Resurslar, resurslar saloxiyati, yer-suv resurslari, mexnat resurslari, moddiy resurslar, moliyaviy resurslar, intensivlik, yer qaytimi, mehnat qaytimi, fond kaytimi, xarajatlar qaytimi

Keng ma’noda mehnat unumdorligini ko’rib chiqishda ham jonli, ham buyumlashgan mehnat xarajatlari (BMX) hisobga olinadi va quyidagicha aniqlanadi:

Shuni hisobga olib, keng ma’nodagi mehnat unumdorligi quyidagicha hisoblanadi:

yoki

Qishloq xo’jaligida jonli mehnat xarajatlari 2 ga bo’linadi:

1.Bevosita;
2.Bilvosita.
1).Bevosita xarajatlar - ma’lum bir ekin yoki chorva turlariga xizmat qiluvchi, dehqkonchilik va chorvachilik xodimlarining mehnat xarajatlari. Mahsulot ishlab chiqarishda qatnashish darajasi nuqtai nazaridan bevosita mehnat xarajatlari qishloq xo’jaligi ishlab chiqarishida harakat qiladigan ijtimoiy mehnatning tarkibidagi faol va katta hajmni tashkil qiladigan mehnat massasini ifodalaydi;
2).Bilvosita xarajatlar - bevosita ishlab chiqarishda qatnashmaydigan, balki ishlab chiqarishni tashkil qilishda, boshqarishda va alohida tarmoqqa xizmat ko’rsatuvchi xodimlarning mehnat xarajatlari.
Hozirgi vaqtda, qishloq xo’jaligida mehnat unumdorligi darajasini aniqlash uchun faqat bevosita mehnat xarajatlari(texnologik mehnat sig’imi)ni olish qabul qilingan. Bu boshqaruv va xizmat ko’rsatish personallari mehnat xarajatlarini mahsulot turlari bo’yicha taqsimlashning ba’zi bir qiyinchiliklaridan kelib chiqadi. Qishloq xo’jaligida texnika taraqqiyotining rivojlanishi va qishloq xo’jaligida mutaxassislar sonining o’sishi natijasida bilvosita mehnat xarajatlari salmog’i o’sishi kerak. Lekin hozirgi bizning iqtisodiyotimizda bunga erishilganicha yo’q. Shunday bo’lishiga qaramasdan, jonli mehnat unumdorligi darajasini ancha aniqroq hisoblash uchun, shuningdek bilvosita mehnat xarajatlarini ham hisobga olish maqsadga muvofiq bo’ladi. Chunki bu xarajatlarni ham tarmoq bo’yicha, ekin va chorva turlari bo’yicha va bevosita mehnat xarajatlariga proporsional mahsulot bo’yicha ham taqsimlash mumkin. Shularni hisobga olib, jonli mehnatning jami xarajatlarini topamiz. U o’z ichiga bevosita va bilvosita mehnat xarajatlarini oladi va quyidagicha aniqlanadi:

Demak, jami mehnat xarajatlari esa - jonli mehnat xarajatlari (JMX), shuningdek buyumlashgan (sanoat ) mehnat xarajatlari (BMXs ) va qishloq xo’jalik mehnat xarajatlari ( MX qishloq xo’jalik ) ni o’z ichiga oladi va quyidagicha hisoblanadi:

Qishloq xo’jaligida mehnat unumdorligi darajasini ifodalovchi ko’rsatkichlar tizimidan foydalaniladi. Ish kuchidan foydalanish samaradorligini baholash uchun ko’rsatkichlar tizimidan foydalanish zaruriyati: birinchidan, mehnat unumdorligini uning barcha darajalarida, ya’ni bir butun qishloq xo’jaligida, uning alohida tarmoqlarida va alohida mahsulot turlari ishlab chiqarish bo’yicha, har tomonlama tavsifini ta’minlash zaruriyati. Ikkinchidan, qishloq xo’jaligida iqtisodiy jarayonlar biologik jarayonlar bilan qo’shilib ketgan, ish davri esa ishlab chiqarish davri bilan mos kelmaydi. Bu yerda mehnat sarfi vaqti bilan uning pirovard natijasi – mahsulot olish vaqti o’rtasida tafovut kuzatiladi. Mehnat unumdorligining ko’rsatkichlar tizimi uni ishlab chiqarishning pirovard natijasi sifatida ham, uning alohida bosqich va operasiyalarida ham aks ettiradi.