Respublikasioliy

9-rasm Talab inflyatsiyasi 10-rasm T aklif inflyatsiyasi
Odatda inflyatsiyani ikki xilga:

• 
  talab inflyatsiyasi
  
• 
  taklif inflyatsiyasiga ajratadilar.
  

Iqtisodiyotda talabning keskin oshib ketishi va uni ishlab chiqa­ rish real hajmi bilan qondirilishi mumkin emasligi paytida talab in­ flyatsiyasi (9-rasm) holati ro‘y beradi. U vaqtda ortiqcha talab tu­ fayli narxlarning oshishi kuzatiladi. Talab inflyatsiyasini keltirib chi­ qaruvchi asosiy sabablar bo‘lib aholini ish bilan to‘liq bandligi, ish haqini oshib borishi hisoblanadi.

62

Agarda, iqtisodiyotda tovar va xizmatlar taklifi kamayib borsa va uning oqibatida narxlar ko‘tarilsa, taklif inflyatsiyasi ( 10 -rasm) paydo boMadi. Jami taklif qisqarishining asosiy sababi boMib mahsu­ lot birligiga sarflangan harajatlaming o‘sishi sanaladi, ya’ni nominal ish haqi, xom ashyo va yoqilgM narxlarining oshishi natijasida uning tannarxi o‘sishi tushuniladi.

7. 
   Inflyatsiya turlari
   

Narx oshishi darajasiga ko‘ra inflyatsiya quyidagi turlarga boMinadi:

1. Normal inflyatsiya - 3-3, 5% yilliga

2 . Suzib yuruvchi inflyatsiya - 10% gacha yilliga

3. 
   Sakrab chopuvchi inflyatsiya - 20-200% yilliga
   
4. 
   Yuguruvchi inflyatsiya yoki giperinflyatsiya - 50% oyiga va undan ortiq 6 oy mobaynida
   

Giperinflyatsiya (o‘ta inflyatsiya) - narxlar va muomaladagi pul massasining g'oyatda tez o‘sishi bilan ta’riflanadigan inflyatsiya turi. Giperinflyatsiya davrida narxlar o‘sishining yillik sur’atlari lOming foizdan ham oshib ketishi kuzatiladi.

Giperinflyatsiyada pul narxi shunday tez tushib ketadiki, natijada ular o‘zlarining asosiy funksiyasini bajarmay qo‘yadilar, ya’ni barter usuliga o‘tiladi.

Inflyatsiyaning yengil turlari iqtisodiy o‘sish sharoitda yuz bersa, ogMr turlari iqtisodiy turg‘unlik yoki tanglik sharoitida sodir boMadi. Inflyatsiyaning iqtisodiy tanglik bilan birgalikda yuz berishi stagflyatsiya deb ataladi.

Deflyatsiya (lot.deflatio - puflamoq) - inflyatsiya davrida chiqa­ rilgan muomaladagi qog‘oz pulni kamaytirish. Davlat tomonidan muomaladagi pul miqdorini kamaytirishga qaratilgan moliya va pul- kredit tadbirlarini qoMlash bilan amalga oshiriladi. Unga quyidagilar kiradi: soliqlami oshirish, byudjet harajatlarini qisqartirish, tovar narxlari darajasini pasaytirish, banklar hisob stavkasini oshirish, kreditga talabni va omonotlar o‘sishini kamaytirish.

8 . Inflyatsiyaning o‘lchanishi

Inflyatsiya narxlar umumiy indeksi - deflyator va iste’mol narx­ lar indeksi (INI) yordamida o‘rganiladi. Aynan shu ko‘rsatkichlar iqtisodiyotda narxlar umumiy darajasini o ‘zgarishini ifodalaydi.

63

It - joriy yilning narxlar indeksi;

It-i - o‘tgan yilning (bazis) narxlar indeksi

Masalan It = 121 (1998 y. narxlar indeksi); lt.\ - 110 (1997 у. narxlar indeksi)

^{Inflyatsiya o'sish sur'ati = 121-110} *100 = 10%

110

Inflyatsiyani miqdoran o‘lchash uchun «70 kattaligi qoidasi» usulidan ham foydalaniladi. Bu usul narxlami barqaror o‘sish sharo- itida infldyatsiya. darajasi necha yilda 2 baravariga oshishini aniqlash imkonini beradi.

^{Inflyatsiya sur'ati 2 his-} 70