|
Mavzu № 7 bo‘yicha savollar:
Yalpi talab. Uni grafik yordamida tushuntiring.
Yalpi taklif. Uni grafik yordamida tushuntiring.
Yalpi talab egri chizig 7 yo ‘nalishiga ta ’sir etuvchi narx omillari.
Yalpi talabga ta ’sir etuvchi narxga bog'liq b o ‘Imagan omillar. Ularni tushuntirib bering.
Qisqa va uzoq muddatda yalpi talab oshishining oqibatlari.
Yalpi taklifga ta ’sir qiluvchi narxga bog ‘liq bo 'Imagan omillar.
Yalpi taklifkesimlari v ularning mohiyati.
Narxlarning muvozanatli darajasi va ishlab chiqarishning muvo zanatli real hajmiga yalpi talab о ‘zgarishining ta ’siri.
Narxlarning muvozanatli darajasi va ishlab chiqarishning muvo zanatli real hajmiga yalpi taklifо 'zgarishining ta ’siri.
Xrapovik samarasi deganda nimani tushunasiz? Uni grafik orqali tushuntiring.
77
MAVZU№ 8
Iste’mol va jamg‘armalar.
Investisiyalar
Mavzuda ко4rib chiqiladigan savollar:
Daromad - iste'mol va daromad -jamg ‘arma о ‘rtasidagi bog ‘liqlik;
Iste 'mol, jam g 'arish grafiklari.
J. Iste ’mol va jam g ‘arishning о 'rtacha hamda cheklangan miqdori.
Investisiyalar. Investisiya darajasiga ta ’sir etuvchi omillar. In- vestisiyalarga talab egri chizig 'i.
О 'zbekiston Respublikasida chet el investisiyalarini tartibga so lish mexanizmini rivojlantirishning mantiqiy asoslari.
Tayanch iboralar
Iste’mol funksiyasi, jamg‘arma funksiyasi, jamg‘arma va iste’molga o‘rtacha va chegaraviy moyillik, jamg‘arma va iste’mol grafiklari, qarz hisobiga hayot kechirish, iste’moldagi o‘zgarish, jamg‘armadagi o4zgarish, ichki investisiya, yalpi investisiya, kapital qo‘yilmalar, real foiz stavkasi va boshqalar.
Adabivotlar
Agapova T. A., Seregina S. F. «Makroekonomika». Moskva - Ufa, 1995y.
Makkonell K. Bryu S. «Ekonomiks» t. 1-2 М. : «Respublika» 1992 y.
Z. Yuldoshev, M. Qosimov «Makroiqtisodiyot asoslari» Toshkent
«qituvchi», 1994 у.
M. Hakimova «Makroiqtisodiyot» T. - «Mehnat» 1997 у .
Alimov A., Hamedov I. О 'zbekiston Respublikasida tashqi iqtisodiy faoliyat asoslari. Т.: «O'AJBNT» Markazi, 2004y., 491 bet.
Daromad - iste’mol va daromad - jamg‘arma o‘rtasidagi bogMiqlik
Iste’mol harajatlari darajasiga ta’sir etuvchi omillar ko‘p boMib, ulardan eng asosiysi soliq toMangandan keyin kishilar qoclida qolgan daromad hisoblanadi. Jamgcarma ham daromadning iste’mol qilin- maydigan qismi hisoblanar ekan, o‘z navbatida daromad jamg‘ar- maga ham ta’sir etuvchi asosiy omildir. Amerika iqtisodiyotiga te gishli ma’lumotga murojaat qilaylik. Quyida berilgan rasmdagi har bir nuqta iste’mol bilan soliq toMagandan keyin qolgan daromad ora-
78
sidagi bogMiqlikni ko‘rsatadi. Nuqtalarda yillar ko‘rsatilgan. Nuqta- lar birlashtirilgandan so‘ng iste’mol traektoriyasi С hosil boMdi.
500 1000 1S00 2000 2500 3000 3500 DI
rasm. Iste’mol va soliq toMangandan keyin qolgan daromad,mlrd. so‘m)
Ko‘rinib turibdiki, kishilar qoMlaridagi daromadning asosiy qis mini asosan iste’mol uchun sarflashar ekan. Daromad bilan iste’mol o‘rtasidagi farq jamg‘armani tashkil etadi. Masalan, 1988 y. da iste’ mol 3226 mlrd doll, ni, soliq toMangandan keyin qolgan daromad 3473 mlrd. doll, ni tashkil etgan, demak 1988 y. jamg‘armasi - 247 mlrd doll. boMgan. Rasmdan yana shuni ham kuzatish mumkinki, so liq toMangandan keyin qolgan daromadning o‘sishi bilan jamg‘arma ham unga mos ravishda ortib bormoqda. Rasmda faqat iqtisodiyot tinch ahvolga tushgandagi holat ko‘rsatilgan. Masalan, «Buyuk de pressiya» davrida iste’mol daromaddan ortib ketgan. Bunday holatda iste’mol chizigM nuqtalari bissektrisa chizigMdan yuqorida joy- lashadi, ya’ni bunday holatda kishilar qarzga botadilar.
Xulosa:
Kishilar soliq toMangandan keyin qolgan daromadning asosiy qismini iste’mol qiladilar.
Iste’mol ham, jamg‘arma ham soliq toMangandan keyin qol gan daromadning darajasiga bevosita bogMiq ekan.
Iste’mol, jamg‘arish grafiklari
Ixtiyoridagi daromad iste’mol va jamg‘arish uchun ishlatiladi, ya’ni qancha ko‘p iste’mol qilinsa, shuncha kam jamg‘ariladi va ak- sincha. Iste’mol va jamg‘arish o‘rtasidagi o‘zaro bogMiqlik har xil daromadga ega boMgan shaxslarda bir xil emas: kam daromadga ega boMganlar odatda ko‘proq iste’mol qilib kamroq jamg‘aradi, lekin daromadlari oshib borishi bilan bu nisbat jamg‘arish ulushining
79
o‘sishi tomonga o‘zgaradi. Ko‘rsatkichlar o‘rtasidagi bogMiqlik jad- val ko‘rinishida quyidagicha ifodalangan (jadvalga qarang).
Daromad, iste’mol va jamg(arish ko‘rsatkichlari
5-jadval
Yillar
|
Y
Daromad
|
С
Iste’mol
|
S
Jamg‘arish
|
1
|
370
|
375
|
-5
|
2
|
390
|
390
|
0
|
3
|
410
|
405
|
5
|
4
|
430
|
420
|
10
|
5
|
450
|
435
|
15
|
6
|
470
|
450
|
20
|
7
|
490
|
465
|
25
|
Iste’mol grafigi ikki to‘g‘ri chiziq ko‘rinishida berilgan. Birinchisi - bu bissektrisa, u shunday shartli vaziyatni ifodalaydiki,
qachonki har qanday yilda iste’mol ixtiyoridagi daromadga teng boMadi, ya’ni jamg‘arish butunlay mavjud bo‘lmaydi. Algebraik bu o‘zaro bogMiqlik Y=S tengligi ko‘rinishida ifodalangan. Ikkinchi to‘g‘ri chiziq
- bu haqiqatdagi iste’mol grafigi boMib, haqiqiy iste’mol daromadga teng boMgan nuqtada (390) bissektrisa bilan kesishadi.
s
rasm Iste'mol grafigi
Bundan quyi nuqtada haqiqiy iste’mol daromaddan ortiq. Bu vaziyat insonlami qarz hisobiga hayot kechirishlarini bildiradi. Ikki to‘g‘ri chiziq kesishish nuqtasidan yuqorida haqiqiy iste’molning barcha miqdorlari daromaddan kam hamda ular o‘rtasidagi farq jamg‘arishni tashkil tashkil etadi.
80
num. Jamg'mrma grafigi
Jamg‘arish grafigi daromad bilan jamg‘arish o‘rtasidagi bogMiqlikni ifodalaydi. Vertikal o‘qdagi har bir nuqta jamg‘arma miqdorini bildiradi va daromad bilan unga muvofiq keladigan iste’mol hajmi o‘rtasidagi farq sifatida aniqlanadi (S = Y - S).
Iste’mol va jamg‘arishning o‘rtacha hamda cheklangan miqdori
0 ‘rtacha miqdor yoki iste’molga o‘rtacha moyilik deganda o‘z ix- tiyoridagi daromaddan iste’mol harajatlarining ulushi tushuniladi, ya’ni
APC= (C/Y) xl00% yoki APC= C/Y
Ixtiyordagi daromaddan jamg‘arish ulushini jamg‘arishga o‘rtacha moyillik deb ataladi, ya’ni
APS= (S/Y) xl00% yoki APS = S/Y
Masalan, APS = (405/410) x 100% = 98, 78% yoki 0, 98.
APS = (420/430) xl00% = 97, 67% yoki 0, 97.
Demak, bu misollardan ko‘rinib turibdiki, daromadlar miqdori ko‘payib borishi bilan iste’mol kamayib boradi va aksincha jamg‘arma ko‘payib boradi. Soliqlar toMangandan keyin qolgan daromadning bir qismi iste’mol qilinadi, ikkinchi qismi esa jamg‘ariladi, yoki buni matematik holda ifodalasak:
APC+APS=1
Iste’mol qilinadigan daromadning o‘sgan (yoki kamaygan) qismi (salmogM) chegaralangan iste’molga moyillik deyiladi va quyida- gicha aniqlanadi.
MPC = ДС/ДУ
MPC=Iste’moldagi o‘zgarish (+, -) / Daromaddagi o‘zgarish (+, -)
81
Ya’ni:
Masalan, 1) ДС = 420 -405 = 15 AY=430-410=20 MPC1= 15/20=0, 75
Daromadning o‘sgan (yoki kamaygan) qismi (salmog‘i) agarda jamg‘armaga qo‘yilsa, bunday daromad chegaralangan jamg‘armaga moyiilik deyiladi va quyidagicha aniqlanadi:
Do'stlaringiz bilan baham: |
