Respublikasi oliy va o rta maxsus ta’lim

P le y o tr o p iy a noallel genlarning o'zaro t a ’sir etish hodisasi h ar bir organizm ning shaxsiy taraqqiyotida genoti pning bir butu n lig in i, g en la rn in g b ir- b iri bilan uzviy a loqadorligini bildiradi. Shu bilan birgalikda gen bilan belgilar orasidagi uchin­ chi xil m unosabati, y a ’ni bir gen b ir vaq tn in g o'zida ko'p belgilarga ta ’sir etishi m um kinligidan dalolat beradi. M an a sh u n d ay genlarning k o 'p tom onlam a belgilarga k o 'rsa tg a n t a ’siri p le y o tr o p iy a deb nom lanadi. O dam larda pleyotropiya albinizm hodisasida ko'zga yaqqol ta sh lan ad i. O d atd a teri, soch, ko'zning rangli bo'lishi m e la n in p ig m e n t i bilan aloqa­ dor. M elanin pigm enti terida, sochda qanchalik ko'p sintez- lansa, u lar shunchalik q o ram tir rangda bo'ladilar. M elanin pigm entining sintezlanishi ko'p bosqichli jarayon bo'lib, u fe­ nilalanin am inokislotaning tirazinga aylanishi, undan esa m ela­ nin pigm entining sintez qilinishi bilan aloqador. Bu ja rayon­ da fenilalanin 4 -gidroksilaza tirozinaza ferm e n tla ri ishtirok etadi. A na shu fe rm e n tta rd a n tirozinaza ferm en tin in g sin- tezida ishtirok etadigan gen m utatsiyaga uchragan taqdirda, bu ferm ent o'z faoliyatini bajara olm agani sababli, m elanin pigm enti te rid a , sochda, ko'zning kam alak p ard asid a ham hosil bo'lmaydi. Binobarin, albinizm: m elanin pigm entini hosil


etishgacha bo'lgan bosqichda m elanin pigm entini sintez qilish uchun zarur m oddaning retsessiv genning gomozigota holat­ da bo'lish natijasidir. O dam larda M orfan kasalini hosil e tu v ­ chi dom inant gen uchraydi. Bu gen dom inant holatda odam ­ larda bir vaqtning o'zida oyoqlarning, ayniqsa, qo‘l barm oq- larining uzayishiga va ko'z gavharin in g xiralashishiga olib keladi. Pleyotropiyaga y an a bir misol: dastlab afrikaliklarda kuzatilgan o ' r o q s im o n a n e m iy a xastaligidir. Bu xastalik qondagi eritrotsitlarni yum aloq emas, balki o'roqsim on shaklda bo'lishi bilan aloqador. Bu gen allellari gomozigota holatda bo'lganda e r i tro ts itla r kislorod ta sh ish xossasini y o 'qotadi, n a t ija d a tug'ilgan bolalar havo yetishm aganligi tufayli tezda o'ladilar. M azkur gen alleli geterozigota holatida o'roqsim on shakldagi eritrotsitlar qism an yuzaga keladi va kislorod tashishga u n ­ chalik p u tu r yetm aydi. O 'roqsim on anem iya alleli bo'yicha geterozigota bo'lgan shaxslar bezgak kasali bilan kam og‘- riydilar, y a’ni bu gen odam larda bir tom ondan zarar keltirsa (o'roqsimon anem iya), ikkinchi tom ondan foydali belgini (bez- gakka chidamlilik) keltirib chiqaradi.