamizga birdek taalluqli bo'lgan haqiqiy muammolari mohiyatiga erishmoqchi bo'lganligi aniq bo'ldi. Insoniyatning global muammolariga berilgan ta'riflardan biri quyidagicha: “Insoniyatning global muammolari - bu ko'plab mamlakatlarni, Yer atmosferasini, dunyo okeanini va yerga yaqin kosmosni qamrab oladigan va Erning butun aholisiga ta'sir ko'rsatadigan muammolar va vaziyatlardir. Insoniyatning global muammolarini bitta mamlakat kuchlari hal qila olmaydi, atrof-muhitni muhofaza qilish bo'yicha birgalikda ishlab chiqilgan me'yoriy hujjatlar, muvofiqlashtirilgan iqtisodiy siyosat, qoloq mamlakatlarga yordam va boshqalar zarur. " O'zining mohiyatiga ko'ra global muammolar murakkab, ular bir-biriga bog'liqdir. Odatda global muammolarning ikkita blokini ajratish mumkin: 1) jamiyat va atrof-muhit o'rtasidagi ziddiyatlarni o'z ichiga olgan muammolar ("jamiyat-tabiat" tizimi deb ataladi) 2) jamiyatdagi qarama-qarshiliklar bilan bog'liq bo'lgan ijtimoiy muammolar ("inson-jamiyat" tizimi) Muammolarning birinchi bloki - "jamiyat-tabiat" tizimini batafsilroq ko'rib chiqmoqchiman, chunki atrof-muhit muammolari bo'yicha Rim klubiga hisobotlar insoniyatning ijtimoiy global muammolari haqidagi hisobotlardan farqli o'laroq, global tadqiqotlar rivojida va muammolarni amaliy hal qilishda muhimroq rol o'ynadi. ... Jamiyat va atrof-muhit o'rtasidagi ziddiyatlar bilan bog'liq global muammolarni to'g'ri tushunish juda muhimdir, chunki aynan shu narsa butun er tsivilizatsiyasi xavfsizligi bilan bog'liq. Bizning zamonaviy tsivilizatsiya texnologik jihatdan yuqori darajada rivojlangan, ammo bu butun insoniyat kelajagi uchun qanchalik foydali degan savol munozarali. Ko'proq ibtidoiy qadimgi va o'rta asr jamiyatlari o'z-o'zini tiklash qobiliyatiga ega edi va bizning tsivilizatsiya bu qobiliyatni yo'qotdi. Axir, u biron bir kataklizmada qulab tushsa, uni avvalgi holatiga qaytarish deyarli imkonsiz bo'ladi. Agar insoniyat bir vaqtning o'zida o'zini saqlab qola olsa ham, avvalgi turmush darajasiga qaytolmaydi, chunki asosiy foydali qazilmalarning zaxiralarining aksariyati allaqachon shu darajada tugaganki, ularni qazib olish uchun maxsus uskunalarni talab qiladigan murakkab texnologiyalar kerak bo'ladi. Shunday qilib, agar hozirgi dunyo qulab tushsa, u hech qachon avvalgi sanoat faoliyatiga qaytolmaydi, u faqat agrar bo'lishi mumkin. Bunday xulosalar hech narsani so'ramaydi, chunki Rim klubi faoliyati jamiyat va atrof-muhit o'rtasidagi munosabatlarni tahlil qilishdan boshlandi. Amerikalik kompyuter modellashtirish bo'yicha mutaxassisi Jey Forrester birinchi bo'lib 1970 yilda Klubning taklifiga binoan dunyo jarayonlarini va umuman olamiy vaziyatni o'rganish asosida tadqiqot ishlarini olib bordi. Forrester o'z ishida beshta asosiy elementning o'zaro bog'liqligiga tayangan, masalan: aholi, sarmoyalar, qayta tiklanmaydigan resurslardan foydalanish, ifloslanish va oziq-ovqat mahsulotlari. Shunisi qiziqki, ushbu tadqiqot dunyo tarixidagi uzoq muddatli tendentsiyalarni o'rganishga mo'ljallangan kompyuter modellari avlodlari tarixida birinchi bo'ldi. Professor Forresterning tadqiqotiga qaytib, uning natijalari unchalik optimistik bo'lmaganligini va tabiiy resurslarni iste'mol qilishning avvalgi stavkalarini davom ettirish 2020 yilda butun dunyo bo'ylab falokatga olib kelishini ta'kidlash kerak. Jey Forresterning etagida qaynoq, Rim klubiga "O'sishning chegaralari" birinchi hisoboti 1972 yilda yozilgan. Uni yaratish professor Dennis Meadows tomonidan boshlangan. U Forresterning dastlabki xulosalarini tasdiqladi va yanada rivojlantirdi. Hisobotda aytilishicha, agar hozirgi sanoatlashtirish, atrof-muhitning ifloslanishi, oziq-ovqat mahsulotlarini ishlab chiqarish, resurslarni cheksiz iste'mol qilish va dunyo aholisining o'sish tendentsiyalari saqlanib qolsa, dahshatli inqiroz bizni bosib olishi mumkin - biz o'sishdan oshib ketamiz. Hisobot ogohlantiruvchi xarakterga ega edi. Olimlarning ta'kidlashicha, o'sishni cheklash va tartibga solish bo'yicha choralar ko'rish, shu bilan ekologik va iqtisodiy barqarorlik uchun sharoit yaratish orqali falokatni oldini olish mumkin. Birinchi standart model shuni ko'rsatdiki, 21-asrning boshlarida, agar hisobotda bayon qilingan printsiplarga ko'ra hech qanday o'zgarishlar ro'y bermasa, jon boshiga to'g'ri keladigan sanoat ishlab chiqarishi va butun sayyoramiz aholisining keskin pasayishi boshlanishi mumkin. Ikkinchi model, resurslar miqdori ikki baravar ko'paygan taqdirda ham, global inqirozni oldini olish mumkin emasligini, faqat 21-asrning o'rtalariga qoldirilishini aytdi. Va nihoyat, uchinchi model shuni ko'rsatdiki, ushbu halokatli vaziyatdan chiqishning yagona yo'li mavjud. Insoniyat, albatta, o'sishni cheklash va tartibga solish va maqsadlarini yo'naltirish choralarini ko'rsa, o'limdan qochib qutula oladi. Men "o'sish chegaralari" hisobotini Rim klubi tarixidagi eng muhim bosqich deb bilaman. Avvalo shuni ta'kidlash kerakki, u bilan ushbu tashkilotning faol ishi boshlangan. O'sishning chegaralari atrof-muhitga va uning jamiyat bilan o'zaro ta'siriga bag'ishlangan birinchi ma'ruzadir. Ilgari, hech kim bu muammoni jamoatchilikka etkazishga jur'at etolmas edi, bu ma'lum bo'lganidek, erimaydigan oqibatlarga olib kelishi mumkin edi. Mening fikrimcha, Rim klubi biz, ushbu sayyoramiz aholisi bilan o'zaro munosabatlarning juda to'g'ri yo'lini tanladi. Darhaqiqat, Rim klubi o'z ma'ruzalari va nashrlari orqali global miqyosdagi muammolarni hal qilish bo'yicha o'z fikrlari va takliflarini turli auditoriyalar bilan baham ko'radi: hukumatlardan universitetlarga, muhim davlat arboblaridan sayyoramizning oddiy fuqarolariga. Shu tarzda, ilgari umuman e'tibordan chetda qolgan yangi hayotiy masalalarni o'rganishimiz mumkin. Xulosa qilib men Aurelio Pecchining o'zi ham shunday fikrlarni keltirmoqchiman: "Menimcha, asosiy maqsadi inson o'zining global imperiyasi davrida o'zini topgan yangi vaziyatni o'rganish va aniqlash bo'lgan Rim klubini yaratish insoniyatning ma'naviy hayotidagi hayajonli voqea bo'ldi. bizning turli xil narsalar haqidagi bilimimiz o'sib boradi; shu bilan birga, biz o'zimizdagi o'zgarishlardan deyarli bexabar bo'lib qolamiz va agar Rim klubiga biror narsa ishonib topshirish mumkin bo'lsa, aynan u bu xavfli narsaga qarshi bosh ko'targan, deyarli johiliyatning o'z joniga qasd qilish bilan barobar. " Darhaqiqat, Rim klubining barcha ishlari, uning a'zolari 40 yildan beri hayotimizga ta'sir qiladigan muhim masalalarga ko'zimizni ochishga harakat qilganini isbotlamoqda. Ular tadqiqot olib boradi, sayyoradagi hayotni yaxshilash uchun modellar, diagrammalar va rejalar tuzadilar. Ammo Klub asoschisi Aurelio Peccei butun dunyodagi odamlar birlashib, uni birgalikda qursalar, yanada yaxshi kelajakka ega bo'lishlariga chin dildan ishonishgan. U "insoniyat taqdiri bog'liq bo'lgan eng muhim narsa insoniy fazilatlardir" deb hisoblagan. Bu imon siz bilan bizning kelajagimizni qurish uchun shu qadar muhimki, Rim klubi o'z faoliyatini albatta davom ettirishi va rivojlanishi kerak. Kirish Yigirmanchi asrning so'nggi uchdan birida dunyo taraqqiyotini bashorat qilish zarurati ayniqsa dolzarb bo'lib qoldi. 70-yillarda global muammolar (energetika, xom ashyo, oziq-ovqat, atrof-muhit va boshqa qator masalalar) yanada keskinlashib, barcha mamlakatlar va xalqlarning manfaatlariga ta'sir ko'rsatdi. Shubhasizki, barcha davlatlar etnik, madaniy xususiyatlari va ijtimoiy tizimidan qat'i nazar, ularning echimidan manfaatdor. Texnokratik ustuvorliklarning barcha "jozibasi" bilan yuklangan zamonaviy dunyoda umumiy muammolarni hal qilish uchun xalqaro, iqtisodiy va boshqa hamkorlik shakllarini o'rnatish va rivojlantirish uzoq vaqtdan beri kutilmoqda. Va ularning ko'pchiligi bor: yangi energiya va xom ashyo manbalarini kashf qilish va ulardan foydalanish, sayyoramizning ko'payib borayotgan aholisini oziq-ovqat bilan ta'minlash, atrof-muhitning ifloslanishi va ekologik toza texnologiyalarni izlash va hk. Rim klubi - bu dunyo taraqqiyotini o'rganish va uning dizaynini kelgusi 21-asrga nazar tashlab. Loyihalarni ishlab chiqishda ham ilmiy-texnik ziyolilar vakillari, ham boshqa texnik bo'lmagan mutaxassisliklar olimlari (faylasuflar, ekologlar, demograflar va boshqalar) ishtirok etdilar. Rim klubiga a'zolik cheklangan (100 kishi). Faqatgina rasmiy davlat lavozimlarida ishlamaydigan va biron bir mamlakat manfaatlarini himoya qilmaydigan odamlargina RK a'zosi bo'lishlari mumkin. Rim klubi ishida hamyurtlarimiz ham ishtirok etishdi. Turli vaqtlarda klubning haqiqiy a'zolari akademiklar D. M. Gvishiani, E. K. Fedorov, E. M. Primakov, A. A. Logunov, Ch.Aytmatov, faxriy a'zolar - M. S. Gorbachyov va B. E. Paton edilar. ... Rim klubi dunyoning hozirgi holatini o'rganishda davom etmoqda, unda tub o'zgarishlar yuz berdi, ayniqsa geosiyosatda. "Rim klubi": yaratilish tarixi, maqsad va vazifalari Rim klubi - G'arbiy Evropa, Shimoliy va Janubiy Amerika va Yaponiyadan yetmishga yaqin ishbilarmon, menejer, siyosatchi, yuqori lavozimli amaldor, ishonchli mutaxassis, madaniyat arboblari, olimlarni birlashtirgan xalqaro jamoat tashkiloti. Klub o'z faoliyatini 1968 yilda Rimdagi Accademia Dei Linceida bo'lib o'tgan uchrashuv bilan boshladi - shu sababli klub nomi ham shunday nomlandi. Klub prezidenti Olivetti vitse-prezidenti, Fiat ma'muriy kengashi a'zosi Aurelio Peccei edi. Klubda xodimlar va rasmiy byudjet yo'q. Uning faoliyati 8 kishidan iborat ijroiya qo'mitasi tomonidan muvofiqlashtirildi. Dastlab Italiyaning Fiat kompaniyasi va G'arbiy Germaniyaning Volkswagenwerk konserni Klub faoliyatini moliyalashtirgan holda, avtomobillarni sotish bozorlarini kengaytirish imkoniyatlari bilan bog'liq energiya va xom ashyo muammolari istiqbollarini tizimli tahlil qilishdan manfaatdor edi. Ammo ushbu prognozlarni ishlab chiqishda ishtirok etgan olimlar - kibernetika, iqtisodchilar, sotsiologlar va boshqalar o'zlarining hisobotlarida global muammolarga oid keng doiradagi masalalarni yoritdilar. Rim klubi a'zolari tomonidan qo'yilgan asosiy maqsadlar: jamiyatga Yerning jismoniy cheklangan resurslari, ishlab chiqarish va iste'molning tez o'sishi bilan bog'liq bo'lgan "insoniyatning qiyinchiliklarini" ilmiy tahlil qilish mumkin bo'lgan metodologiyani berish - bu "o'sishning asosiy chegaralari". klub vakillarining dunyoda yuzaga kelgan tanqidiy vaziyatga nisbatan bir qator jihatlaridan tashvishini insoniyatga etkazish; Jamiyatni "biznesni oqilona bajarish" va "global muvozanat" ga erishish uchun qanday choralarni ko'rishi kerakligini "so'rash". 70-yillarning boshlarida J. Forrester (AQSh) klubining taklifiga binoan u ishlab chiqqan kompyuter modellashtirish texnikasini dunyo muammolariga tatbiq etdi. "Tadqiqot natijalari" Dunyo dinamikasi "(1971) kitobida nashr etildi. Uning xulosasi: jismonan cheklangan Yer sayyorasida insoniyatning keyingi rivojlanishi yigirmanchi asrning 20-yillarida ekologik falokatga olib keladi. Forrester modelini muhokama qilgandan so'ng, ijroiya qo'mita Forrester talabalariga tadqiqotlarini davom ettirishni buyurdi. Model sezilarli darajada yaxshilandi. Ko'rsatilgan ma'lumotlarga ko'ra, ekologik va iqtisodiy qulashning boshlanishi 40 yilga qoldirildi. Massachusets Texnologiya Institutida (AQSh) D. Meadows boshchiligida olib borilgan ushbu ish "O'sishning chegaralari" (1972) kitobida aks etgan. Forrester-Meadows modeliga Rim klubining birinchi hisoboti maqomi berildi. Forrester-Meadows modeli Sasseks universiteti (Angliya) tadqiqot guruhi tomonidan eng muntazam ravishda tanqid qilingan. Guruh rahbari X. Friman "Maltus kompyuterli" maqolasida ta'kidlaganidek, "Massachusets texnologiya institutini o'rganish kompyuterlarning fetishizatsiyasi bilan chegaradosh". Britaniyalik olimlar aynan shu narsada bunday tavsiyalarning asossizligi va xavfliligini ko'rdilar. Britaniyaliklar bilan birdamlikda amerikalik olim R. Makdonald ta'kidlashicha, kompyuterlar tomonidan ishlab chiqilgan insoniyat rivojlanish modellari faqat aniq bilim va simulyatsiya natijalarining yolg'on ishonchliligi ko'rinishini beradi, kompyuterlar matematikani bilimga almashtirishga va tushunishni hisoblash uchun hisoblash olib keladi. Sun'iy intellektning ham biologik, ham ijtimoiy tizimlarning rivojlanishiga xos bo'lgan spontanlikni hisobga olish mumkin emasligini hisobga olgan holda, ushbu fikrlarning haqiqiyligini ta'kidlash kerak. Shunga qaramay, ushbu ishlarning dolzarbligi, muammoni shakllantirish va uni hal qilish yo'llarini izlash aniq edi. A.Peccei o'z intervyularidan birida aytganidek, Massachusets Texnologiya institutining ishi, Rim klubi nuqtai nazaridan, insoniyatga tahdid soluvchi falokatni oldini olish uchun zarur bo'lgan tadbirlarning ustuvor ahamiyatini ochib berdi: bu "dunyoning moddiy chegaralari" ning bayonoti edi. Va keyingi tadqiqotlar amaliy yo'naltirilgan bo'lishi va ushbu chegaralarda qanday yashash va birga yashash haqida savolga javob berishi kerak. 1974 yilda "Insoniyat burilish nuqtasida" va frantsuz tilida "Ertangi kun strategiyasi" nomi ostida ingliz tilida nashr etilgan Klubning ikkinchi hisoboti ("Survival Strategy" loyihasi) bo'yicha ishlar yakunlandi. Ushbu ma'ruza ustida ishlashni Rim klubi a'zolari M. Mesarovich (AQSh) va E. Pestel (Germaniya) olib borishdi. Katta tadqiqotchilar guruhi Mesarovich-Pestel modelini yaratish ustida ikki yil davomida ishladilar. Birinchi hisobotni tayyorlash kabi, ushbu loyiha Volkswagen tomonidan moliyalashtirildi. Mesarovich-Pestel modeli ancha mukammal edi. Davomiylik shuni ko'rsatdiki, yangi loyiha umuman olganda insoniyatning yanada o'sishi mumkin emasligi haqidagi bir xil taxminlarga asoslangan. Aqlli biznesga o'tish "loyihasi mualliflariga rivojlangan mamlakatlarda o'sishning sekinlashuvi va uning Uchinchi dunyo mamlakatlarida ko'payishida taqdim etildi. Rim klubining vazifasi, frantsuzcha nashrning kirish qismidan ko'rinib turibdiki, faqat" inqirozni boshqarish "bilan cheklangan. Jadval 2. Rim klubiga hisobotlar. ROMAN KLUBI homiyligida rivojlangan ANALITIK MATERIALLAR Yil Ismlar Ishlab chiquvchilar O'sish chegaralari D. Meadows va boshq. Insoniyat burilish nuqtasida M. Mesarovich va E. Pestel Xalqaro tartibni qayta ko'rib chiqish J. Tinbergen Bir asrlik chiqindidan tashqari D. Xarbor va boshq. Insoniyat uchun maqsadlar E. Laszlo va boshqalar. Energiya: orqaga hisoblash T. Montbrial O'rganish uchun cheklovlar yo'q J. Botkin, E. Elmanjra, M. Malitsa Uchinchi dunyo: dunyoning to'rtdan uch qismi M. Gernier Boylik va farovonlik bo'yicha muloqot O. Jiriani Kelajakka olib boradigan marshrutlar B. Gavrilishin Shimoliy-Janubiy hamkorlik imperatorlari J. Sent-Jur Mikroelektronika va jamiyat G. Fridrixs, A. Shaff Uchinchi dunyo o'zini boqishga qodir R. Lenoir Okeanlarning kelajagi E. Mann-Borxez Yalangoyoq inqilob B. Shnayder O'sishdan tashqari E. Pestel Bo'shliqning chegaralari O. Jarini, V. Ciel Ochlikni enggan Afrika A. Lemma, P. Malaska Birinchi global inqilob A. King, B. Shnayder Boshqarish qobiliyati E. Dror Skandal va sharmandalik: qashshoqlik va kam rivojlanganlik B. Shnayder Tabiatni hisobga olish: hayot uchun qulay bo'lgan milliy daromad tomon V. Van Dieren To'rtinchi omil: boylikni ikki baravar oshirish, resurslarni ikki marta tejash E. Weizsacker, E. Lovins, L. Lovins Ijtimoiy birdamlikning chegaralari: plyuralistik jamiyatdagi ziddiyat va tushunish P. Berger Qanday ishlashimiz kerak O. Jarini, P. Lidtke Dengizlarni global manba sifatida boshqarish E. Mann-Borxez Onlayn: taxminiy jamiyat J.-L. Cebrian Insoniyat g'alaba qozonadi R. Mon Axborot jamiyati va demografik inqilob S. Kapitsa San'at sizni o'ylashga undaydi F. Fester O'rganish va ishlashning ikki tomonlama spirali O. Jarini, M. Malitsa O'sish chegaralari - 30 yildan keyin D. Meadows va boshq. Xususiylashtirish chegaralari E. Weizsacker Forrester Meadows loyihalari Rim klubiga birinchi hisobot - Amerikalik kibernetika professori boshchiligidagi bir guruh olimlar tomonidan tuzilgan "O'sishning chegaralari" (1972). D.L. Meadows va uning rafiqasi, Meadows o'qituvchisi - Amaliy informatika va kibernetika professori J. Forrester (Massachusets Texnologiya Instituti) g'oyalariga asoslanishdi. Forrester o'zining "Dunyo dinamikasi" (1971) kitobida butun dunyo miqyosidagi falokatlarning muqarrarligini bashorat qilgan edi, uning hisob-kitoblariga ko'ra 21-asrning boshlarida sodir bo'lishi mumkin edi. Ushbu ofatlar atrof-muhitning ifloslanishi, tabiiy resurslarning kamayishi, rivojlanayotgan mamlakatlarda aholi portlashi oqibatlari bo'ladi. Loyiha muallifi bunday kelajak bilan taqqoslaganda, zamonaviy davrning hayot darajasi ancha yuqori va ehtimol, yigirmanchi asrning oxiri keyinchalik "oltin" deb tan olinishi mumkin. Yaqinlashib kelayotgan hodisalarning oldini olish uchun Forrester o'zi ishlab chiqqan global muvozanat modelini taklif qildi, unga ko'ra dunyo aholisining o'sishini sekinlashtirish va uning sonini 20-asrning oxiriga kelib 4,5 milliard kishiga etkazish kerak. Uning modeli T.R.ning "Populyatsiya bo'yicha tajribalar" dan olingan g'oyalarini aniq aks ettiradi. Maltus, unga ko'ra "oziq-ovqat mahsulotlari" arifmetik progressiyada o'sadi va "og'izlar" geometrik progressiyada o'sadi, bu muqarrar ravishda mavjudlik uchun kurashni keltirib chiqaradi (Maltusdan olingan kontseptsiya, 19-asrda Charlz Darvin tabiatdagi tabiiy selektsiya ta'limotiga kiritgan). uning barcha oqibatlari: ochlik, urushlar va boshqalar. 1968 yilda "Jahon dinamikasi" va "O'sish chegaralari" nashr etilgunga qadar ham dunyoga taniqli olim, populyatsiya genetikasi N.V.ning asarlari "SSSR Geografik Jamiyati Obninsk bo'limining ilmiy ishlari" da nashr etilgan. Timofeev-Ressovskiy "Biosfera va insoniyat" deb nomlangan. Unda muallif nafaqat zamonaviy ilm-fanning ekologik ustuvorliklarini, balki hatto kompyutergacha bo'lgan davrda ham Forrester va Meadows loyihalari kabi tadqiqotlarda dasturiy ta'minotning asosiy rolini kutgan. Va "global muvozanat" modeli muallifi Forresterdan oldin ham Timofeev-Resovskiy 1968 yilda Yerning biologik mahsuldorligi va aholi sonining ko'payishi bilan Maltus va Forrester va Meadows bilan bog'liq bo'lgan biosferani optimallashtirish variantlarini ko'rib chiqdi va taklif qildi. "Men aytib o'tgan muvozanat muammosi matematiklar va kibernetiklar uchun muammodir, ularning ishtirokisiz uni hal qilib bo'lmaydi" (NV Timofeev-Resovskiy). O'sish uchun cheklovlar populyatsiyaning eksponent (ya'ni geometrik jihatdan progressiv) o'sishini o'rganishdan boshlanadi. Muallif insoniyat shiddat bilan o'sib bormoqda, deb hisoblaydi. 1970 yilda dunyo aholisi 3,6 milliard kishini tashkil etdi va yiliga 2,1 foizga o'sishi bilan 33 yil ichida bu ikki baravar ko'payishi kerak edi, aslida bu sodir bo'ldi. Amerikalik geolog B. Skinnerning so'zlariga ko'ra, 1982 yilda dunyo aholisi yiliga 1,7% o'sgan, bu 41 yil ichida ikki baravar ko'payishiga olib keladi. Meadows loyihasida qilingan bashoratlardan qanday xulosa kelib chiqadi? Aholining tez o'sishi resurslarning (ham oziq-ovqat, ham xomashyo) etishmasligiga olib keladi. Sanoatning hozirgi o'sish sur'ati bilan qayta tiklanmaydigan tabiiy resurslar 50-100 yil ichida tugaydi. Qora va rangli metallar, neft, ko'mir zaxiralarining tahlili, ushbu zaxiralarning tugash muddatlari berilgan va tegishli xulosalar chiqarilgan. Umuman olganda, ushbu ma'lumotlar B. Skinser tomonidan tasdiqlangan "Insoniyat er osti boyliklariga ega bo'ladimi?", 1969-1989). Xulosa qilib aytganda, dunyodagi manba modeli "torayib borayotgan pirog" modeli bo'lib, darvoqe, Meadowsdan oldin ham tasdiqlangan - Uolter R. Xeybard: "... chunki ularni ekspluatatsiya qilish va ulardan foydalanish tezligi aniq emas. " ("Mineral resurslar: muammo yoki tahdidmi?", 1968). Rim klubi tomonidan nashr etilganlarning eng mashhuri, ushbu hisobot mualliflari aholi sonining o'sishi va ma'lum bo'lgan tabiiy resurslarning tükenmesinin kuzatilgan tendentsiyalarini ekstrapolyatsiya qilish asosida bir nechta modellarni ishlab chiqdilar. Standart modelga ko'ra, agar sifatli o'zgarishlar yuz bermasa, XXI asrning boshlarida bashorat qilingan. Birinchidan, jon boshiga sanoat ishlab chiqarishining keskin pasayishi boshlanadi, so'ngra - dunyo aholisining soni. Resurslar miqdori ikki baravar ko'paygan taqdirda ham, global inqiroz taxminan 21-asrning o'rtalariga qaytariladi. Katastrofik vaziyatdan qutulishning yagona yo'li global muvozanat modeliga (aslida - "nolinchi o'sish") ko'ra global miqyosda rejalashtirilgan rivojlanishga o'tishda ko'rildi, ya'ni sanoat ishlab chiqarishi va aholini ataylab saqlab qolish 1-4 diagrammalarida 21-asrda insoniyat tsivilizatsiyasi davlatning turli xil stsenariylari va resurslardan foydalanish sharoitida rivojlanish modellari ko'rsatilgan. Shakl: 1. "O'sish chegaralari": STANDART MODEL Manba: Weizsäcker E., Lovins E., Lovins L. To'rtinchi omil. Xarajatlar - yarmi, qaytarish - ikki baravar... M., Academia, 2000.S. 341 Shakl.2. "O'SISh CHEKLIKLARI" MODELI: QO'ShIMChA RESURSLAR BILAN MODEL Manba: Weizsäcker E., Lovins E., Lovins L. To'rtinchi omil. Xarajat yarmi, daromad ikki baravar. M., Academia, 2000.S. 342. Shakl: 3. "O'sish chegaralari": GLOBAL tenglik namunasi Manba: Weizsäcker E., Lovins E., Lovins L. To'rtinchi omil. Xarajat yarmi, daromad ikki baravar. M., Academia, 2000.S. 343. Shakl: 4. DAVLAT IQTISODIYoTINING RESURSLARINING SAMARALIYNING 4 YILDAGI O'SIShI BILAN MODELI. Manba: Weizsäcker E., Lovins E., Lovins L. to'rtinchi omil. Xarajat yarmi, daromad ikki baravar. M., Academia, 2000.S. 350. Taniqli iqtisodchi V. Leontiev boshchiligidagi BMT ekspertlari guruhi "O'sish chegaralari" mualliflarining tahlillari va xulosalariga tanqidiy yondashdilar. Leontyev "Jahon iqtisodiyotining kelajagi" loyihasida "aholining o'sishi eksponensial jarayon yoki haddan tashqari portlash emas" deb ta'kidlaydi. Uning ta'kidlashicha, dunyoning rivojlangan mintaqalarida o'sish sur'ati qolgan chorak asrda (XX) pasayadi va 2025 yildan keyin aholining barqaror darajasiga erishiladi. Bugun biz ushbu hisob-kitoblarni misollar bilan tasdiqlashimiz mumkin (Evropa mamlakatlarida, Rossiyada o'sishning pasayishi). Uchinchi dunyo mamlakatlarida barqarorlik 2075 yilga kelib ochlik emas, balki iqtisodiyotning nisbatan yuqori darajasi bilan bog'liq demografik o'zgarishlar natijasida yuzaga keladi. Qanday bo'lmasin, Meadows guruhining loyihasini tizimning kompyuter modelini yaratish uchun birinchi urinish deb hisoblash mumkin: "inson - jamiyat - tabiat". Tizim yondashuvi, yangi toifadagi, yangi usul sifatida aniqlandi va qo'llanildi. Rim klubining birinchi modellarida etishmayotgan narsa (ya'ni rivojlanish yo'llarini tanlash bilan bog'liq bo'lgan baxtsiz hodisalar, kutilmagan burilishlar va butun global tizimning keskin o'sishini hisobga olgan holda) 80-yillarda belgiyalik fizik I. Prigojin nomi bilan bog'liq sinergetikaning paydo bo'lishi bilan qoplandi. ... "Insoniyat burilish nuqtasida" (M. Mesarovich va E. Pestel loyihalari) Rim klubiga ikkinchi hisobotni 1974 yilda amerikalik kibernetika professori boshchiligidagi mualliflar jamoasi yozgan. M. Mesarovich va Germaniyadagi Nazariy Mexanika instituti direktori E. Pestel. O'sishning chegaralaridan farqli o'laroq, Mesarovich-Pestel loyihasi yuqoridagi sabablarga ko'ra global falokatni bashorat qilmagan. Ular vaqt jihatidan juda yaqin, ammo jahon tizimining alohida mintaqalarida katastrofik xarakterdagi muqarrar voqealarni ko'rib chiqdilar. Ilgari, mualliflarning ta'kidlashicha, global hamjamiyat shunchaki mustaqil qismlar to'plami bo'lgan. «Yangi sharoitda dunyo hamjamiyati dunyo tizimiga aylana boshladi, ya'ni funktsional jihatdan o'zaro bog'liq qismlar to'plamiga ... Bunday tizimlarning har birida biron bir qismning o'sishi boshqa qismlarning o'sishiga yoki etishmasligiga bog'liq. Demak - bir qismning istalmagan o'sishi nafaqat bu qismga, balki boshqa qismlarga ham tahdid solmoqda. " Shunday qilib, loyiha mualliflari "organik differentsial o'sish" g'oyasini taklif qilishdi. Mesarovich va Pestel bo'yicha jahon jahon iqtisodiyoti modeli 10 ta geografik mintaqadan iborat. Shimoliy Amerika, G'arbiy Evropa, Yaponiya, boshqa rivojlangan kapitalistik mamlakatlar, sotsialistik va rivojlanayotgan mamlakatlar ajralib turadi. Bundan tashqari, butun tizim turli darajadagi ierarxiyani o'z ichiga oladi. U yoki bu holatdan (yoki blokdan) iborat har bir daraja boshqa darajalarga bo'ysunadi. Odamlarning ta'kidlangan muhitlari yoki sohalari (iqlim sharoiti, suv, er, ekologik jarayonlar); texnosfera (kimyoviy va fizik jarayonlar); demografik, iqtisodiy, jamoat sohalari; individual (insonning psixologik va biologik dunyosi). Ushbu sohalarning turli darajadagi ierarxik tizimga kiritilishi, mualliflarning fikriga ko'ra, ularning holatini taxmin qilishga imkon berishi kerak. Ammo mintaqalarning o'zaro bog'liqligi va ularning ba'zilarining o'sishining nomaqbulligi haqidagi bahslar, avvalambor, Mesarovich-Pestel modeli ierarxiyasida eng yuqori darajalarni egallagan mamlakatlarning manfaatlarini ochiqchasiga ifoda etadi. Darhaqiqat, bir qator mamlakatlar va mintaqalar siyosiy tizimni liberallashtirish sharti bilan iqtisodiy turg'unlik yoki texnologik modernizatsiya siyosatini olib borishlari kerak edi. Bundan tashqari, ba'zi mamlakatlarning boshqalarga texnologik qaramligi (va bu muqarrar) subordinatsiyani kuchaytiradigan munosabatlarning assimetrik shakli hisoblanadi. Iqtisodiyotni modernizatsiya qilish, shuningdek, quyi va o'rta darajadagi mamlakatlarning ijtimoiy va siyosiy hayotiga liberal ustuvorliklarni kiritish sifatida nazarda tutilgan bo'lib, o'z navbatida ushbu mamlakatlarning barcha ijtimoiy-madaniy elementlarini birlashtirishga olib keladi. G. Kan va "Kelgusi 200 yil" Mashhur futurist G. Kan boshchiligidagi Gudzon instituti uzoq muddatli prognozni ishlab chiqdi: "Kelgusi 200. Amerika va dunyo uchun ssenariy" (1976), bu sana AQShning ikki yuz yillik bayramini nishonlash bilan bog'liq edi. "Nolinchi o'sish" himoyachilaridan farqli o'laroq, Xadson instituti vakillari, aksincha, insoniyat jamiyati jadal rivojlanadi deb hisoblashgan: "bizning sayyoramizda bu erda 15 dan 30 milliardgacha yashash uchun etarli joy va resurslar mavjud". Bunday sonli odamlarning farovon hayot kechirishi uchun fan va texnika rivojlangan bo'lishi kerak. Bularning barchasi "postindustrial jamiyat" (bugungi kunda juda keng tarqalgan kontseptsiya) deb ataladigan joyda mumkin. Kanning postindustrial jamiyatining u tomonidan ajratilgan sohalari quyidagilar: birlamchi - qishloq xo'jaligi, o'rmon xo'jaligi, baliq ovlash, konchilik; ikkilamchi - ishlab chiqarish sanoati, qurilish; uchinchi darajali - xizmatlar, transport, moliya, ma'muriyat (menejment), ta'lim. Kan tomonidan bashorat qilingan to'rtlamchi soha marosimlarni, estetikani, yangi urf-odatlarni, urf-odatlarni yaratish, san'atni rivojlantirish (san'at uchun), turizm, o'yinlar, bo'sh turmush tarzini o'z ichiga oladi. Ya'ni, o'ziga xos madaniy jannat, utopikizm. Ushbu asar mohiyatan futurologik izlanishning barcha asosiy yo'nalishlarini o'zida mujassam etgan. Kan nazariy paradigma sifatida postindustrial jamiyat g'oyasini D. Bell tomonidan yozilgan shaklda olganligini yashirmaydi. Bundan tashqari, A. A. Viner bilan hammualliflikda Kan tomonidan yozilgan yana bir asarning mazmuni - "Ikki Ming Yil" aslida bu erda takrorlanmoqda. Sanani tanlash - bashoratning boshlanish nuqtasi - AQSh mustaqilligini e'lon qilish ham tasodifiy emas. Shunday qilib, zamonaviy insoniyat tarixi Amerika mustamlakalari Angliya hukmronligiga qarshi chiqqanidan boshlanganligi aniq. Sanoat inqilobining boshlanishi xuddi shu voqea bilan bog'liq bo'lib, u dunyo yuzini mos ravishda o'zgartirgan va yangi turdagi shaxs - texnokrat-iste'molchini tug'dirgan. Shunday qilib, to'rt yuz yillik davr (ya'ni AQSh mavjudligining ikki yuz yili va bundan ikki yuz yil oldin) "insoniyat tarixida avvalgi o'n ming yillik kabi dramatik bo'lib chiqadi" degan xulosa kelib chiqadi. Bunday ma'lumotnoma o'lchovi insoniyatning barcha keyingi rivojlanishi faqat Amerika nuqtai nazaridan, faqat "Amerika" dunyosi sharoitida ko'rib chiqiladi degan da'voni aniq o'z ichiga oladi. D. Vashington tomonidan e'lon qilingan "Yangi Quddus" butun "eski dunyo" uchun namuna va namunaga aylanishi kerak. Kontseptsiyaning hayotiyligi va uni amalga oshirish tezligi hayratlanarli: ikkita ijtimoiy-iqtisodiy tizimning (kapitalistik va sotsialistik) yaqinlashuvi haqiqatga aylandi. Umuman, Kanning kontseptsiyasini "o'ta texnologik optimizm" deb ta'riflash mumkin. O'tmishdoshlaridan farqli o'laroq, u mineral-xomashyo resurslari hisob-kitoblarining noto'g'riligini isbotlaydi, oziq-ovqat va energetika muammolarining echimini asoslab beradi (xususan, uning fikriga ko'ra, 90-yillarda yadroviy sintez tizimidan foydalanish mumkin bo'ladi). Sintetik oziq-ovqat mahsulotlarini ishlab chiqarishga katta umidlar bog'lashga asoslangan bo'lib, ular turli sohalardagi organik chiqindilarni yo'q qilishga asoslangan. Ushbu kontseptsiya, aftidan, V.I. tomonidan ishlab chiqilganga mos keladi. Vernadskiy "noosfera" tushunchasi. V. Leontievning loyihasi. Iqtisodchi V.Leontiev boshchiligidagi Birlashgan Millatlar Tashkilotining bir guruh ekspertlari jahon iqtisodiyotining kelajagining iqtisodiy va matematik modelini yaratdilar va 1990 yildan 2000 yilgacha dunyo rivojlanishining sakkizta shartli ssenariylarini yaratdilar. "Jahon iqtisodiyotining kelajagi" nomli loyiha 1976 yilda AQShda nashr etilgan. Lineer bo'lmagan tizimning (bu holda, jahon iqtisodiy tizimi) ko'p o'zgaruvchan rivojlanishini hisobga olish, ushbu loyihani oldingilariga qaraganda mukammalroq ko'rib chiqishga imkon beradi. Bundan tashqari, mualliflar o'sish sur'atlari gipoteza sifatida belgilanganligini va kelajakdagi tendentsiyalarning prognozi sifatida ko'rib chiqilmasligini oldindan belgilab qo'ygan. Bundan tashqari, jahon dinamikasiga ta'sir qiluvchi bir qator omillarni boshqarish mumkin emas, bu xuddi shu G. Kanning loyihasi bilan taqqoslash ma'nosida juda muhim va antitopikdir. Loyihaning asosiy tarkibiy qismlaridan biri bu Uchinchi dunyo mintaqalarini rivojlantirishdir. Leontyev guruhi rivojlanayotgan mamlakatlar va dunyoning sanoat markazlari bo'lgan mamlakatlar rivojlanish darajalari o'rtasidagi farq 1:12 da saqlanib qolishini hisoblab chiqdi. O'sish sur'atlarini tenglashtirishning barcha variantlarini ko'rib chiqish va tahlil qilish juda og'ir. Biz Leontief modelining matematik tomoni noyob ekanligini ta'kidlaymiz: u 2625 tenglamadan iborat va dunyoning 15 mintaqasi rivojlanish tafsilotlarini aks ettiradi. Modelning o'zi kirish-chiqarish balansini kompilyatsiya qilishda keng qo'llaniladigan kirish-chiqarish usuli asosida qurilgan. Leontiev guruhi bo'yicha jahon iqtisodiyoti o'sishining asosiy omillari: oziq-ovqat va qishloq xo'jaligi mahsulotlarini ishlab chiqarish; ishonchli va potentsial mineral resurslarning mavjudligi; ekotizimlarning ifloslanishini yumshatish uchun zarur bo'lgan xarajatlar; rivojlanayotgan mamlakatlarning xorijiy investitsiyalari va sanoatlashuvi, xalqaro savdo va to'lov balansidagi o'zgarishlar; yangi xalqaro iqtisodiy tartibga o'tish. "Iqtisodiy o'sishning asosiy chegaralari - bu rivojlanish shartlari - siyosiy, ijtimoiy va institutsional, ammo jismoniy emas", - deya qayd etishdi loyiha mualliflari so'nggi 20 yil ichida sekinlashmagan ijtimoiy o'zgarishlarga umid qilib. Umuman olganda, loyihaning xulosasi muhim ahamiyatga ega, chunki u faqat zaxira va resurslarni miqdoriy tahlil qilish va hisoblash bilan cheklanib qolmaydi. Loyiha, shuningdek, resurslarning zaxiralarini tahlil qiladi, xususan, qolgan foydali qazilmalarni qazib olish qimmatga tushishi ko'rsatilgan. E. Laszloning insoniyat maqsadlariga oid loyihalari 1977 yilda amerikalik sotsiolog E.Laslo boshchiligida yana bir ma'ruza ishlab chiqildi - «Global Maqsadlar va Jahon Hamjihatligi. Inson fazilatlari haqida "Rim klubi" uchun loyiha. " Bu "inson omili" ning ustuvorligini tasdiqlaydi: asrning asosiy muammolari "insondan tashqarida emas, balki o'zida izlash kerak". Ushbu g'oya klub prezidenti - A.Peccei tomonidan qabul qilingan. Laszlo odamlarning tegishli psixologik fazilatlarini rivojlantirish sivilizatsiya mavjudligi uchun moddiy sharoitlarni tubdan qayta qurishga olib kelishi mumkin deb hisoblaydi. "Loyihadagi dunyo hamjihatligi inqilobi deb nomlangan ushbu insoniy inqilob hamma narsadan ham dolzarbdir ... bu insoniyatni barqaror kelajakka olib boradi", dedi Laszlo. Biz diniy va siyosiy harakatlar ishtirokida insonning ma'lum bir yangi psixologik fazilatlarini rivojlantirish uchun harakat yaratish uchun foydali bo'lgan bir xil birdamlik haqida gapiramiz. Aftidan, o'sha erdan - Laszloning "shamol esadi" loyihasidan, har gal yangi "insonparvarlik" va "tinchliksevar" harakatlar va tashkilotlar paydo bo'lganda. Zamonaviy voqelikda bular: "Baxaylar" - sintetik umuminsoniy tushuncha, amerikalik krishnaizm, dianetika, "yangi davr" harakati va boshqalar. Ushbu harakatlarning barcha moliyaviy, tashkiliy va mafkuraviy ildizlari Qo'shma Shtatlarda, bu ajablanarli emas. E. Laszloning navbatdagi ma'ruzasi "Insoniyat maqsadlari" nomi ostida nashr etildi. Laszloning psixologiyasi va sub'ektivligi fan va dinga etakchilik ssenariysida ifodalangan. Uning fikriga ko'ra, inson faoliyatining aynan shu ikki vektori dunyoni haqiqiy yo'lga olib borishi mumkin. Global dialektika va mondializm Ushbu maqolada ko'rib chiqilgan global iqtisodiy rivojlanishning barcha modellari (shuningdek, quyidagilar: A. Peccei "Insoniy fazilatlar", 1977; J. Botkin, M. Elmandtra, M. Malits "Ta'lim cheklanmaydi", 1979; T. de Montbrial " Energiya: Countdown ”, 1979 va boshqalar) kamida ikkita samolyotda baholanishi mumkin va kerak. 1. Faqat iqtisodiy jihat. Barcha loyihalar-hisobotlar dolzarbdir. Bu inkor etilmaydi. Ular 70-yillarda dolzarb bo'lgan va hozirgi kunda, ularning amalga oshirilishini kuzatishimiz mumkin bo'lgan vaqtga kelib, yanada dolzarb bo'lib qoldi. Ularning ijobiy va salbiy tomonlariga qaramay, barcha modellar u yoki bu tarzda. haqiqatga aylantiriladi (yoki ular buni so'rashadimi?). Iqtisodiyot, "o'z ekologik uyida boshqarish qobiliyati" sifatida, aslida bunday bo'lishni to'xtatdi. U "dunyo" ga aylandi va uni amalga oshirish maydoni (ekos) butun globusdir. Shuning uchun ham, hatto izolyatsiya qilingan davlatlar ham (masalan, Shimoliy Koreya) boshqa mamlakatlar, ayniqsa yuqori darajada rivojlangan mamlakatlar iqtisodiyotida yuz berayotgan jarayonlarni inobatga olmay olmaydi. Tabiiyki, iqtisodiy jihat ancha keng bo'lib, u resurslarni hisobga olishni o'z ichiga oladi: mineral (xomashyo), energiya, ishchi kuch (iqtisodiy haqiqat sharoitida inson azaldan iqtisodiyotning qo'shimchasi bo'lib kelgan); demografik ko'rsatkichlarni, etnik va ijtimoiy-madaniy xususiyatlarni, siyosiy ta'limotlarni hisobga olgan holda. 2. "Iqtisodiyotdan tashqari tomon". Ushbu odatiy nom jahon iqtisodiy jarayonlari va ularning modellariga kengroq qarashga imkon beradi. Rim klubi loyihalari va shunga o'xshash modellar mondializm kontseptsiyasi doirasida belgilanadi va hal etiladi. Frantsuz tilidan "Monde" - dunyo, globallik. Mondializm (yoki globalizm) - bu amalga oshiriladigan super-siyosat, uning ortida aniq tashkilotlar va odamlar turadi. Bular: Evropa tiklanish va taraqqiyot banki, Xalqaro valyuta fondi va boshqalar. Rim klubiga taqdim etilgan ma'ruzalarda u yoki bu darajada mondializm apologlarining maqsadlari, vazifalari va o'ziga xos dasturlari motivlari quyidagicha: J. Attali, S.P. Xantington, geopolitiklar R. Challen va X. Makinder. Hech shubha yo'qki, mondializm "an'anaviy" etnik va ijtimoiy-madaniy qarashlarga zid keladi va ularga qarshi qaratilgan. Mondializmning maqsadi: "bir hil insoniyatni" yaratish - irqsiz, millatsiz, dinsiz, "tarqoq" iqtisodiyotsiz, mafkurasiz (bitta - "mondial" dan tashqari), oxir-oqibat - "jinsiy farqlarsiz". Xulosa.A.Peccei «... yaqinda biz insoniyat jamiyati va uning atrof-muhitini yagona tizim sifatida anglay boshladik, uning nazoratsiz o'sishi uning beqarorligiga sabab bo'ladi. Ushbu nazoratsiz o'sishning hozirda erishilgan mutlaq darajasi dinamik tizimning yuqori inertsiyasini belgilaydi va shu bilan uning moslashuvchanligi va o'zgarish va moslashish qobiliyatini pasaytiradi. Ushbu tizimda ichki kibernetik mexanizmlar mavjud emasligi va makroprotsesslarning avtomatik o'z-o'zini boshqarishi amalga oshirilmasligi aniq bo'ldi. Sayyoramiz evolyutsiyasining ushbu kibernetik elementi insonning o'zi bo'lib, u o'z kelajagining shakllanishiga faol ta'sir ko'rsatishga qodir. Biroq, u aslida bu vazifani, agar u o'z muhiti sharoitida insoniyat jamiyatining butun murakkab tizimli dinamikasini boshqargan taqdirdagina bajara oladi ... ”. "64513" Insoniyat ostiga minalar yotqizilganining 50 yilligiga Rim klubining dunyo taqdiridagi rolini faqat bir nechtasi, ehtimol, qadrlashi mumkin edi. Ko'pincha ular Rim klubi - bu dunyo jarayonlarini bashorat qilish bilan shug'ullanadigan "fikrlash markazi" deb aytishadi. Biroq, u boshqa shunga o'xshash muassasalardan tubdan farq qiladi. Rim klubi, boshqacha qilib aytganda, "insoniyat manfaatlari yo'lida" ishlaydigan muassasa. Haqiqiy foyda oluvchilar uni 50 yil oldin tashkil etganlardir. Rim klubi taniqli italiyalik olim, menejer va jamoat arbobi tomonidan tashkil etilgan deb ishoniladi Aurelio Peccei (1908-1984) va OECD fanining bosh direktori Aleksandr King... Biroq, ushbu tuzilmaning haqiqiy asoschisi edi , 2017 yilda hayotining 102-yilida vafot etgan. 1965 yilda Bellagio (Italiya) da joylashgan Devid Rokfeller mulkida "Dunyo tartibining shartlari" konferentsiyasi bo'lib o'tdi, unga mulk egasini yigirmaga yaqin ziyolilar taklif qilishdi. 1968 yil 6-7 aprel kunlari Rimda 75 kishi ishtirokida vakili yig'ilish bo'lib o'tdi, u erda Rim klubini tashkil etishga qaror qilindi. Uchrashuv ishtirokchilari klub insoniyat kelajagining kerakli parametrlarini tavsiflash uchun intellektual faoliyat bilan shug'ullanishi kerakligini ta'kidladilar. Biz Rim klubi a'zolari soni 100 ga teng bo'lishiga kelishib oldik, u turli mamlakatlarning eng taniqli ilmiy, jamoat, siyosiy va moliyaviy arboblaridan tuziladi. 12 kishidan iborat ijroiya qo'mita klubning yillik yig'ilishlari yo'nalishini va kun tartibini belgilaydi. 2018 yilda klubning 50 yillik yubiley yig'ilishi 17-18 oktyabr kunlari Rimda bo'lib o'tadi. 2008 yildan buyon Rim klubining shtab-kvartirasi Shveytsariyada, Vinterturda joylashgan. Haqiqiy a'zolardan tashqari, klubning buyurtma qilingan loyihalari va ma'ruzalarini tayyorlashda ishtirok etadigan klubning assotsiatsiyali a'zolari ham bor. Rim klubining yillik yig'ilishlariga etakchi davlat arboblari, siyosatchilar va olimlardan faxriy mehmonlar taklif etiladi. Hozirgi va assotsiatsiyalangan a'zolardan tashqari, faxriy a'zolar ham bor. A'zolik ro'yxatlariga AQShning sobiq davlat kotibi Genri Kissincer, Belgiya qiroli Filipp, NATOning sobiq bosh kotibi Xavyer Solana, KPSS Markaziy Qo'mitasining sobiq bosh kotibi Mixail Gorbachyov, milliarder va asoschi kiradi. CNNTed Tyorner, AQShning sobiq vitse-prezidenti Al Gor, Microsoft asoschisi Bill Geyts, BMTning sobiq bosh kotibi Kofi Annan, Niderlandiya malikasi Beatris, AQShning sobiq prezidenti Bill Klinton, moliyaviy chayqovchilar Jorj Soros, Buyuk Britaniyaning sobiq bosh vaziri Toni Bler, Evropa komissiyasining sobiq prezidentlari Romano Prodi va Jak Delorlar. Rim klubi 35 mamlakatda tashkil etilgan milliy assotsiatsiyalarni yaratish orqali o'z faoliyatining geografiyasini doimiy ravishda kengaytirib boradi. 1989 yilda SSSRda Rim klubini targ'ib qilish assotsiatsiyasi tashkil etildi. Ittifoqning qulashi uning Rim klubini targ'ib qilish bo'yicha Rossiya assotsiatsiyasiga aylanishiga to'sqinlik qilmadi, hozirda Ilg'or tadqiqotlar fondi shafeligida faoliyat yuritmoqda. Rim klubi jamoat va nodavlat faoliyat yo'nalishlariga ega. Jamoatchilik sohasida, avvalo, klubning hisobotlari taqdim etiladi. Ulardan birinchisi 1970-yillarda paydo bo'lgan va matematik modellardan foydalangan holda dunyo rivojlanishining bashoratlari bo'lgan. Birinchi ma'ruza "Jahon dinamikasi" 1971 yilda nashr etilgan va Massachusets Texnologiya Instituti professori tomonidan tayyorlangan J. Forrester... Estafetani boshchiligidagi tadqiqotchilar guruhi o'z zimmasiga oldi Dennis Meadows, 1972 yilda "o'sish chegaralari" hisobotini nashr etdi. Hisobotlarda kelgusi o'n yilliklarda insoniyat rivojlanish dinamikasi: sanoat va qishloq xo'jaligi ishlab chiqarishi, aholi, tabiiy resurslar, atrof-muhitning ifloslanishi bo'yicha kompyuter hisob-kitoblari natijalari keltirilgan. Natijalar umidsizlikka uchradi. Iqtisodiy o'sishni demografik o'sish bilan birga davom ettirish, hisob-kitoblarga ko'ra, tabiiy resurslarga va sayyoramiz biosferasiga tobora ko'proq bosim yaratishi kerak. Tabiiy resurslarning kamayishi va atrof-muhitning o'lik ifloslanishi natijasida biron bir vaqtda falokat yuz berishi kerak. Rim klubining hisobotlarida atmosferaga neft, tabiiy gaz va ko'mir yoqilishidan kelib chiqadigan ("issiqlik o'limi") katta miqdordagi karbonat angidrid chiqindilari natijasida insoniyatning "issiqxona effekti" dan o'lishi versiyasi boshlandi. Stsenariylar falokat boshlanish vaqtida farq qilar edi, ammo har holda, uning yarim asrdan kechikmay kelishi haqida bashorat qilingan edi. 1974 yilda "Insoniyat chorrahada" klubining yana bir ma'ruzasi chop etildi, uning rahbarligida tayyorlangan M. Mesarovich va E. Pestel... 1976 yilda hisobot paydo bo'ldi J. Tinbergen Xalqaro tartibni qayta ko'rib chiqish. Rim klubining ushbu va keyingi hisobotlari (2017 yilga qadar 43 ta hisobot tayyorlandi) asabiy muhitni yaratdi - shu bilan birga, iqtisodiy va demografik o'sishni to'xtatish orqali global falokatning oldini olish mumkin degan fikr jamoatchilik ongiga kiritildi. Shu tarzda "nolinchi o'sish" tushunchasi shakllana boshladi. Aslida, bu Maltuzianizmga qaytish edi - doktrinaga ko'ra, aholi sonining ko'payishi qashshoqlik va qashshoqlikka olib keladi, shuning uchun urushlar, epidemiyalar va ko'plab odamlarning hayotiga zomin bo'ladigan boshqa kataklizmalar ijobiy hodisalar sifatida qaralishi kerak. Rim klubining neo-maltuziyligi, shu bilan birga, aholini kamaytirishning "madaniyatli" usullarini taqdim etdi. Ushbu usullardan biri "oilani rejalashtirish" edi. Ushbu g'oyalar jamoatchilikka tarqatilgan 70-yillarda, Shimol va Janub o'rtasidagi iqtisodiy rivojlanish darajalarida (aholi jon boshiga ishlab chiqarish va iste'mol bo'yicha) farq juda katta edi. Rivojlanayotgan davlatlardan aslida bo'shliqni tan olish va qashshoqlikdan chiqishga urinmaslik so'ralgan. Vaqt o'tishi bilan "nol o'sish" g'oyasi o'rniga "insoniyat chorrahada" ma'ruzasida birinchi bo'lib ifodalangan "organik o'sish" tushunchasi bilan almashtirildi. Uning mohiyati shundan iborat ediki, har bir mamlakat, har bir mintaqa yagona tirik organizmning (insoniyatning) bir qismi (hujayrasi) sifatida qaralishi kerak, har holda alohida yondashuv zarur. Va yondashuv - va "hujayralar" ning funktsiyalari - xuddi shu "Rim klubi" tomonidan belgilanishi kerak, ular "dunyo organizmi" ning "miyasi" qismlariga nisbatan harakat qilishadi. Shunday qilib, o'zining yarim asrlik faoliyati davomida ushbu "miya" 43 ta hisobotni yaratdi. "Qattiq qoldiq" tarkibida nima bor? Va qolgan qismida uchta g'oyahisobotdan hisobotga topshirilgan va Rim klubini targ'ib qilish uchun milliy uyushmalar tomonidan tarqatilgan. Birinchi g'oya dunyo iqtisodiyot va aholining o'sishini to'xtatishi kerak. Bu minimal vazifa. Maksimal maqsad - iqtisodiy faoliyat ko'lamining keskin pasayishi va dunyo aholisining tubdan qisqarishi. Rim klubining aksariyat a'zolari Yer yuzida bir milliarddan ortiq odam bo'lmasligi kerak deb hisoblashadi. Darhaqiqat, Rim klubi pul egalari nazorati ostida amalga oshirilgan global genotsid siyosatining "intellektual" asoslarini ishlab chiqmoqda. Ikkinchi g'oya davlat suvereniteti insoniyatning global muammolarini hal qilishda to'siq ekanligini ta'kidlaydi. Xususan, "biosferaning ifloslanishi milliy chegaralarni bilmaydi" tezisi ilgari surilmoqda; Binobarin, okeanlar va atmosferaning ifloslanishiga qarshi kurashish, "issiqlik o'limi" ni oldini olish, Yerning ozon qatlamini himoya qilish uchun xalqaro hamkorlik zarur bo'lib, bu faqat davlat chegaralarini olib tashlagan taqdirda samarali bo'ladi. Xuddi shu narsa insoniyatning boshqa global muammolariga (energiya, oziq-ovqat) tegishli. Uchinchi g'oya yakuniy: insoniyatni qutqarish uchun dunyo hukumati kerak. Vaqt o'tishi bilan globallashuv milliy davlatlarni butunlay yo'q qilishi kerak, ularning vazifalari dunyo hukumatiga o'tadi. Buning uchun Devid Rokfeller "dunyo miyasiga" taqlid qilib, Rim klubini tashkil etdi. O'tgan yili Devid Rokfellerning shaxsidagi "miya" vafot etdi. Rejalarni amalga oshirishda asoratlar paydo bo'ldi. Oq uyga kim keldi Donald Tramp Rokfeller sxemasi bo'yicha emas, aniq harakat qila boshladi. Ko'rinishidan, milliarderning oltinchi yuragi (u boshqa odamlarning yuragiga bir necha marta joylashtirilgan) bunday stressga dosh berolmadi. Rim klubi asoschisi vafotidan keyin uning boshqaruvini kim qo'lga olganligi sir bo'lib qolmoqda. 1972 yilda "O'sish chegaralari" ning mualliflari qo'rqib ketishdi: sayyora resurslari tugamoqda va aholining portlovchi o'sishi va shunga bog'liq ravishda iste'molning o'sishi keskin o'sib bormoqda. 1976 yilda Rim klubi a'zosi Pol Ehrlich "Aholi bombasi" da shunday deb yozgan edi: "Biz simptomlarni davolashga urinishimizni to'xtatishimiz va saratonni kesishni boshlashimiz kerak. Ushbu operatsiya ko'plab shafqatsiz va shafqatsiz qarorlarni talab qilishi mumkin. " Maxsus "shafqatsiz va shafqatsiz qarorlar" dan biri Rim klubining boshqa a'zosi Ted Tyorner tomonidan taklif qilingan. 1996 yilda u dunyo aholisining 95 foizga kamayib, 225-300 millionga tushishini "ideal" deb aytdi. 2008 yilda bu "gumanist" o'z pozitsiyasini to'g'rilab, dunyo aholisini 2 milliard kishiga kamaytirish kifoya, deb aytdi. Har holda, u "bizda odamlar juda ko'p", deb turib oladi. Agar matnda xatolikni ko'rsangiz, uni tanlang va ma'lumotlarni tahrirlovchiga yuborish uchun Ctrl + Enter tugmalarini bosing. Yaxshi ishingizni bilimlar bazasida yuboring oddiy. Quyidagi shakldan foydalaning Talabalar, aspirantlar, yosh olimlar o'z bilimlari va ishlarida bilim bazasidan foydalangan holda sizdan juda minnatdor bo'lishadi. Yuborilgan http://www.allbest.ru/ Kirish 2. Rim klubining ekologik muammolarni hal qilishdagi ahamiyati Xulosa Ishlatilgan adabiyotlar ro'yxati Kirish Rim klubi - bu italiyalik sanoatchi Aurelio Peccei (uning birinchi prezidenti bo'lgan) va OECDning Fan bo'yicha bosh direktori Aleksandr King tomonidan 1968 yil 6-7 aprel kunlari dunyo siyosiy, moliyaviy, madaniy va ilmiy elitasi vakillarini birlashtirgan xalqaro jamoat tashkiloti. Tashkilot biosferaning rivojlanish istiqbollarini o'rganish va inson va tabiat o'rtasidagi munosabatlarni uyg'unlashtirish g'oyasini ilgari surishga katta hissa qo'shdi. Rim klubi a'zolari tomonidan qo'yilgan maqsadlar quyidagilardan iborat: har tomonlama va istiqbolli tahlillar asosida insoniyat kelajagini belgilaydigan eng muhim muammolarni aniqlash; kelajakdagi rivojlanish, tavakkalchilik, tanlov va imkoniyatlarning muqobil stsenariylarini baholash; aniqlangan muammolarga amaliy echimlarni ishlab chiqish va taklif qilish; tahlildan olingan g'oyalar va bilimlarni davlat va xususiy sektor rahbarlariga, shuningdek keng jamoatchilikka etkazish; kelajakdagi istiqbollarni yaxshilash uchun jamoatchilik muhokamasini va samarali harakatlarni rag'batlantirish. Klub o'z faoliyatini 1968 yilda Rimdagi Accademia Dei Linchei-dagi uchrashuv bilan boshladi, u erda ushbu notijorat tashkilotning nomi keltirilgan. Uning bosh qarorgohi Parijda joylashgan. Rim klubida xodimlar va rasmiy byudjet yo'q. Uning faoliyati 12 kishilik ijroiya qo'mitasi tomonidan muvofiqlashtiriladi. Klub prezidenti lavozimini ketma-ket A. Peccei, A. King (1984-1991) va R. Diez-Xoxlaytner (1991 yildan beri) egallab turishgan. Qoidalarga ko'ra, dunyoning turli mamlakatlaridan 100 dan ortiq kishi Klubning faol a'zolari bo'lishi mumkin emas. Klub a'zolari orasida rivojlangan mamlakatlarning olimlari va siyosatchilari ustunlik qiladi. Faol a'zolardan tashqari, faxriy va assotsiatsiyalangan a'zolar ham bor. Rim klubi faoliyatini Rim klubining 30 dan ortiq milliy assotsiatsiyalari qo'llab-quvvatlaydilar, ular o'z mamlakatlarida klub kontseptsiyasini targ'ib qiladilar. 2000 yillarning boshlarida Rossiyani Klubda uch kishi namoyish etdi: M. Gorbachyov klubning faxriy a'zosi, D. Gvishiani va S. Kapitsa haqiqiy a'zolar. Ilgari Klub a'zolari E.K. Fedorov, E.M. Primakov va Ch.Aytmatov. 1989 yilda SSSRda Rim klubiga yordam assotsiatsiyasi tashkil etildi, SSSR qulaganidan keyin u Rossiyaning Rim klubiga yordam assotsiatsiyasi (prezidenti - D.V. Gvishiani) ga aylantirildi. Klub faoliyatining asosiy "mahsuloti" uning ustuvor global muammolar va ularni hal qilish yo'llari to'g'risidagi hisobotidir. Rim klubining buyrug'i bilan taniqli olimlar 30 dan ortiq ma'ruzalar tayyorladilar. Bundan tashqari, 1991 yilda Klub rahbarlari Rim klubi nomidan birinchi hisobotni - "Birinchi global inqilob" ni tayyorladilar. Rim klubining jahon jamoatchilik fikriga ta'sirining eng yuqori cho'qqisi 1970-80-yillarga to'g'ri keldi. Uning faoliyati ta'sirida globallashuv fanlararo ijtimoiy fan yo'nalishi sifatida shakllandi. 1990-2000 yillarda globalizm g'oyalari ilmiy madaniyatga kirib keldi, ammo Rim klubi faoliyati va unga jamoatchilikning e'tiborlari sezilarli darajada tushib ketdi. Zamonamizning global muammolarini o'rganishda "otishma" rolini o'ynagan Rim klubi, zamonamizning dolzarb masalalari bo'yicha ziyolilar o'rtasida fikr almashishni muvofiqlashtiradigan ko'plab xalqaro tashkilotlardan biriga aylandi. 1. Rim klubining asosiy vakillari Jamiyat va atrof-muhit o'rtasidagi munosabatlarni tahlil qilish bilan Rim klubi ishi boshlandi. Klubning taklifiga binoan dastlabki ishlarni kompyuter modellashtirish bo'yicha amerikalik mutaxassis J.Forrester amalga oshirdi. Uning tadqiqotlari natijalari, "Dunyo dinamikasi" (1971) kitobida chop etilgan bo'lib, tabiiy resurslarni iste'mol qilishning oldingi stavkalarini davom ettirish 2020 yillarda butun dunyo bo'ylab ekologik falokatga olib kelishini ko'rsatdi. rim klubi ekologik fikrlash Tizimlarni tadqiq qilish bo'yicha amerikalik mutaxassis D. Meadows rahbarligida yaratilgan, Rim klubida "O'sishning chegaralari" (1972) hisoboti J. Forresterning ishini davom ettirdi va chuqurlashtirdi. Ushbu ma'ruza ilmiy bestseller sifatida shuhrat qozondi, bir necha o'nlab tillarga tarjima qilindi va uning nomi eng mashhur nomga aylandi. Rim klubi tomonidan nashr etilganlarning eng mashhuri, ushbu hisobot mualliflari aholi sonining o'sishi va ma'lum bo'lgan tabiiy resurslarning tükenmesinin kuzatilgan tendentsiyalarini ekstrapolyatsiya qilish asosida bir nechta modellarni ishlab chiqdilar. Standart modelga ko'ra, agar sifatli o'zgarishlar yuz bermasa, unda 21-asrning boshlarida dastlab aholi jon boshiga o'rtacha sanoat ishlab chiqarishining keskin pasayishi boshlanadi, so'ngra - dunyo aholisining soni. Resurslar miqdori ikki baravar ko'paygan taqdirda ham, global inqiroz taxminan 21-asr o'rtalariga qoldiriladi. Katastrofik vaziyatdan chiqishning yagona yo'li "global muvozanat" modeli (aslida "nolinchi o'sish") bo'yicha global miqyosda rejalashtirilgan rivojlanishga o'tish, ya'ni sanoat ishlab chiqarishini va aholi sonini ongli ravishda saqlab qolish sifatida ko'rildi. Rim klubiga "Insoniyat burilish nuqtasida" hisobotining mualliflari M. Mesarovich va E. Pestel (1974) sayyoramizning asosiy mintaqalarini rivojlantirishni hisobga olgan holda jahon iqtisodiyoti rivojlanishini kompyuter modellashtirishni chuqurlashtirdilar. Ular tendentsiyalar davom etsa, mintaqaviy falokatlar Forrester va Meadows kutganidan ham oldinroq sodir bo'ladi degan xulosaga kelishdi. Biroq, "omon qolish strategiyasi", yangi ma'ruza mualliflarining fikriga ko'ra, "o'sish chegaralari" da taklif qilingan "global muvozanat holatiga" erishishdan iborat emas, balki "organik o'sish" ga o'tishda - natijada dunyo tizimining turli qismlarini tizimli ravishda o'zaro bog'liq rivojlanishi. butun insoniyatning muvozanatli rivojlanishiga erishish mumkin. Ushbu pozitsiya Rim klubiga E. Pestelning "O'sishdan tashqari" (1988) hisobotida aks etgan. Shuni ta'kidlash kerakki, ikkala model ham - "global muvozanat" va "organik o'sish" ham o'z-o'zini rivojlantirishni ongli ravishda tartibga solish foydasiga rad etishni o'z zimmasiga oldi. Rim klubining dastlabki hisobotlari ham ijtimoiy olimlar, ham siyosatchilar o'rtasida qizg'in muhokamalarga sabab bo'ldi. Iqtisodchilar ta'kidlashlaricha, ilmiy-texnikaviy inqilob nafaqat qayta tiklanadigan manbalarni iste'mol qilish va atrof-muhitning ifloslanishini, balki yangi resurslarni o'zlashtirishni, resurslarni tejaydigan va ekologik toza texnologiyalarni joriy qilishni tezlashtiradi. Global ekologik falokat prognozlarini tanqid qilish ta'siri ostida, Rim klubiga keyingi hisobotlarni ishlab chiquvchilar yaqinlashib kelayotgan tahdidlarning tavsifiga emas, balki ularni oldini olish yo'llarini tahlil qilishga e'tibor berishni boshladilar. "To'rtinchi omil: boylikni ikki baravar oshirish, resurslarni tejashni ikki baravar oshirish" (1997) ma'ruzasi mualliflari E.Vayzsaker, E.Lovins va L.Lovinslar resurslarni tejash texnologiyalarining rivojlanishini tahlil qilib, 2050 yildan keyingi global falokat o'rniga aholining bir vaqtning o'zida barqarorlashishini kutish mumkin degan xulosaga kelishdi. atrof-muhitning ifloslanish darajasini pasaytirganda sanoat ishlab chiqarishi. Ijtimoiy global muammolarning paydo bo'lishi asosan "boy Shimoliy" ning rivojlangan mamlakatlari va "kambag'al Janubiy" ning rivojlanayotgan davlatlari o'rtasidagi ziddiyatlar bilan bog'liq. Rivojlanayotgan mamlakatlar ilgari mustamlaka va yarim mustamlaka periferiyasi bo'lgan, ular hozirgi kunda ham, ko'pincha, jahon iqtisodiyotining chekkalarida qolmoqdalar. Rivojlangan mamlakatlar bilan taqqoslaganda qoloqlik ushbu mamlakatlarning eng keng tarqalgan xususiyati bo'lib, aynan shu hodisa Sovuq urush tugaganidan keyin asosiy ijtimoiy global muammoga aylandi. 1940-yillardan boshlab qoloq mamlakatlarga yordam berish uchun maxsus global ijtimoiy-iqtisodiy tartibga solish institutlari (XVF, IBRD, BMT iqtisodiy tashkilotlari) tashkil etila boshlandi. Biroq, 1970-yillarda global tartibga solish rivojlanishi sekinlashdi, buni Gollandiyalik iqtisodchi J.Tinbergen boshchiligidagi guruh tomonidan tayyorlangan "Xalqaro tartibni qayta ko'rib chiqish" (1976) Rim klubiga bergan uchinchi ma'ruzasining taqdiri ham tasdiqlaydi. Ushbu hisobotda millatlararo global tartibga solishni sifat jihatidan mustahkamlash bo'yicha kompleks chora-tadbirlar dasturi mavjud edi. Hisobot mualliflari bir nechta yangi jahon iqtisodiy tashkilotlarini yaratishni taklif qildilar: xalqaro soliqqa tortish va to'plangan mablag'larni tasarruf etish huquqiga ega bo'lgan jahon banki; minerallardan global foydalanish uchun mas'ul bo'lgan Mineral resurslar agentligi; texnologiyalarni rivojlantirish va tarqatish uchun mas'ul bo'lgan global agentlik va boshqalar. Biroq J.Tinbergen guruhining takliflari qo'llab-quvvatlanmadi. Rivojlanayotgan mamlakatlar milliy suverenitetiga tajovuz qilishidan qo'rqishdi, shu bilan birga allaqachon ishlab chiqilgan millatlararo tartibga solish shakllari etarli edi. 80-yillardan boshlab, "konservativ qarshi inqilob" ta'siri ostida rivojlangan mamlakatlarda ijtimoiy ustuvorliklarga ega bo'lgan millatlararo tartibga solish g'oyasiga munosabat umuman yomonlashdi. U xalqaro byurokratik tartibga solishning xavfli shakli sifatida qaraldi. Shu sababli, keyinchalik Rim klubiga ijtimoiy muammolar to'g'risidagi hisobotlarda markazlashtirilgan tartibga solish choralariga emas, balki rivojlanayotgan mamlakatlarning o'zini o'zi ta'minlashi va "global miqyosda o'ylang, mahalliy sharoitda harakat qiling" degan umumiy shior ostida madaniy stereotiplarni o'zgartirishga e'tibor berila boshlandi. Shunday qilib, Rim klubida "Ta'lim cheklanmaydi" (1979) hisoboti ommaviy ta'limni rivojlantirish istiqbollariga bag'ishlangan bo'lib, bu turli xil ijtimoiy guruhlar va dunyo mamlakatlari odamlari o'rtasidagi madaniy tafovutni sezilarli darajada kamaytirishi mumkin. "Yalang'och inqilob" (1988) ma'ruzasida mahalliy aholining ehtiyojlarini qondirishga qaratilgan kichik norasmiy tadbirkorlikning "uchinchi dunyo" sidagi rivojlanish natijalari va istiqbollari ko'rib chiqildi. Rim klubining global ijtimoiy muammolarni hal qilish istiqbollari bo'yicha umumiy pozitsiyasi A.Pecceining "Insoniy fazilatlar" (1977) kitobining sarlavhasida ifodalangan. Rim klubi asoschisi muvaffaqiyatga birinchi navbatda insonning fazilatlarini o'zgartirish orqali erishish mumkin, unga globallikni, adolatni sevishni va zo'ravonlikdan nafratni o'z ichiga olgan "yangi gumanizm" ni tarbiyalash orqali erishish mumkin deb hisoblagan. Rim klubiga ijtimoiy global muammolarga bag'ishlangan ma'ruzalar globallashuv rivojida va global muammolarni amaliy hal qilishda ekologik muammolar haqidagi ma'ruzalar singari muhim rol o'ynashi mumkin emas edi. Biroq, ular ijtimoiy "insoniyat illatlarini" tushunishga muhim hissa qo'shdilar. 2. Rim klubining ekologik muammolarni hal qilishdagi ahamiyati. Rim klubi hisobotlari Asosiy xabarlar "Rim hujjatlari klubi" a'zolari tomonidan global insoniyat rivojlanishining turli jihatlari bo'yicha o'tkazilgan tadqiqot natijalarini ta'kidlaydi. Rim klubi tashkil topganidan beri o'ndan ortiq ma'ruzalarni tayyorladi. Tabiat boyliklaridan oqilona foydalanish orqali jamiyat va tabiat o'rtasidagi munosabatlarni tartibga solish bo'yicha turli xil g'oyalarni ochib beradigan ushbu asarlarning eng muhim asarlarini ko'rib chiqamiz. 1. 70-yillarning boshlarida Rim klubi Massachusets Texnologiya Instituti (AQSh) professori J.Forresterga o'zi ishlab chiqqan tizim dinamikasining matematik usulidan foydalanib, jahon ijtimoiy taraqqiyoti dinamikasining birinchi modelini yaratishni taklif qiladi. Modelning har xil, o'zaro bog'liq va bir-biri bilan o'zaro aloqador elementlardan (jarayonlardan) iborat bo'lgan kompleks integral tizim sifatida tavsifi u tomonidan "Dunyo dinamikasi" (1971) kitobida berilgan. Forrester nafaqat aholining o'sishi, ishlab chiqarish va iste'mol qilish to'g'risidagi iqtisodiy prognozlar uchun odatiy ma'lumotlarni, balki tabiiy resurslarning chegara qiymatlari va ular orasida tabiiy ekotizimlarning inson zararli chiqindilarini singdirish va zararsizlantirish qobiliyatining cheklanganligi kabi ilgari hisobga olinmagan omillarni o'z ichiga olgan o'zgaruvchilar nisbatini tahlil qiladi. tadbirlar. Atrof-muhit deb atash mumkin bo'lgan ushbu o'zgaruvchilarning prognozlash hisob-kitoblariga kiritilishi, 21-asrning birinchi uchdan bir qismidan keyin prognoz grafikalarining egri chizig'ini yuqorilash tendentsiyasidan darhol pastga aylantirdi, atrof-muhit omillari chegarasi va, avvalambor, atrof-muhit holatini tavsiflaydigan narsalar aniq belgilanadi. Natijada, jamiyat va tabiat o'rtasidagi munosabatlarning inqirozi muqarrar bo'lib, prognozlarga ko'ra, Forrester atrof-muhitning ifloslanishiga, sanoatning pasayishiga, ochlik, epidemiyalarga va natijada odamlarning yo'q bo'lib ketishiga olib keladi. Falokat boshlanishini quyidagi vaqtga qoldirish mumkin: 1. aholi sonining kamayishi; 2. ishlab chiqarish o'sishining to'xtatilishi; 3. uning keyingi faoliyatini biosfera imkoniyatlari bilan muvofiqlashtirish; 4. atrof-muhit ifloslanishini qoplash uchun yangi texnologiyalarni yaratish 2. D. Meadowsning "O'sish chegaralari" (1972) ma'ruzasi Forrester tadqiqotining davomi bo'lib, dunyoning rivojlanishining mumkin bo'lgan variantlarini o'rganishga qaratilgan, shuningdek, Meadows fikriga ko'ra, "barcha xalqlarning odamlarini tashvishga soladigan muammolar majmuini o'rganish: mo'l-ko'llik, degradatsiya. atrof-muhit, davlat muassasalariga bo'lgan ishonchni yo'qotish, shaharlarning nazoratsiz ravishda ko'payishi, xavfli ish bilan ta'minlash, yoshlarning begonalashishi, an'anaviy qadriyatlarga beparvolik, inflyatsiya va boshqa iqtisodiy buzg'unchi hodisalar. " Meadows modeli va Forresterning dunyo dinamikasi modeli darajadagi o'zgaruvchilarning o'zaro bog'liqligi diagrammasi (sanoatning rivojlanish sur'atlari, aholining tez o'sishi, oziq-ovqat mahsulotlariga talab, qayta tiklanmaydigan resurslarning tükenmesi, atrof-muhitni yo'q qilish) va mafkuraviy asos (insoniyat jamiyatining rivojlanishi bilan) aholining o'sishi va iqtisodiy faoliyat ko'lamini kengaytirish nuqtai nazari cheksiz bo'lishi mumkin emas va allaqachon ma'lum chegaralarga yaqinlashmoqda). «Inson dunyo tizimining chegaralarini va ularning Yer aholisi va odamlar faoliyatiga qo'yadigan cheklovlarini ko'rdi. Bugungi kunda inson har qachongidan ham ko'proq, o'z yashash joyi bunday kengayishga qarshi turishiga, boshqalar unga yo'l berishiga, fan va texnika barcha to'siqlarni yo'q qilishiga ko'r-ko'rona ishonib, ishlov beriladigan va aholi yashaydigan erlarning hajmini, ishlab chiqarishni, iste'molni, xarajatlarni va boshqalarni tobora ko'paytirmoqchi. uning yo'lida. Biz o'sishga intilish bizning kichik sayyoramizning kattaligi va rivojlanayotgan dunyo hamjamiyatining asosiy ehtiyojlari bilan mos keladigan darajani o'rnatmoqchimiz, ijtimoiy va siyosiy ziddiyatlarni pasaytirishdan tortib, har kimning turmush darajasini oshirishga qadar. " "Tabiat - jamiyat" tizimining tarkibiy qismlarining holatini bashorat qilingan baholash natijalari ikkala model uchun ham sifat jihatidan bir xil: global falokat muqarrar. Jahon tizimining barqarorligini saqlab qolish faqatgina global muvozanat holati ta'minlangan taqdirdagina, uning saqlanishi aholi va milliy mahsulotning nol o'sish sur'atlari bilan kafolatlanishi mumkin. Bunga dunyo aholisining tug'ilishini nazorat qilish va "mavjud sanoat tuzilmalarini ko'p marta takrorlashga qaratilgan an'anaviy harakatlarga qaraganda atrof-muhitga kamroq zarar etkazadigan" arzonroq va ekologik toza usullarni joriy etish orqali erishish mumkin. Biroq, yuqoridagi ikkala model ham mukammal emas va yigirmanchi asr oxiridagi haqiqat ularning ba'zi hisob-kitoblarini sezilarli darajada rad etadi. Asosiy kelishmovchilik 90-yillarda o'sish sur'ati taxminan 80 million kishini tashkil etgan aholi sonini taxmin qilishda yotadi. yiliga maksimal 87 milliondan oshib, XXI asrning boshlarida 1970-yillar darajasiga qaytdi. Bu Forrester va Meadows modellari "Tabiat - Jamiyat" tizimidagi ta'sirlarning tor doirasi bilan cheklanganligi bilan izohlanadi. Bundan tashqari, modellar biosferik birikmalarning bevosita rolini hisobga olmaydi va bu o'zaro ta'sirlarning fazoviy heterojenligini hisobga olmaydi. Ammo ushbu modellar mualliflarining xizmatlari shundan iboratki, V.I.dan keyin birinchi marta. Vernadskiy, "Tabiat - jamiyat" tizimining evolyutsiyasini o'rganishda matematik modellashtirishdan foydalanib, moddiy qadriyatlarga intilish va tabiatni mantiqsiz boshqarish insoniyatni qaerga olib borishi mumkinligini aniq ko'rsatib berdi. Shunday qilib, dunyo tizimining hozirgi ekologik va iqtisodiy inqirozidan chiqish yo'lini yuqoridagi modellar mualliflari "nolinchi o'sish" kontseptsiyasini amalga oshirishda ko'rishadi, unga ko'ra sayyoramiz aholisini kamaytirish, ishlab chiqarish o'sishini to'xtatish, uning iqtisodiy faoliyatini biosfera imkoniyatlari bilan muvofiqlashtirish, zararsizlantirish va yangi texnologiyalar yaratish. atrof-muhit ifloslanishini yo'q qilish. 3. M. Mesarovich va E. Pestelning "Insoniyat chorrahada" (1974) ma'ruzasi, bu avvalgi ikkita modelning nomukammalligini ma'lum darajada engib chiqadi. Mualliflar "organik o'sish" kontseptsiyasini taklif qilmoqdalar, unga ko'ra dunyo madaniyati, an'analari va iqtisodiy rivojlanishidagi farqlarga ega bo'lgan o'zaro bog'liq hududlar tizimi sifatida qaraladi. "Muammo bilan bog'liq bo'lgan barcha omillarni ishonchli, ishonchli va tizimli ravishda qamrab olish uchun model ierarxik tuzilishga ega bo'lishi kerak, bu erda ierarxiyaning har bir darajasi ma'lum bir qonunlar va printsiplar to'plamida shakllangan sharoitda dunyo tizimining evolyutsiyasini aks ettiradi" (M. Mesarovich). Hisobot mualliflari quyidagi mamlakatlarni hudud sifatida taklif qilishadi: Shimoliy Amerika, G'arbiy Evropa, Yaponiya, Avstraliya va Janubiy Afrika, SSSR va Sharqiy Evropa, Lotin Amerikasi, Yaqin Sharq va Shimoliy Afrika, Tropik Afrika, Janubi-Sharqiy Osiyo, Xitoy. XXI asrning o'rtalariga kelib, yagona dunyo tizimini yo'q qilish o'rniga, turli hududlarda va turli sabablarga ko'ra mahalliy mojarolar yuzaga kelishi mumkin, natijada global falokat bo'ladi. Bundan tashqari, rivojlanayotgan mamlakatlar bu borada eng zaif hisoblanadi. Dunyo tizimidagi falokatni dunyoning barcha mintaqalari o'rtasida birgalikdagi kelishilgan harakatlar orqali oldini olish mumkin, bunda hamkorlik yangi insoniyat va yangi dunyo axloqshunosligini shakllantirishning zaruriy shartiga aylanadi, bu esa inson xatti-harakatlarida quyidagi o'zgarishlarni talab qiladi: 1. Har bir inson o'zini dunyo hamjamiyatining a'zosi sifatida bilishi va hamkorlik tamoyillari asosida boshqa odamlar bilan birga yashashi kerak; 2. ba'zi odamlar moddiy boyliklardan foydalanish jarayonida "yangi axloq" ni rivojlantiradi, bu tabiiy resurslarning kamayishi sharoitida yangi turmush tarzini shakllantirishni ta'minlashi kerak; 3. insonning tabiatga munosabati uning qonunlarini buzilishiga emas, balki tabiat bilan kelishuvga asoslanadi (inson tabiatda tabiatning bir qismi ekanligi haqidagi nazariy pozitsiyani tasdiqlashi kerak; 4. kelajak avlodlar bilan birlashish tuyg'usi insonda insonning butun biologik turlarini saqlab qolish uchun rivojlanishi kerak; 5. Global muammolarni hal qilish bo'yicha global strategiyani amalga oshirishni kechiktirish zararli, qimmatga tushadi va butun dunyoni o'lik xavf ostida qoldiradi. Ma'ruzada, shuningdek, davrning "asosiy qarama-qarshiligi" yorqin aks ettirilgan: "Ikkita doimiy ravishda kengayib boradigan xazinalar insoniyatning zamonaviy inqirozlarini tavsiflaydi: inson va tabiat o'rtasidagi chig'anoq va Shimoliy va Janubiy, boylar va kambag'allar o'rtasidagi jarlik." Demak, markaziy tezis: xalqaro inqirozlarning sababi hayotiy resurslarning etishmasligidir. Shunday qilib, yuqorida aytib o'tilgan uchta model ham (Forrester, Meadows va Messarovich-Pestel modellari), sanoati rivojlanmagan deb atalmish mamlakatlar hisobiga resurslar sarfini cheklash g'oyasi bilan birlashtirilgan. Olimlar tomonidan tavsiya etilgan metodologiya AQSh hukumati tomonidan talab qilindi, u dunyo jarayonlarining rivojlanishini bashorat qilishdan va shunga mos ravishda ularga faol ta'sir ko'rsatishdan manfaatdor. 4. J. Tinbergenning "Xalqaro tartibning o'zgarishi" (1976) ma'ruzasi inflyatsiya to'lqini va rivojlanayotgan mamlakatlarda tobora ko'payib borayotgan norozilikni keltirib chiqargan boshqa bir qator iqtisodiy muammolarga o'ziga xos javob bo'ldi. Ma'ruza mualliflari yangi jamiyat, yangi insonparvar insoniy hamkorlikni yaratish uchun qanday choralar ko'rilishini tahlil qildilar. Taklif etilayotgan chora-tadbirlardan biri bu ko'p funktsiyali kompaniyalarning daromadlariga, qimmatbaho uzoq muddatli mahsulotlarga, qurol-yarog 'ishlab chiqarishga va tabiiy resurslardan foydalanishga xalqaro soliqni joriy qilish orqali milliy daromadni qayta taqsimlashdir. Ushbu taqsimot boy va kambag'allarga har xil soliq solishni nazarda tutadi. Hisobot mualliflari "qadr-qimmat va farovon hayot barcha odamlarning ajralmas huquqiga aylanadigan" yangi xalqaro iqtisodiy tartibni qo'llab-quvvatladilar. zararli ekologik oqibatlarsiz xom ashyolarni ishlatish. Shunday qilib, jahon tizimi rivojlanishining barqarorligiga jahon iqtisodiyotini qayta qurish, siyosatning asosiy yo'nalishlari, yangi institutlarni yaratish yoki mavjud institutlarni qayta tashkil etish orqali erishish mumkin. Ma'ruzani ishlab chiqishda qatnashgan siyosatshunos E. Mann-Borxez shunday deb yozgan edi: "Iste'molchilar jamiyatining illatlari, mening fikrimcha, ba'zi gullab-yashnayotgan mamlakatlar duch keladigan qiyinchiliklarning sabablaridan ko'ra ko'proq oqibatlarga olib keladi ... Iste'molchilar turmush tarzi, qurollanish poygasi, texnologiyalarni suiiste'mol qilish va yangi mustamlakachilik sabablari. ichki va tashqi siyosatda, kuch tuzilmalarida: harbiy sanoat-ilmiy kompleksda, "korporativ jamiyat" da yotish. Ularning salbiy ta'sirini o'chirish men uchun ustuvor vazifa bo'lib tuyuladi. Qolganlarning hammasi amal qiladi. " 5. E. Laszloning "Global Jamiyat Maqsadlari" (1977) ma'ruzasi zamonaviy tsivilizatsiya rivojlanish istiqbollarini belgilab beradi va insoniyat birinchi navbatda o'z oldiga qo'yishi kerak bo'lgan asosiy maqsadlarni umumlashtiradi. Maqsadlardan biri "dunyo aholisining katta qismlarini: o'zlarini, tabiatini, jamiyatini chuqur anglash va madaniy an'analar va kelajak avlod farovonligi uchun o'zlarining mas'uliyatini anglash orqali o'zgartirishlariga asoslangan real, ammo travmatik bo'lmagan stsenariylarni ishlab chiqishdir". "Global boshqaruv" ustunlik yoki bo'ysunishdan ko'ra ko'proq muvofiqlashtirish orqali amalga oshirilishi kerak. Mintaqaviy, ammo global miqyosda kelishilgan munozaralarni shakllantirish maqsadida "umumlashtirilmagan global axloq qoidalarini" shakllantirishga harakat qilinadi; Hozirda global boshqaruv uchun ishlab chiqilgan va dunyoning "inqirozli" va "tanqidiy" hududlari xalqlari uchun maqbul bo'lgan va amal qiladigan etika yoki qadriyatlar tizimi mavjud emas. Umumjahon koordinatori sifatida bunday axloq xilma-xil va xilma-xil bo'lishi kerak (mintaqadan mintaqaga) va shuning uchun mahalliy sharoitga mosligi jihatidan hayotga tatbiq etilishi kerak. Dunyo endi o'z manfaatlari yo'lida o'tishni boshlagan "o'quv jarayoni" bilan bog'liq holda ijodiy bo'lishi kerak. " Shunday qilib, ushbu hisobot birinchi loyihalarga xos bo'lgan pessimistik "qiyomatni bashorat qilish" dan ko'proq optimistikga o'tib, ijobiy va konstruktiv alternativalarni izlashga o'tmoqda ". Bunday burilish "insonning ichki dunyosiga" murojaat qilish, uning faoliyat motivlari, qadriyatlar tizimlari va boshqalar asosida amalga oshiriladi. Hisobotda quyidagi "global insoniyat uchun maqsadlar" aniqlangan: 1) global xavfsizlik (qurollanish poygasini to'xtatish, urushlar va nizolarni yo'q qilish, zo'ravonlikni rad etish); 2) global miqyosda oziq-ovqat muammosini hal qilish (ochlikni yo'q qilish, Yer yuzidagi barcha odamlarning oziq-ovqat ehtiyojlarini qondiradigan dunyo tizimini yaratish); 3) energiya va xom ashyolardan foydalanish ustidan global nazorat resurslar (energiyadan oqilona va ekologik xavfsiz foydalanishni rivojlantirish, texnologiyalar ustidan nazorat, tabiiy resurslardan iqtisodiy jihatdan samarali foydalanish); 4) global rivojlanish sifatli o'sishga, ya'ni moddiy va ma'naviy ne'matlarni taqsimlashda hayot sifatini, ijtimoiy adolatni yaxshilashga qaratilgan. Ushbu maqsadlarga muvofiq, Rim klubining uchta asosiy maqsadi bor: 1. jahon hamjamiyatining dolzarb maqsadlari va intilishlari to'g'risida barcha odamlarga ma'lumot berish; 2. uzoq muddatli xalqaro maqsadlarni aniq tushunishga ko'maklashish, 3. bunga erishish xavfsizroq va insonparvarroq dunyoga olib boradi; 4. barcha manfaatdor tomonlarni turli millatlar, korporatsiyalar va tashkilotlar tomonidan foydali "g'oyalar - o'zgarishlar" ni qabul qilishda faol ishtirok etishlarini rag'batlantirish, global inqirozni engish uchun insonning "ichki chegaralarini kesib o'tishiga" olib keladigan maqsadlar 6. Tabiat resurslari muammosini hisobga olgan holda D. Gabor va V. Kolomboning "Bir asrlik isrofgarchilik davomida" ma'ruzasi. Energiya, xom ashyo va oziq-ovqat muammolarini hal qilishda foydalanish imkoniyatlarini aniqlab, jahon ilmiy-texnik salohiyatini o'rganishga harakat qilindi. Hisobotda fan va texnika taraqqiyotining hozirgi darajasi xom ashyo, resurslar, energiya va oziq-ovqat tanqisligi bilan bog'liq deyarli barcha muammolarni hal qilishga imkon beradi, iqtisodiy o'sish chegaralari, global muammolarning paydo bo'lishi va keskinlashuvi ijtimoiy-siyosiy mexanizmlar va institutlarning kamchiliklari va buning uchun tsivilizatsiyaning yanada izchil rivojlanishi, tabiatga bo'lgan oqilona munosabati sharoitida Yer aholisi uchun yuqori sifatli turmush darajasiga ega bo'lgan "etuk jamiyat" ni qurish zarur. 7. 1979 yilda T. Montbrialning "Energiya: orqaga hisoblash" ma'ruzasi paydo bo'ldi, u "ikkinchi energetik inqiroz" ehtimoli haqida ogohlantirdi va J. Botkin, M. Elmanjra va M. Malitsaning ma'ruzasi. "O'rganishning chegarasi yo'q" insoniyatning asosiy maqsadlari omon qolish va inson qadr-qimmatini ta'minlash deb nomlanadi. Dunyoni o'zgartirish imkoniyati, mualliflarning fikriga ko'ra, "innovatsion ta'lim" kontseptsiyasini ochib beradi, bu nafaqat maktab, universitet yoki kasb-hunar ta'limi, balki "inson tashabbusi" asosida hayotiy xulq-atvorga va insonning dunyoqarashiga keng umumiy yondoshishni anglatadi. Tarbiya, inson ongining rivojlanishi hozirgi "orqada qolish" o'rniga "ustunroq" bo'lishi kerak, bu insonni zamon bilan hamnafas tuta olmaydigan, balki uni allaqachon bo'lib o'tgan narsalarga moslashtirgan. Ma'ruza mualliflari kelajakni qurishga, undan o'tib bo'lmaydiganlik xususiyatini yirtib tashlashga chaqirdilar, odamlarga yangi vaziyatlar oldida munosib xulq-atvorni o'rgatishni, kelajakni oldindan ko'ra bilishni, qabul qilingan qarorlar natijalarini baholashni va kelajakni shakllantirishda faol ishtirok etishni taklif qilishdi. Inson ijtimoiy hayotda inson huquqlari va uning insoniyat taqdiri, har kimning erkin rivojlanishi va insonparvarlik qadriyatlariga asoslangan global hamkorlik sharoitida barcha odamlarning yagona jamoaga qo'shilishi uchun javobgarligining organik birikmasi ta'minlanadigan tarzda ishtirok etishi kerak. Keyinchalik E. Mann-Borxezning loyihasi ushbu ma'ruzalar qatoriga kiritilishi mumkin. "Okeanlarning kelajagi" (1984). 8. Klub prezidenti A. Pecchining "Insoniy fazilatlar" (1980) hisoboti, unda Peccei sayyoramizning "tashqi chegaralari" bilan bog'liq bo'lgan "boshlang'ich" maqsadlar deb atagan oltitasini taklif qiladi; Shaxsning o'zi "ichki chegaralari"; xalqlarning madaniy merosi; jahon hamjamiyatini shakllantirish; atrof-muhitni muhofaza qilish va ishlab chiqarish tizimini qayta tashkil etish. Inson o'z faoliyatida atrofni tabiat imkoniyatlaridan kelib chiqib, ularni haddan tashqari chegaralarga etkazmasligi kerak. Ushbu hisobotning markaziy g'oyasi "ichki chegaralar", ya'ni yangi inson salohiyatini takomillashtirish va ochib berishdir. "Haqiqatni tushunishda iloji boricha ko'proq odam bu keskin sakrashni amalga oshirishi mumkinligiga ishonch hosil qilish kerak edi." A. Peccei yangi odamning uchta tarkibiy qismi haqida gapiradi: 1) ayrim mamlakatlar va xalqlarning ustuvor yo'nalishlaridan farqli o'laroq, butun insoniyatga tegishli bo'lish hissi; 2) ularning "suvereniteti" va xudbin manfaatlarini qisman rad etish; 3) zo'ravonlikni nizoni hal qilish vositasi sifatida qat'iyan rad etish 9. Ilmiy va texnika yutuqlaridan, shu jumladan mikroelektronika, biotexnologiya, yadro energetikasidan, shuningdek, xalqaro vaziyatdan foydalanish orqali "organik o'sish" sifati muammosini hal qiluvchi E. Pestelning "O'sishdan tashqari" (1987) ma'ruzasi. Faqat bu holatda siz dunyoni muvaffaqiyatli boshqarishingiz mumkin. "Texnologik va iqtisodiy jihatdan barqaror jamiyatni barpo etish hali ham mumkin ... Ushbu davrda paydo bo'lgan yangi texnologiyalar, innovatsiyalar tufayli resurslarni iste'mol qilish hajmini kamaytirish va iqtisodiy tizimda aylanayotgan ifloslanish oqimlarini kamaytirish, shu bilan birga odamlar hayot sifatini yaxshilash uchun real imkoniyatlar mavjud edi ". Yiqilishning oldini olish uchun quyidagilar kerak: 1) mavjud global muammolarni o'rganish va xabardor qilish hukumat va odamlar atrof-muhit holati to'g'risida; 2) teskari aloqa uchun vaqtni qisqartirish, ya'ni global muammolarni paydo bo'lishidan oldin ham hal qilish uchun yuzaga kelishi mumkin bo'lgan harakatlarni ta'minlash, paydo bo'layotgan global muammolarga tezda javob berish, ijodkorlik, tanqidiy fikrlash, ularni echishga tizimli yondoshish; 3) qayta tiklanmaydigan resurslardan (yoqilg'i, er osti suv manbalari va boshqalar) foydalanishni minimallashtirish; 4) qayta tiklanadigan resurslarning tugashiga yo'l qo'ymaslik (ekin maydonlarining unumdorligi, chuchuk suv manbalari, er yuzidagi barcha hayot manbalari va boshqalar); 5) barcha resurslardan maksimal samaradorlik bilan foydalanish; "Mas'uliyat ruhi barcha mahalliy davlat va mintaqaviy chegaralardan o'tishi kerak va o'tishi mumkin, shunda mahalliy muammolarni hal qilishga o'rgatilgan odamlar bizning global dunyo merosimizga ta'sir qiladigan muammolarni - okeanlar, kosmik makon va havoni ma'naviy va amaliy hal qilishga tayyor bo'lishlari kerak. biz nafas olamiz va eng muhimi, odamlarni o'zlarining ma'naviy va axloqiy boyliklari - insoniy qadriyatlarga tahdid soluvchi xavfga qarshi kurashish uchun qurollantirish uchun o'z vazifalari va huquqlarini anglash, bag'rikenglik va turli dinlarga va turli millatlarga hurmatni o'z ichiga oladi va nihoyat, lekin ijtimoiy va madaniy merosimiz - bu keyingi ijtimoiy va madaniy taraqqiyot uchun asos. Bu erda dunyo uchun organik o'sish va rivojlanish yo'lini ochish uchun asosiy imkoniyat mavjud. " 10. Rim klubi nomidan uning prezidenti A. King va bosh kotibi B. Shnayder tomonidan yozilgan hisoboti - "Birinchi global inqilob" (1990) amalda R.K. deyarli 25 yillik faoliyati uchun. Ushbu ma'ruza 1990 yilda tayyorlangan, rus tiliga tarjima qilingan va 1991 yilda Moskvada nashr etilgan. Ma'ruza mualliflari Rim klubi faoliyatini tizimli tahlil qilib, taqdim etgan ma'ruzalari materiallarini umumlashtirgan, ulkan ilmiy tadqiqot ishlarini olib borishgan va shu asosda hal qilish bo'yicha harakatlar dasturini taklif qilishgan. dunyo muammolari. yangi xalqaro munosabatlar kontekstini hisobga olgan holda global muammolarning hozirgi holatiga tavsif beradi; yangi iqtisodiy vaziyat, aholi, atrof-muhit, resurslar, energiya, texnologiya, moliya va boshqalar kabi global muammolarning yangi ustuvor yo'nalishlari. 11. E. Vaytsekker, E. Lovins, L. Lovinslarning hisoboti “To'rtinchi omil. Xarajat yarmi, foyda ikki baravar »(1977), uning asosiy g'oyasi shundaki, zamonaviy tsivilizatsiya rivojlanish darajasiga ko'tarildi, shunda iqtisodiyotning deyarli barcha tarmoqlarida ishlab chiqarishning o'sishi ilg'or iqtisodiyotda qo'shimcha resurslar va energiya jalb qilmasdan amalga oshirilishi mumkin. Uning mualliflari E.Vayzsaker, E.Lovins va L.Lovinslar iqtisodiy tizimlarni rivojlantirishga an'anaviy bo'lganlardan farqli ravishda yangi yondashuvni taklif qilishadi - bu mehnat unumdorligini oshirish emas, balki resurslar unumdorligini oshirish. Mualliflarning ta'kidlashicha, insoniyat ikki baravar yaxshi yashashi va shu bilan birga resurslarning yarmini sarf qilishi mumkin. Aynan shu tufayli jahon hamjamiyatining barqaror rivojlanishiga erishish mumkin. Yechim, resurslarni (elektr, suv, yoqilg'i, materiallar, unumdor erlar va boshqalarni) bugungi kunda mumkin bo'lgan samaraliroq usullarda, zarur mahsulotlar ishlab chiqarish zarurati va odamlarning hayot sifatini buzmasdan, ko'pincha qo'shimcha xarajatlarsiz va hattoki ishlatishdir. foyda bilan. Tadqiqot mualliflari ushbu muammolarni hal qilishning ko'plab texnik echimlari allaqachon mavjud va ulardan foydalanish mumkin, ammo bu bir qator ob'ektiv va sub'ektiv holatlar tufayli yuz bermaydi. Bundan tashqari, hisobotda odamlarning farovonligi resurslarni iste'mol qilishni ko'paytirmasdan o'sishi uchun bozorlarni tashkil qilish va soliq tizimini qayta qurish bo'yicha takliflar mavjud. Shunday qilib, ushbu ma'ruzaning asosiy g'oyasi shundan iboratki, zamonaviy tsivilizatsiya taraqqiyot darajasiga ko'tarilib, iqtisodiyotning deyarli barcha tarmoqlarida ishlab chiqarishning o'sishi ilg'or iqtisodiyot sharoitida qo'shimcha resurslar va energiya jalb qilmasdan amalga oshirilishi mumkin. 3. Rim klubi faoliyatining ekologik tafakkurni shakllantirishga ta'siri Rim klubi faoliyati ilm-fan uchun ham, butun jamiyat uchun ham bir qator qoidalar uchun bebahodir: 1) keng jamoatchilik e'tiborini dunyoning global muammolariga jalb qilish; 2) inson va tabiat o'rtasidagi munosabatlarni uyg'unlashtirish zarurligi g'oyasini ilgari surish; 3) dunyo taraqqiyoti istiqbollarini o'rganish bo'yicha keng ko'lamli tadqiqotlarni tashkil etish (keyinchalik bu jarayonga ko'plab ilmiy tashkilotlar va Rim klubiga a'zo bo'lmagan ayrim tadqiqotchilar qo'shildi, bu nafaqat fanni boyitdi, balki insoniyatning najot topish imkoniyatini oshirdi; 4) "jamiyat - tabiat" tizimi evolyutsiyasini matematik modellashtirishga asos yaratdi (vizual kompyuter modellarini yaratish); 5) insoniyatning barqaror rivojlanish konsepsiyasini ishlab chiqishga tayyorgarlik ishlari; Ammo shuni aytish kerakki, na hukumat, na jamoatchilik va na har bir alohida shaxs tomonidan Rim klubi g'oyalarini va uning tavsiyalarini amalga oshirish uchun jiddiy real qadamlar qo'yilmadi. Klub aniq harakatlarga yo'naltirilgan jamiyat sifatida tashkil etilgan va uning tashkilotchisi A.Peccei klub faoliyatini baholagan holda va uning amalga oshirilgan dasturlarining ahamiyati va foydaliligiga shubha qilmasdan klubning haqiqiy foydasi katta emas degan xulosaga keldi. Va buning sabablaridan biri inson tabiatining o'zi, u falokatni oldini olish uchun tezda o'zgarib keta olmaydi. Insoniyat biosferaning mavjud bo'lish qonunlariga qarama-qarshi yo'nalishda rivojlanishda davom etmoqda va tabiatni boshqarishning o'zi o'zining global miqyosida o'z-o'zidan paydo bo'ladi, nazoratsiz va boshqarib bo'lmaydigan bo'lib, bu tizimning barqarorligini saqlashda biosferaning tartibga solish funktsiyasini kamaytiradi. Jamiyatdagi harakatsiz jarayonlar hanuzgacha to'xtab turish va ularning harakat yo'nalishini tubdan o'zgartirish uchun etarlicha kuchli bo'lib, inson va tabiat o'rtasidagi ziddiyatlar kuchayib bormoqda va tabiatdagi transformatsiyalar qaytarilmas, eng muhimi inson va umuman sayyora uchun halokatli bo'lib qolmoqda.