Rezavor o‘simliklar kasalliklari reja: 1

Xo‘jag‘at kasalliklari
Xo‘jag‘atda ko‘pincha zang, antraknoz, qirmizi dog‘lanish, septorioz va virusli 
kasalliklar kuzatiladi. 

---

10 
Zang
. Vegetatsiya davrida kasallik turli shakllarda paydo bo‘ladi, bu esa 
patogenning har xil spora hosil qilish davrlarini rivojlantirishi bilan tushuntiriladi. 
Kasallik qo‘zg‘atuvchisi – 
Uredinales 
tartibiga mansub 
Phrag-midium ribi-
idaei Karst. 
bir uyli zamburug‘i. Dastlab bargning ustki tomonida alohida 
sarg‘ish-to‘q sariq, yaxshi chegaralangan esiya-lar paydo bo‘ladi. Ba’zan ular barg 
bandida, bargning ostki tomonida yirik tomirlarda va yosh yashil novdalarda ham 
hosil bo‘ladi. Keyinchalik bargning ostki tomonida mayda, qizg‘ish-qo‘ng‘ir 
urediniosporali urediniyalar paydo bo‘ladi. O‘simlikning boshqa a’zolarida ular 
uchramaydi. Yozning o‘rtalarida barglarning ostki tomonida to‘q rangli, yengil 
artiluvchi g‘ubor ko‘rinishida teliosporalar ham shakllanadi. 
O.B.Natalina birinchi bo‘lib bir yillik novdalarni ildiz bo‘g‘zi qismida 
zararlashi bilan ajralib turuvchi zangning poya shaklini tavsifladi. Poyaning xira 
tus olgan zararlangan qismida bahorda ko‘p miqdorda mayda, to‘q sariq-jigarrang 
spermagoniylar paydo bo‘ladi, ulardan spermatsiyli yopishqoq massa ajralib 
chiqadi. Keynchalik mazkur joylarda zamburug‘ning esiyalari hosil bo‘ladi. 
Tajribalarda aniqlanganki, poyalarning zararlanishi bahorda sodir bo‘ladi. 
To‘kilgan zararlangan barglarda teliosporalar o‘sib, bazidiosporali bazidiya hosil 
qiladi. Bazidiosporalar poyaga kiruvchi infeksion gifa shakllantiradi. Poyada 
mitseliy rivojlanadi, unda faqat birinchi yili sper-magoniy va esiya hosil bo‘ladi, 
ikkinchi yili esa garchi mitseliy yashab, poyaning nobud bo‘lishini keltirib 
chiqarsada, ular hosil bo‘lmaydi.
Ph. ribi-idaei
ning esiyalari yuzada joylashadi, ular peridiysiz, qavariq, quyuq 
parafiza qatlami bilan o‘ralgan bo‘ladi. Esiosporalari bir hujayrali, tuxumsimon, 
to‘q sariq, o‘lchami 20-24x16-18 mkm, zanjir bo‘lib joylashadi. Sekin va faqat 
tomchi-namlikda o‘sadi. Ularning o‘sishi uchun 22-25
0
S harorat qulay 
hisoblanadi. 
Urediniyalari dumaloq, diametri 0,1-0,2 mm, ranggi qizg‘ish, parafizalar bilan 
o‘ralgan, barglarning ostki yuzasida hosil bo‘ladi. Urediniosporalari bir hujayrali, 
ellipssimon, sarg‘ish-to‘q sariq, mayda tikanli, o‘lchami 15-28x13-18 mkm, 
oyoqchada bittadan o‘tiradi. Ular ham tomchi-namlikda, ammo esiosporalarga 

---

11 
nisbatan ancha tez o‘sadi. Urediniosporalarning o‘sishi uchun 15-25
0
S harorat 
qulay hisoblanadi. Mazkur sharoitlarda har bir urediniospora generatsiyasi 3-5 
kunda hosil bo‘ladi. 
Teliosporalari 6-10 hujayrali, to‘q qo‘ng‘ir, qobig‘i qalin va silliq, o‘lchami 
53-140x22-35 mkm, oyoqchalarda dasta shaklida biroz miqdordagi parafizalar 
bilan hosil bo‘ladi. Teliospora davrida 
Ph. ribi-idaei
zamburug‘i to‘kilgan 
barglarda qishlaydi. Bahorda teliosporalar o‘sib, bazidiosporali bazidiya beradi. 
Bazidiosporalarning o‘sishi uchun tomchi-namlik, 80-100% nis-biy havo namligi 
va 5-30
0
S harorat (qulay chegarasi 16-18
0
S) talab etiladi. 
Barglar shudgorlab tashlanganda teliosporalar tuproq mikroflorasi ta’sirida bir 
oyda nobud bo‘ladi. Xo‘jag‘atda zangning rivojlanishi ko‘p jihatdan ob-havo 
sharoitlariga bog‘liq: nam ob-havoda va mos holdagi haroratda kasallik tez 
rivojlanadi, qurg‘oqchilik vaqtida esa rivojlanishdan to‘xtaydi. 
Zang juda xavfli kasallik. Zararlanish kuchli kechganda hosildorlik 30% gacha 
pasayadi. Kasallik ta’sirida barglarning vaqtidan oldin qurishi, novdalarning 
rivojlanmasligi va deformatsiyaga uchrashi kuzatiladi. Ko‘pincha zararlangan 
novdalar qo‘ng‘ir tusga kiradi va qurib qoladi.