Республикаси олий ва

Қарздорнинг кредитга лаёқатлилигини баҳолаш. Ҳориж банк амалиётида ссуда олувчини балли баҳолашга асосланган усул жуда кенг тарқалган. Бу усул мижоз рейтингини аниқлашни кўзда тутади. Қарздорни баҳолаш мезонлари ҳар бир банк учун қаттиқ индивидуаллашган бўлиб, унинг амалиётдаги мавқеидан келиб чиқади ва вақти-вақти билан қайта кўриб чиқилади.




¹⁷Староверова Г. С. Экономическая оценка инвестиций: Учеб. пос. – М. КНОРУС, 2006. - С.258.

2. 
   Бир қарздорга бериладиган кредитнинг хажмини камайтириш. Бу усул қачонки, банк мижознинг кредитга лаёқатлилигига тўлиқ амин бўлмасагина қўлланилади.
   
3. 
   Кредитларни суғурталаш. Кредитни суғурталаш унинг қайтмаслик рискини тўлиқ суғурта билан шуғулланувчи ташкилот зиммасига юкланишини кўзда тутади. Суғурталаш билан боғлиқ барча харажатлар ссуда олувчилар томонидан тўланади.
   
4. 
   Етарли таъминланишни жалб қилиш. Бундай усул банкка берилган сумманинг қайтишини ва фоиз олинишини кафолатлайди. Кредит рискидан ҳимоя қилишда асосий эътибор зарарларни қоплаш учун мўлжалланган етарли таъминотни жалб қилишига эмас, балки ушбу зарарларга йўл қўймаслик учун қарздор кредитга лаёкатлилигини таҳлил қилишга қаратилади. Чунки ссуда кредит келишувига мувофиқ қайтарилишини ҳисобга олиб берилади.
   
5. 
   Дисконтли ссудалар бериш. Дисконтли ссудалар унчалик катта бўлмаган даражада кредит рискини пасайтиришга ёрдам беради. Бундай усулда кредит бериш минимум кредитга тўловни олишни таъминлайди. Агар кредит рискидан ҳимояланишнинг бошқа методлари қўлланилмаса, унинг қайтиши тўғрисидаги савол жавобсиз қолаверади.
   

Юқорида айтиб ўтилганлардан ташқари қуйидагиларга эътибор бериш ҳам кредит рискини камайтиришда катта аҳамиятга моликдир.
Томонлар ўртасида кредит муносабатларининг самарали амалга оширилишига ҳам оқилона кредит сиёсати орқали эришиш мумкин. Чунки кредит сиёсати кредитлаш жараёнида юзага келадиган рискларни бошқаришда банк раҳбарияти томонидан қабул қилинадиган чора ва услубларни, банк кредит портфелини самарали бошқаришга доир кўрсатмаларни ўзида акс эттиради. Ҳар бир банк ўзининг кредит сиёсатини мамлакатдаги иқтисодий, сиёсий, географик, ташкилий ва бошқа банк фаолиятига таъсир қилувчи омилларни ҳисобга олган ҳолда ишлаб чиқади.
Кредит операциялари бўйича рискларни олдини олишда биринчи навбатдаги иш кредитлаш бўйича фақат кредитлаш билан бир неча йил ишлаб келган, тажрибали, ўз устида доим ишлайдиган, корхоналар молиясини яхши биладиган, ҳуқуқий билими яхши ходимни танлаб ишга қўйишдир. Иккинчидан кредит олмоқчи бўлган корхонанинг молиявий аҳволини чуқур ўрганиш асосида кредитга лаёқатлилигига тўғри баҳо бериш лозим. Кредит ва унга ҳисобланган фоизларни ўз вақтида тўланишида корхона томонидан кредит таъминотига қараб эмас, аввало қарз олувчининг ўзининг кредитга лаёқатлилик холатини яхшилигига, биринчи навбатда, эътибор бериш лозим. Учинчидан, кредитланаётган операциянинг самарадорлигини пухта ўрганиш керак. Қарз олувчи кўзлаган мақсад қанчалик реал, рентабелли, мақсадга мувофиқлигини банк ходими томонидан тўлиқ ўрганиб чиқилиши лозим. Тўртинчидан, кредит таъминотининг банк талабига мослигини ўрганиб чиқиш лозим. Маълумки, кредит таъминоти турларига мулк гарови, кафиллик, кафолат, кредитнинг қайтмаслик ҳатарини суғурталаш кабилар киради.
Банк томонидан кредитни қайтмаслик ҳатарини суғурта қилиш шарти билан кредит бераётганда суғурта ташкилотининг молиявий жиҳатдан барқарор эканлигини эътиборга олиш ғоят катта аҳамиятга эга.
Жаҳон банки маълумотларига кўра, банкнинг ички омиллари ссудалар бўйича 67 фоиз йўқотишларга сабабчи бўлади. Бу кўрсаткич ташқи омиллар бўйича 33 фоизни ташкил қилади. Ўзбекистон тижорат банклари томонидан хусусий шахсларга ссудалар бериш ортиб бораётганда жадвалда кўрсатилган омилларни тўлиқ таҳлил қилиб, уларни олдиндан камайтириш чораларини кўриш лозим.