|
1. Odam genetikasida qoilaniladigan usullar:
1. Geneologik.
2. Fiziologik.
3. Embriologik.
4. Sitogenetik.
5. Anatomik.
A-1,2; B-2,4; C-1,3; D-1,4; E-1,5;
2. Odam nasl-nasabini o'rganuvchi usul (1-topshiriqdan): A-l; B-2; C - 3; D-4; E-5;
3. Geneologik usulda qo'llaniladigan ramziy timsollar.
Erkak va ayol:
4. Erkak va ayol orasidagi nikoh (3-topshiriqdan).
5. Majruh bola, geterozigota ayol (3-topshiriqdan).
6. Bir tuxumdan rivojlangan egizaklar (3-topshiriqdan).
7. 0 ‘lik tug'ilgan bolalar (3-topshiriqdan).
8. Tekshirilayotgan belgiga ega odamlar.
A- И Л " 1 1 c ' ■ •
д- 0 = D B - Q - O
9. Tibbiy abort va farzandsiz ayol (8-topshiriqdan).
10. Bir yoshgacha nobud bo'lgan bola, tabiiy abort (8-top shiriqdan).
11. Qarindoshlar orasidagi nikoh (8-topshiriqdan).
12. Norasmiy nikoh (8-topshiriqdan).
13. Qaysi usul orqali belgi-xossalarning rivojlanishida genotip va muhitning roli aniqlanadi?
A. Geneologik.
B. Sitogenetik.
C. Egizaklar.
D. Populyatsion-genetik.
E. Biokimyoviy.
14. Konkordantlik bu:
A. Aka-ukalardagi biror belgining farqi.
B. Opa-singillardagi biror belgining farqi.
C. Har xil jinsli egizaklarning tug'ilishi.
D. Egizaklardagi biror belgining farqlanishi.
E. Egizaklar belgilarining nisbatan o'xshashligi.
15. Diskordontlik (14-topshiriqdan).
16. Genetik tadqiqotlarda egizaklar usulidan dastlab foyda langan olim.
A. Simens.
B. Galton.
C. Bochkov.
D. Ayola.
E. Kayger.
17. Monozigot egizaklar bu:
A. Bir paytda tug'ilgan egizaklar.
B. Ikki xil zigotadan rivojlangan egizaklar.
C. Bir xil jinsli egizaklar.
D. Har xil jinsli egizaklar.
E. Bir zigotadan rivojlangan egizaklar.
18. Dizigot egizaklar bu: (17-topshiriqdan).
2-§. SITOGENETIK, DERMOTOGLIFIK VA POPULYATSION GENETIK USULLAR
Sitogenetik usul. Odam irsiyatini sitogenetik usul asosida o'rganishning asosiy obyekti h u jayra bo'lib, bunda h u ja y ra ning, ayniqsa, xrom osom alarning nozik tashqi, ichki tuzili shi, kimyoviy tarkibi, vazifasi atroflicha o'rganiladi.
X rom osom alar tuzilishi va vazifalarini o 'rganish n azariy va am aliy aham iyatga ega. Xromosomalarni sitologik, kim yo viy va genetik jih a td an bilish ota-ona belgi-xossalarining avlod-
dan-avlodga berilish qonuniyatlarini aniqlashda, shuningdek, xromosoma tuzilishi bilan aloqador irsiy kasalliklarning kelib chiqish m uam m olarini hal etishda m uhim rol o'ynaydi.
X rom osom alarning tuzilishi va funksiyasini o 'rganish uch bosqichga bo'linadi.
B ir in c h i b o sq ic h x ro m o s o m a la rn in g m o r fo lo g iy a s in i o'rganish.
Bu tad q iq o tla rn i olib borishda M .S.Navashin, P.I.Jivago, A.G.Andres, G .K .X rushevlarning xizm atlari k a tta bo'ldi.
Ikkinchi bosqichda, asosan, xromosom alarning tashqi qiyo fasi va soni aniqlanadi. Bu bosqichda olim lar J.Tiyo, A.Le- vanlar odam hujayralarida 46 ta xromosoma borligini m a’lum qildilar. Bu bosqichda hujayraning mitoz va meyoz bo'linishida xrom osom alarning morfologiyasi ham da uning m utagen omil lar ta ’sirida o'zgarishi diqqat m arkazda bo'ldi.
U chinchi bosqich xrom osom alarning tabaqalashgan xolda bo'yash usullarini ishlab chiqish bilan boshlangan. Bu usul har bir xrom osom ani m orfologik-funksional jihatdan aniqlash im konini berdi.
X rom osom alarni mikroskop ostida ko'rish uchun Ginza yoki
2 foiz atsetoorsein, atsetkarm in kabi ranglar bilan bo'yaladi. Bu ranglarni qo'llash oqibatida xromosomalar, ularning ayrim qismlari zichligining bo'yalishi har xil ekanligi m a’lum bo'ldi. Hozirgi d a v rd a avtoradiografiya 5 -brom dezoksiuridan te k shirishi, fluoroxrom , Gimza bo'yoqlari bilan differension bo‘- yashni qo'llash natijasida xrom osom alar kattaligi ham da m or- fologiyasiga qarab yetti guruhga ajratiladi (4-jadval).
K eyingi yillarda DNK zond usulini tadqiqotlarda qo'llash orqali xrom osom aning eng kichik qismlarini aniqlash keng yo'lga qo'yildi.
O dam x ro m o so m a la r in i o 'rg a n is h m itoz b o 'l in is h n in g metofazasida am alga oshiriladi. Chunki, bu bo'linish fazasida x ro m o so m a la r 'h u ja y ra n in g m a rk a z iy q ism ida jo y la s h g a n bo'ladi. O dam hujayrasidagi 46 ta xromosomaning 44 tasi, y a’ni
22 ju fti tuzilish jihatidan bir-biriga o'xshash gom ologik xro mosomalar sanaladi. Ular autosomalar deb ataladi. 23 -ju ft xro mosoma ayollarda ikkita X xrom osom adan, erk ak lard a bitta X va bitta Y xromosomadan tashkil topgan. U lar jin siy xro m osom alar deyiladi.
A yollardagi ikkita iks (X) xrom osom adan bittasi faol funk siya bajaradi va ayol jinsi shakllanishida asosiy rol o'ynaydi. Ikkinchi iks xromosoma spirallashgan holatda bo'lib, faol emas. U «Barr tanasi» deb nom lanadi (6-rasm). U hujayra fiksatsiya qilinganda yaxshi bo'yaladi va yadro m em branasi ichki yuza qismida joylashgan bo'ladi. B arr tanasi «jinsiy xromotin» deb ham ataladi. Homilaning jinsiy xro-
m otinini aniq lash orqali uning qiz bola ekanligini bilish mumkin. N or mal erkaklarning hujayrasida jinsiy xrom otin yoki B arr ta n a s i u c h ra maydi. O dam xrom osom asining m or fologiyasini, m iqdorini bilish, a y niqsa, tibb iy o td a xrom osom a bilan aloqador bo'lgan irsiy kasalliklarni
an iq lash d a m u h im ah am iy a t k asb „ „
etadi. 6-rasm. Barr tanasi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
