Respublikasi oliy

Besbiktervatarlar (Mantoptera) turkumiga ancha yirik hasharotlar kiradi. Kattaligi 11 sm gacha yetadi. Bosh qismi uchburchak shaklda, juda harakatchan bo'lib, uzun bo'yin orqali tanasiga qo'shilgan. Boshining ikki yon tomonida fasetkali yirik murakkab ko'zlari joylashgan. Og'iz organlari kemiruvchi tipda tuzilgan. Ko'kragining birinchi bo'limi juda uzun bo'lib, bo'yinga aylanib ketgan. Qanotlari ikki juft, ayrim turlarida qanotlar juda kalta bo'ladi. Beshiktervatarlaming qanotlari kuchsiz rivojlanganidan ular ucha olmaydi. Ulaming birinchi juft ko'krak oyoqlari tutuvchi organga aylangan. Bu oyoqlaming boldir qismi yon tomonidan yassilangan, o'tkir qirrasi esa mayda "tishchalar" bilan qoplangan. Boldiming ana shunday tishchali qirrasi son qismida maxsus chuqurchaga xuddi qalamtarosh tig'iga o'xshash kirib turadi. Beshiktervatarlar yirtqich hayvon bo'lib, o'ljasini poylab, tutib oladi. Biron xavf tug'ilganida ular oldingi oyoqlarini ko'tarib, gavdasini sekin —asta ikki yon tomonga qimirlata boshlagani uchun "beshiktervatar" deyiladi.
Qo'ng'izlar, ya'ni qattiq qanotlilar (Coleóptera) turkumi. Qo'ng'izlar yer yuzida nihoyatda keng tarqalgan, ko'p sonli hasharotlar hisoblanadi.


79


www.ziyouz.com kutubxonasi

Ularning 350 mingga yaqin tun ma'lum. Qo'ng'izlaming oldingi qanotlari qattiq xitinlashgan bo'lib, qalin ustqanotni hosil qilgan Ostqanotlari yupqa pardasimon bo'lib, ustqanot ostida taxlanib turadi. Ular uchganda ostki qanotlari samolyot parragiga o'xshab harakatlanadi. Ustqanotlari esa ikki yon tomonga yoyilib turadi va samolyot qanoti singari ko'tarish yuzasini hosil qiladi. Qo'ng'izlaming tanasi mustahkam xitin sovutga o'ralgan. Bosh qismida ko'zlari, mo'ylovlari va kemiruvchi og'iz organlari yaxshi rivojlangan. Mo'ylovlarining tuzilishi sistematik xarakterga ega. Ko'pchilik qo'ng'izlaming oyoqlari yuguruvchi tipda tuzilgan. Suvda yashaydigan turlarining keyingi oyoqlari suzuvchi eshkakni hosil qiladi. Ularning asosiy sistematik guruhlari: suluv qo'ng'izlar, suvsar qo'ng'izlar, tugmacha qo'ng'izlar yirtqich holda yashaydi, mo'ylovdor qo'ng'izlar, po'stloqxo'rlar, xartumli va bargxo'rlar ekinlarga ziyon keltiradi.