|
Quyidagilar soliq solish ob’ekti hisoblanadi:
Quyidagilar soliq solish ob’ekti bo’lmaydi:
1.Soliq to’lovchilarga berilgan yer uchastkalari doirasida qazib olingan (ajratib olingan) hamda shaxsiy xo’jalik va maishiy ehtiyojlari uchun foydalanilgan, keng tarqalgan foydali qazilmalar.
O’zbekiston Respublikasida keng tarqalgan foydali qazilmalar ro’yxati:
Argillitlar va alevrolitlar
Harsangtoshlar, shag’al va mayda shag’allar
Gillar (bo’yoq va tsement ishlab chiqarish uchun yaroqlilardan tashqari)
Dolomit
Ohaktosh (tsement ishlab chiqarish va metallurgiya sanoatida ishlatishga yaroqlilaridan tashqari)
Ohaktosh-chig’anoqtosh
Tosh bo’laklari
Kvartsit (texnik kremniy ishlab chiqarish uchun yaroqli bo’lgan hamda dinasli va flyuslilardan tashqari)
Lyoss va lyossimon jinslar (tsement ishlab chiqarish uchun yaroqlilardan tashqari)
Mergelg’ (tsement ishlab chiqarish uchun yaroqlilardan tashqari)
Bo’rsimon jinslar
Marmar
Qum (qoliplashda va shisha ishlab chiqarishda foydalaniladiganlaridan tashqari)
Qumtosh
Slanets (yonuvchi va qorasidan tashqari)
Suglinkalar (tsement ishlab chiqarish uchun yaroqlilaridan tashqari)
Magmatik, metamorfik va vulqanogen jinslar (tsement va o’tga chidamli materiallar ishlab chiqarish uchun yaroqlilaridan tashqari)
2.Qonunchilikda belgilangan tartibda daryo o’zanlarini tozalash va qirg’oqlarni mustahkamlash ishlari natijasida qazib olingan (ajratib olingan) noruda foydali qazilmalar.
Agar ushbu noruda foydali qazilmalar kelgusida qayta ishlansa va realizatsiya qilinsa, ularga soliq solinadi.
3.Soliq bazasi
Soliq bazasi har bir qazib olingan (ajratib olingan) foydali qazilmaga nisbatan aniqlanadi.
Soliq (hisobot) davri boshlanganidan e’tiboran o’sib boruvchi yakun bilan aniqlanadigan qazib olingan (ajratib olingan) foydali qazilma hajmining qiymati soliq bazasi bo’lib hisoblanadi.
Qazib olingan (ajratib olingan) foydali qazilma hajmining qiymati soliq (hisobot) davri uchun o’rtacha olingan realizatsiya qilish bahosida hisob-kitob qilinadi.
Soliq (hisobot) davri uchun o’rtacha olingan realizatsiya qilish bahosi har bir qazib olingan (ajratib olingan) foydali qazilma bo’yicha pulda ifodalangan realizatsiya qilish hajmlarini (qo’shilgan qiymat solig’ini va aktsiz solig’ini chegirgan holda) naturada ifodalangan realizatsiya qilish hajmiga bo’lish orqali alohida aniqlanadi.
Masalan: Korxona foydali qazilmalarni kavlab olish faoliyatini amalga oshiradi.
Hisobot davrida kavlab olingan (ajratib olingan) tayyor mahsulotning hajmi 100 tonnani tashkil qilib, shundan 40 t mahsulot realizatsiya qilingan, xususan:
10 t mahsulot – 1 250 ming so’mga (QQSsiz),
30 t mahsulot – 3 460 ming so’mga (QQSsiz).
Bundan mahlumotlar asosida 1t uchun o’rtacha realizatsiya qilish bahosini aniqlaymiz:
1 250 + 3 460 / 40 t = 117,75 ming so’m
Demak, hisobot davri uchun soliq solinadigan baza 11 775 ming so’mni (117,75 x 100 t) tashkil qiladi.
Agar qazib olingan (ajratib olingan) foydali qazilmadan shaxsiy ishlab chiqarish yoki xo’jalik ehtiyojlari uchun qisman foydalanilsa, soliq bazasi qazib olingan (ajratib olingan) foydali qazilmaning butun hajmi hisobida, ushbu foydali qazilmaning o’rtacha olingan realizatsiya qilish bahosidan kelib chiqqan holda aniqlanadi.
Soliq (hisobot) davrida foydali qazilma realizatsiya qilinmagan taqdirda, soliq bazasi realizatsiya qilish amalga oshirilgan oxirgi soliq (hisobot) davrida foydali qazilmani realizatsiya qilishning o’rtacha olingan narxidan kelib chiqqan holda aniqlanadi.
Masalan: Hisobot davrida kavlab olingan tayyor mahsulotning hajmi 10 tonnani tashkil qildi. Realizatsiya amalga oshirilmadi. Kavlab olingan xom ashyoning 1 tonnasining tannarxi 1 600 ming so’m.
Oldingi hisobot davrida kavlab olingan mahsulot hajmi 16 t ni tashkil qilgan, undan:
11 t - 21 000 ming so’mga (QQSsiz),
3 t - 6 000 ming so’mga (QQSsiz) realizatsiya qilingan.
Bu yerda soliq solinadigan baza realizatsiya amalga oshirilgan oxirgi hisobot davrida mahsulotni realizatsiya qilishning o’rtacha olingan bahosidan kelib chiqqan holda quyidagicha aniqlanadi:
21 000 + 6 000 / 11 + 3 = 1 929 ming so’m
SHunday qilib, joriy hisobot davrining soliq solinadigan bazasi 19 290 ming so’mga
(1 929 x 10 t) teng bo’ladi.
Foydali qazilmalarni qazib olish (ajratib olish) boshlanganidan buyon ular realizatsiya qilinmagan taqdirda, soliq bazasi soliq (hisobot) davrida mazkur foydali qazilmalarni qazib olishning (ajratib olishning) 20 foizga oshirilgan ishlab chiqarish tannarxidan kelib chiqqan holda aniqlanadi. Bunda soliq to’lovchi realizatsiya qilish amalga oshirilgan birinchi hisobot davrida hisoblangan soliq summasiga hisobot davrida shakllangan o’rtacha olingan narxidan kelib chiqqan holda keyingi tuzatishni kiritishi shart.
Masalan: Yangi tashkil etilgan korxona 250 t foydali qazilmani kovlab oldi. Va bu foydali qazilmalar hali realizatsiya qilinmadi. Uning ishlab chiqarish tannarxi 1500 ming so’mni tashkil qildi.
Demak, bu holatda soliq ob’ekti bo’lib ishlab chiqarish tannarxining 20%ga oshirilgan qiymati hisoblanadi. Yahni: 1500 + (1500 x 20%) = 1500 + 300 = 1800 ming so’m.
Jami soliq ob’ekti: 250 x 1800 = 450 000 ming so’m.
Qazib olingan (ajratib olingan) foydali qazilmadan to’laligicha shaxsiy ishlab chiqarish yoki xo’jalik ehtiyojlari uchun foydalanilgan hollarda soliq bazasi qazib olingan (ajratib olingan) foydali qazilmaning 20 foizga oshirilgan ishlab chiqarish tannarxidan kelib chiqqan holda aniqlanadi.
Soliq to’lovchi qazib olingan tabiiy gazni va (yoki) neftni mustaqil ravishda yoxud qaytarish sharti bilan qayta ishlashga berish asosida qayta ishlashni amalga oshirgan hollarda soliq bazasi ushbu foydali qazilmalardan olingan mahsulotlarni realizatsiya qilish bahosidan kelib chiqib, ularga soliq to’lovchi tomonidan sarflangan dastlabki ishlov berish, ularni qayta ishlash va transportda tashish xarajatlari chegirib tashlangan holda aniqlanadi.
4.Soliq stavkalari
Soliq stavkalari quyidagicha ajratiladi:
soliq bazasiga nisbatan foizlarda;
natura ko’rsatkichining birligi uchun qat’yy summada (masalan: tsement ishlab chiqarishga mo’ljallangan ohaktosh uchun);
soliq bazasiga nisbatan foizlarda, lekin natura ko’rsatkichining birligi uchun qat’yy summadan kam bo’lmagan miqdorda (masalan: g’isht-cherepitsa xom-ashyosi uchun). Yahni, ushbu holatda, soliq ikki hisob-kitob qilingan summani ko’prog’ining (kattarog’ining) miqdorida to’lanadi.
Soliq stavkalari:
Do'stlaringiz bilan baham: |
