Республикаси олий ва

2. Ер ресурсларини бошқаришда назорат услублари ва босқичлари

Бошқаришнинг предметига ердан фойдаланишни ташкиллаштириш жараёни, у ма`лум ҳудудий чегара доирасидаги ахолининг хилма-хил е`тиёжларини та`минлайди. Эхтиёжлар ердан фойдаланишнинг бошқаришга тегишли бо`лган турли-туман усулларини қо`ллашни тақозо этади.
Бундай усулларга қуйидагилар киради:

• 
  Ердан фойдаланувчи чегараси қамровида ҳудудий ташкиллаштиришни амалга ошириш;
  
• 
  Ердан фойдаланиш жараёнининг мухандислик та`миноти (мухандислик коммуникациялари);
  
• 
  Ер участкасининг ҳуқуқий мақомини о`рнатиш (мулкчилик, фойдаланиш мақсади, ижара, чегаралаш, сақлаш вазифаси ва бошқалар);
  
• 
  Ердан фойдаланишнинг турлари (фойдаланишга рухсат берилганлиги) ва ё`налишларини о`рнатиш;
  
• 
  Ердан фойдаланишда самарали иқтисодий ва экологик технологияларини тадбиқ этиш;
  
• 
  Ернинг табиий ва иқтисодий ҳолатининг тахлили;
  
• 
  Ернинг миқдор ва сифат ҳолатига ва мақомига та`сир ко`рсатадиган бошқа тадбирлар.
  

Ерларни муҳофаза қилиш-ерларнинг муҳофазасига ё`налтирилган моддий ва молиявий чораларни та`минлаб беришга О`збекистоннинг ҳозирги босқичдаги ишлаб чиқариш кучларига монанд равишдаги ишлаб чиқариш муносабатларини ташкил этиш. Ер кодексининг 28-моддасига биноан ерларни муҳофаза қилиш ва улардан оқилона фойдаланиш ё`лга қо`йган ер муносабат суб`эктларига бир қатор иқтисодий раг`батлантириш ме`ёрлари белгиланган.
Ерларни муҳофаза қилишнинг технологик тадбирлари- ерларни муҳофазалашда юқори унумдорликка эриша оладиган технологик жараёнларни та`минлаб берувчи услуб ва услубларни ишлаб чиқиш ва тадбиқ қилиш чоралари. Масалан, жарланган ва
техноген бузилган ерларни тубдан мелиорация ва рекултивация қилишнинг илмий асосланган усулларини яратиш.
Ерларни муҳофаза қилиш ва улардан оқилона фойдаланишнинг ҳуқуқий та`минлаш усуллари- ерларни муҳофаза қилиш ва улардан оқилона фойдаланишнинг самарали ё`ллари қо`ллашни та`минлайдиган ҳуқуқий чоралар йиг`индиси. Ушбу усуллар ер муносабати суб`эктлари учун ҳуқуқий имкониятлар яратиш ва тартибга солишнинг комплекс ҳуқуқий чораларнинг яратишнинг ҳуқуқий нормалар тавсифи ва ё`налишлари орқали амалга оширилади.
Ерларнинг муҳофаза қилишнинг иқтисодий раг`батлантириш тадбирлари-тупроқ унумдорлигини сақлаш ва унинг қайта ишлаб чиқариш қобилиятини тиклаш ҳамда ерларни салбий антропоген жараёнлардан сақлашга ердан фойдаланувчилар, ижарачилар ва мулкдорларнинг ижобий фаолиятларининг моддий-молиявий қо`ллаб қувватла бо`йича тадбирлар комлекси. Уларга: ер солиг`и ва ижара то`лови бо`йича имтиёз бериш, имтиёзли кредит бериш, давлат бюджети ҳисобидан моддий ёрдам ко`рсатиш, ерларни муҳофаза қилиш борасидаги капитал маблаг` ва қонун хужжатларида ко`рсатилган бошқа тадбирлар киради.
Ер назорати-ер ресурсларини муҳофаза қилиш ва улардан оқилона фойдаланишга қаратилган ер қонун хужжатлари нормаларидаги талабларни давлат органлари, жамоат бирлашмалари ҳамда ваколатланган идоралар ва шахслар ер муносабатлари суб`эктлар томонидан бажарилишини текшириш.
Давлат ер назорати (инспекцияси)-давлатнинг маҳаллий ҳокимият ва махсус ваколатли органларининг ер муносабати қатнашчилари (суб`эктлар) нинг ер участкаларидан фойдаланиш ва уларни муҳофаза қилишга доир фаолиятларини текшириш. Давлат ер назорати (надзор)-давлатнинг махсус ваколатли орган (прокуратура) томонидан ер муносабатлари суб`эктлари (жумладан давлат органлари ва мансабдор шахслар) фаолияти ер қонун хужжатларига мослигини текшириш (Прокуратура
то`г`рисидаги қонуннинг 3-моддаси).
Жамоат ер назорати-ерларни муҳофаза қилиш ва улардан самарали фойдаланиш борасидаги ер қонунчилиги талабларига риоя этишни нодавлат нотижорат ташкилотлари ва фуқароларни о`зини-о`зи бошқариш органлари томонидан текшириш (Нодавлат
нотижорат ташкилотлари то`г`рисидаги қонуннинг 7-моддаси ва Янги таҳрирдаги фуқароларини о`зини-о`зи бошқариш органлари то`г`рисидаги қонуннинг 10 моддаси).
Ер назоратини ахборотлаш шакли-огоҳлантирувчи ва жазоловчи чораларни қо`ллаш мақсадида давлт назоратининг ер муносабати суб`эктларининг ер қонунчилиги талабларини бажарилишларига доир зарурий ма`лумотларни йиг`иш ва уларни умумлаштиришга қаратилган текширищ тури.
Ердан фойдаланишдаги қонунбузарлик учун жиноий жавобгарлик-Жиноат кодекси (14-модда), Ер кодекси (90-модда) ва умуме`тироф этилган халқаро ҳуқуқ нормаларида ко`рсатилган жиноятнинг ҳамма белгиларини о`зида акс эттирган жазога сазовор қилиш.
Ер то`г`рисидаги қонун хужжатларини бузиш ҳоллари аниқланган тақдирда, маҳаллий давлат органларига ер участкаларини олиб қо`йиш, шу жумладан, ер ижараси шартномасини муддатдан олдин бекор қилиш, шунингдек, ердан фойдаланишни чеклаш ва то`хтатиб қо`йиш то`г`рисида материаллар тақдим этиш ҳуқуқи берилган.

• 
  Ер қонунчилигини бартараф этиш то`г`рисида огоҳлантириш хати
  
• 
  Ер қонунчилиги ма`мурий ҳуқуқбузарлиги то`г`рисида баённома
  
• 
  Ер қонунчилиги бузилиши ҳақида ишни ко`риб чиқишга келиши учун чақириқ қог`ози
  
• 
  Ма`мурий ҳуқуқбузарлик то`г`рисидаги ишни ко`риб чиқиш то`г`рисида баённома
  
• 
  Ер қонунчилиги бузилганлик учун ма`мурий жавогарликка тортиш то`г`рисида қарор
  

Бошқариш тизимини вужудга келтириш вақтида ахборот оқимларининг камчиликлари:

1. 
   турил хил структуралар то`плайдиган бир хилдаги ахборотлар утишининг параллелиги (хатто бир структуранинг турли хил элементлари ҳам)
   
2. 
   ахборотлар шаклланиш вақтида муштаракликнинг ё`қлиги ҳар қайси структура тизимнинг режали ва ҳисобот ко`рсаткичларидан, норматив справочки ма`лумотларидан хужжатлар формаси ва ҳакозалардан фойдаланади. Ахборотнинг бир хил массив
   

ко`ринишлари ҳар хил даврийлиги (ҳар куни, ҳар ойда, ҳар кварталда) билан бир неча марта намоён бо`лади. Моҳиятига ко`ра бу бор ахборот оқимининг изчил такрорланишидир.

3. 
   Ахборотнинг такрорланиши. Ахборотнинг бир хил массив ко`ринишлари ҳар хил даврийлик билан (ҳар куни, ҳар ойда, ҳар кварталда) бир неча марта намоён бо`лади. Мохиятига ко`ра бу бир ахборот оқимининг изчил такрорланишидир;
   
4. 
   ахборотнинг кечикиши. Бошқарувчилик қарорнинг қабул қилиниши, ахборотга ишлов бериш, узатиш вақти вақт бо`лиши керак, унинг давомида бошқариладиган обектга қайтариб бо`лмайдиган жараён ро`й бериши мумкин;
   
5. 
   ахборот то`плаш шартлари ва ягона талабнинг ё`қлиги туфайли тез-тез ро`й бериб туриши, ахборотнинг то`лалиги ва ишончлилигининг етарли эмаслиги;
   
6. 
   ахборотлар ҳажмининг ортиқчалиги оқибатида ҳам характери бо`йича, ҳам хажми бо`йича ма`лумотлар ва хабарларнинг тартибсизлиги;
   
7. 
   ма`лумотларга ишлов бериш ва олишнинг ҳар хил муддатлари ва услублари сабабли ахборотларини таққослаб бо`лмаслиги;
   

Ер ресурларини умумий давлат бошқарилишини-давлат маблаг`и ҳисобидан бутун жамият манфаатида давлатнинг ҳукумат органлари амалга оширадилар. Шунинг учун бу органлар қабул қилган қарорлар ер муносабатларининг барча суб`эктлари учун мажбурийдир. Давлат бошқарилиши давлатнинг худудий устунлиги ҳуқуқига асосланган ва мамлакатннг барчаларига тарқатилади. Давлат турли хил тоифадаги фондининг ерларига фармойиш бериш, фойдаланиш, эгалик қилиш бо`йича о`зининг ваколатлигини реализация қилинишини та`минлайди. Бундай ҳолда давлат ер сабаби бо`йича фуқаролик-ҳуқуқий муносабатларда, бу муносабатларнинг бошқа иштирокчилари каби, иштирок этади.
Ердан фойдаланишни бошқариш услублари юқорида билдирилган фикрларни инобатга олган холда такомиллаштириш иқтисодий ислохотларни амалга ошириш самарадорлиги янада ортиради деб ҳисоблаймиз.