Respublikasi oliy va o’rta-maxsus ta’lim vazirligi samarqand davlat universiteti raqamli texnologiyalar

Ma'lumotlar bazasini tashkil qilish tamoyillari
Axborotga bo`lgan talablarning turli-tumanligi, masalalar ko`lamining tobora ortib borishi va boshqalar zamonaviy Atlari oldiga bir qator talablar qo`ymoqda. Bunday talablar jumlasidan quyidagilar kiradi:
Ma'lumotlarning aniqligi. Ma'lumki, ma'lumotlar bazasi tеgishli sohaning axborat modеlini tashkil qiladi. Shu sababli ham MB da saqlanayotgan axboratlar ob'еktlarning holati, xususiyati va ular o`rtasida alaqalarni to`liq va aniq ifodalash lozim. Aks holda tashkil qilingan MB xatarli bo`lishi va zarar kеltirishi mumkin.
Tеzkorlik va unumdorlik. Tizimning tеzkorligi qo`yilgan talabga javob bеrish vaqti bilan aniqlanadi. Bunda nafaqat EHM ning tеzkorligini, balki malumotlarning joylanishi, izlash usullari, talabning qiyinligini va boshqa olimllarni ham hisobga olish zarur. Tizimning umumdorligi esa vaqt birligi ichida bajarilgan talablarning miqdori orqali aniqlanadi.


1.3 SQL opеratorlarini yozilishi
SQL dasturi - bu SQL ko'rsatmalarining oddiy chiziqli ketma-ketligi. O'zining sof shaklida SQL tilida ma'lumotlar bazasiga so'rovlarni bajarish tartibini (sikllar, tarmoqlar, o'tishlar) boshqarish uchun operatorlar mavjud emas.
SQL iboralari quyidagilar yordamida tuzilgan:

• 
  zahiralangan kalit so'zlar;
  
• 
  jadvallar va jadval ustunlarining identifikatorlari (nomlari);
  
• 
  ma'lumotlar bazasida ma'lumot qidirish mezonlarini shakllantirish va natijada olingan jadvallardagi yacheykalar qiymatlarini hisoblash uchun foydalaniladigan mantiqiy, arifmetik va satrli iboralar;
  
• 
  iboralarda ishlatiladigan operatsiyalar va funktsiyalarning identifikatorlari (nomlari).
  

Barcha kalit so'zlar, funksiya nomlari va, qoida tariqasida, jadval va ustun nomlari 7 bitli ASCII belgilar bilan ifodalangan (boshqacha aytganda, lotin harflarida).
SQL katta va kichik harflarni farq qilmaydi, masalan SELECT, Select, sELECT, select satrlari bir xil kalit so'zni ifodalaydi.
Jadvallar va ularning ustunlari nomlarini yaratish uchun harflar, raqamlar va _ (pastki chiziq) belgisidan foydalanishga ruxsat beriladi, lekin ismning birinchi belgisi harf bo'lishi kerak.
Kalit so'zlar va funktsiyalar nomlaridan jadval identifikatorlari va ustun nomlari sifatida foydalanish taqiqlanadi. Kalit so'zlar va funksiyalar nomlarining to'liq ro'yxatini (va u juda ko’p) ma'lum bir MBBT hujjatlarida topish mumkin.
Operator kalit so'z fe'ldan boshlanadi (masalan, CREATE - yaratish, UPDATE - yangilash, SELECT - tanlang va hokazo) va ; (nuqta-vergul) belgisi bilan tugaydi. Murojaat erkin formatda yozilgan va bir nechta satrlardan iborat bo'lishi mumkin. Operatordagi leksik birliklar uchun haqiqiy ajratuvchilar:

• 
  bir yoki bir nechta bo'shliqlar,
  
• 
  bir yoki bir nechta tab belgilar,
  
• 
  bir yoki bir nechta belgilar yangi qator.
  

Qo'llanmada SQL ko'rsatmalarini tavsiflash uchun quyidagi shartlar qo'llaniladi:

• 
  Zaxiralangan so'zlar katta harflar bilan yoziladi (masalan, SELECT, FROM, WHERE).
  
• 
  O'zgaruvchilar (noaniq bo'lmagan belgilar) kursiv bilan yoziladi (masalan, tabl_name, komp_kon), ular haqiqiy operatorda terminal belgilarining (identifikatorlari, ishlash belgilari, funktsiya nomlari va boshqalar) qurilishi bilan almashtirilishi kerak.
  
• 
  Kvadrat qavslar ([...]) operatorning ixtiyoriy qismini o'z ichiga oladi, bu esa haqiqiy operatorni yaratishda qoldirilishi mumkin (kvadrat qavsning o'zi operator matniga kiritilmagan).
  
• 
  Vertikal chiziq (|) ikki yoki undan ko'p sintaktik tuzilmalarni tanlashni (yoki) anglatadi (vertikal satrning o'zi operator matniga kiritilmagan). Belgilangan variant (masalan, [ALL | DISTINCT} ichida) standartdir.
  
• 
  Belgilar ketma-ketligi ... oldingi vergul tuzilishining ixtiyoriy sonini (shu jumladan nol) takrorlash imkoniyatini bildiradi. Belgilar haqiqiy operatorga qurilishning har bir takrorlanishidan oldin ajratuvchi sifatida kiritilgan.
  

Afsuski, haqiqiy MBBT ishlab chiquvchilari SQL til standartlari talablariga sharhlar nuqtai nazaridan to'g'ri kelmaydi. Shuning uchun, turli xil ma'lumotlar
bazalarida SQL tilidagi dasturlarning matnlarida foydalanilgan holda izohlarni quyidagicha belgilash mumkin:
juft minus (--) dan satr oxirigacha; # belgisidan satr oxirigacha;
ketma-ketliklar o'rtasida / * va * / (C++ sharh uslubi).