Республикаси олий ва

Чўкма электронасосларнинг таркиби.
Насос агрегатининг электр мото-
рининг типи ва уни қудуқда ёки ер устида ўрнатилишига қараб улар қудуқнинг 
устида ( бу ҳолда электр мотори қудуқда жойлашган насос билан узун вал ёрда-
мида уланади) ( 2.19а- расм ) ва насос билан бирга қудуқда ўрнатилувчи электр 
моторига эга бўлган агрегатларга ажратилади ( 2.19 б- расм ).
Артезиан қудуғининг умумий таркибига махсус қудуқ, насос агрегати, сув 
кўтариш қувури ва маҳкамловчи арматурадан ташқари насос агрегатининг ав-
томатик бошқарув станцияси, электр таъминоти учун комплект подстанция, ёр-

---

- 143 - 
дамчи ускуналар, назорат- ўлчов асбоблари, бошқарув ва телемеханик ускуна-
лар ўрнатиладиган бино киради. 
Кўп ҳолларда электр энергияси 6…10 кВ кучланишли электр узатиш ли-
ниясидан қудуқ якинига ўрнатилувчи пасайтирувчи трансформатор подстанция-
си орқали берилади ( одатда КТП типидаги комплект трансформатор подстан-
циялари қўлланилади ).
Қудуқ устига ўрнатилувчи насос агрегатлари асосан ер юзасига 
маҳкамланган фундамент устига ўрнатилади. 2.19 а – расмда қудуқ юзасига ўр-
натилувчи АТН типидаги насос агрегатининг таркибий тузилиши кўрсатилган. 
АВШ типидаги қисқа туташувли 8- электр мотори айланувчи қисмларида гид-
равлик юклама остида ҳосил бўладиган айланувчи кучларнинг огирлиги ва ўқий 
кучланишни қабул қилувчи 9- радиал махкамловчи подшипниклар билан-
таъминланган. Подшипниклар агрегатни иш вақтида узлуксиз равишда мойли 
ваннага қуйилган мой билан мойланиб туради. Агрегатнинг тескарига айлани-
шини олдини олиш учун тўхтатиб қолувчи мослама ўрнатилган. 1- насосни 
электр мотори билан уловчи трансмиссия вали 5- қувур ичидан ўтади ва унга 
маҳкамланган 3- резина подшипникларда айланади. Насос қуруқ резина по-
шипниклар билан ишлаши мумкин эмас, чунки бу ҳолда насос ускунаси шу 
заҳоти ишдан чиқади . Подшипникларнинг резина втулкаларини сув билан 
ҳўллаб туриш учун насос юритмасининг юқори қисмида тоза сув билан тўлди-
рилувчи бак ўрнатилади.
Ҳозирги кунда автоматик бошқарув тизимига эга бўлган ЭЦВ типидаги 
артезиан насос агрегатлари энг кўп тарқалган. 2.19 б- расмда келтирилган ЭЦВ 
типидаги марказдан қочма 1- чўкма насослари ПЭДВ типидаги 8- электр мо-
торига қаттиқ маҳкамланган. Насос агрегати қудуққа 12- сув кўтариш қувури 
ёрдамида туширилади. Насоснинг юқори қисмига сув кўтариш қувуридан сувни 
оқиб кетмаслиги учун ( насосни ёпик тармоққа ишлатган вақтда) ҳамда насосни 
тескари тарафга айланиб кетишини олдини олиш учун қайтиш клапани ўрна-
тилган.
Насос агрегатининг автоматик иш тартибида қайтиш клапани қисқа муддатли 
кучланиш йўқолишида у қайта ишга тушган вақтда насосни нормал ҳолатдан 

---

- 144 - 
тескарига айланиб кетишдан сақлайди. Электр моторига электр энергиясини 
қудуққа насос агрегати билан бирга туширилган 11- кабел орқали берилади. 
Насос электр мотори устида уларни махкам бирлаштирувчи муфта ёрдамида ўр-
натилади . Насоснинг юқори қисмидаги фланец сувнинг динамик сатхидан 1,5 м 
дан пастда ўрнатилади, унумдорлиги 200 м
3
/ с дан юқори бўлган насослар учун 
чуқурликни 6 м гача тушириш мумкин. Электр моторининг таги фильтрга нис-
батан 1м дан юқорига ўрнатилиши керак. Улар сувли мухитда ишлашга мо-
слашгани учун агрегатни қудуққа туширишда электр моторининг юзаси 25 
0
С 
дан юқори бўлмаган ҳароратдаги сув билан тўлдирилади. 
Электр мотори олдиндан сув билан тўлдирилмаган бўлса, насос агрегатини 
ишлатиш мумкин эмас, чунки бу ҳолда чулғамлар куйиб кетиб, авария ҳолати 
келиб чиқади. Ҳозирги кунда саноатда 4 дан 375 м
3
/с сув ҳайдаш ва 25 дан 
540 м гача босимга эга бўлган бундай типдаги электронасослар кўплаб ишлаб 
чиқариляпти.