- 54 -
Чиқишдаги кучланишнинг қиймати катта бўлиши талаб этилганда, мазкур
каскаддан фойдаланилади. Кўпинча, умумий эмиттерли (УЭ) схема бўйича
йиғилган каскадлар ишлатилади (7.1, а-расм). Бунда каскад токни ҳам кучлани-
шни ҳам кучайтириш имкониятига эга. Кучайтириш каскадининг асосий занжи-
ри транзистор (VT), қаршилик
R
k
ва манба
E
k
дан иборат. Қолган элементлар ёр-
дамчи сифатида ишлатилади.
C
1
конденсатор кириш сигналининг ўзгармас таш-
кил этувчиси ўтказмайди ва баъзан тинч ҳолатидаги
U
бд
кучланишнинг
R
г
қар-
шиликка боғлиқ эмаслигини таъминлайди.
Конденсатор С
2
истеъмолчи занжи-
рига чиқиш кучланишининг доимий ташкил этувчисига ўтказмай ўзгарувчан
ташкил этувчисинигина ўтказиш учун хизмат қилади. R
1
ва R
2
резисторлар куч-
ланиш бўлгич вазифасини ўтаб каскаднинг бошланғич ҳолатини таъминлаб бе-
ради.
Коллектор дастлабки токи
(I
кд
)
базанинг дастлабки токи
I
бд
билан аниқлана-
ди. Резистор R
1
ток
I
бд
нинг ўтиш занжирини ҳосил қилади ва
R
2
билан бирга-
ликда манба кучланишининг мусбат қутби билан база орасидаги кучланиш
U
бд
ни юзага келтиради.
Резистор
R
э
манфий тескари боғланиш элементи бўлиб, дастлабки режим-
нинг харорат ўзгаришига боғлиқ бўлмаслигини таъминлайди. Каскаднинг ку-
чайтириш коэффициенти камайиб кетмаслиги учун қаршилик
R
э
резисторга па-
раллел қилиб конденсатор
С
э
уланади.
Конденсатор
С
э
резистор
R
э
ни ўзгарув-
чан ток бўйича шунтлайди.
Синусоидал ўзгарувчан кучланиш
(U
кир
=U
кир мах
sin
t)
конденсатор
С
орқали
база-эмиттер соҳасига берилади. Бу кучланиш таъсирида, бошланғич база токи
I
бд
атрофида ўзгарувчан база токи ҳосил бўлади.
I
бд
нинг қиймати ўзгармас ман-
ба кучланиши
Е
к
ва қаршилик
R
1
га боғлиқ бўлиб, бир неча микроамперни таш-
кил қилади. Берилаётган сигналнинг ўзгариш қонунига бўйсунадиган база токи
истеъмолчи
(R
и
)
дан ўтаётган коллектор токининг ҳам шу қонун бўйича ўзгари-
шига олиб келади. Коллектор токи бир неча миллиамперга тенг. Коллектор то-
кининг ўзгарувчан ташкил этувчиси истеъмолчида амплитуда жиҳатидан ку-
чайтирилган кучланиш пасайиши U
(чик.)
ни ҳосил қилади. Кириш кучланиши бир
неча милливолтни ташкил этса, чиқишдаги кучланиш бир неча волтга тенгдир.
- 55 -
Каскаднинг ишини график усулда таҳлил қилиш мумкин. Транзисторнинг
чиқиш тавсифномасида АВ юклама чизиғини ўтказамиз (7.1,б-расм). Бу чизиқ
U
кэ
=Е
к
, I
k
=0
ва
U
кэ
=0 , I
k
=E
и
/R
н
координатали А ва В нуқталардан ўтади. АВ
чизиқ
I
k max
, U
кэ мах
ва
Р
к
=U
k max
*I
k max
билан чегараланган соҳанинг чап томонида
жойлашиши керак. АВ чизиқ чиқиш тавсифномасини кесиб ўтадиган қисмда
ишчи бўлагини танлайди. Ишчи қисмда сигнал энг кам ўзгаришлар билан ку-
чайтирилиши керак. Юклама чизиғининг С ва D нуқталар билан чегараланган
қисми бу шартга жавоб беради. Иш нуқтаси О шу бўлакнинг ўртасида
жойла-
шади. ДО кесманинг абсциссалар ўқидаги проекцияси коллектор
кучланиши
ўзгарувчан ташкил этувчисининг амплитудасини билдиради. СО кесманинг ор-
динаталар ўқидаги проекцияси коллектор токининг амплитудасини билдиради.
Бошланғич коллектор токи
(I
ko
)
ва кучланиши
(U
кэо
)
О нуқтанинг проекциялари
билан аниқланади. Шунингдек, О нуқта бошланғич ток
I
бо
ва кириш тавсифно-
масидаги О иш нуқтасини аниқлаб беради. Чиқиш тавсифномасидаги С ва D
нуқталарида кириш тавсифномасидаги С' ва D' нуқталари мос келади. Бу нуқта-
лар кириш сигналининг бузилмасдан кучайтириладиган чегарасини аниқлаб бе-
ради. Каскаднинг чиқиш кучланиши
U
чик
=I
k
*R
и
( 7.1)
Каскаднинг кириш кучланиши
U
кир
=I
б
*R
кир
;
(7.2)
Бу ерда
R
кир
– транзисторнинг кириш қаршилиги.
Ток
I
k
I
б
ва қаршилик
R
ю
R
кир
бўлгани учун схеманинг чиқишдаги
кучланиш кириш кучланишидан анча каттадир. Кучайтиргичнинг кучланиш
бўйича кучайтириш коэффициенти
К
и
қуйидагича аниқланади:
К
и
=U
чик мах
/U
кир мах
(7.3)
ёки гармоник
сигналлар учун
К
и
=U
чик
/U
кир
(7.4)
Каскаднинг ток бўйича кучайтириш коэффициенти
K
i
=I
чик
/I
кир
(7.5)
- 56 -
Бу ерда:
I
чик
– каскаднинг чиқиш томонидаги токининг қиймати;
I
кир
–
каскаднинг кириш томонидаги токининг қиймати. Кучайтиргичнинг қувват
бўйича кучайтириш коэффициенти:
К
р
=Р
чик
/Р
кир
,
(7.6)
Бу ерда
Р
чик
– истеъмолчига бериладиган қувват;
Р
кир
– кучайтиргичнинг
кириш томонидги қувват.
Ҳар бир кучайтиргич кучайтириш коэффициентларидан ташқари
қуйидаги параметрларга ҳам эгадир. Кучайтиргичнинг чиқиш қуввати
(истеъмолчига сигнални бузмасдан бериладиган энг катта қувват)
:
Р
2
чик мах
/R
H
(7.7)
Кучайтиргичнинг фойдали иш коэффициенти
=Р
чик
/Р
ум
,
(7.8)
бу
ерда Р
ум
– кучайтиргичнинг ҳамма манбалардан истеъмол қиладиган
қуввати. Кучайтиргичнинг динамик диапазони кириш кучланишининг энг кичик
ва энг катта қийматларининг нисбатига тенг бўлиб, дБ да ўлчанади:
D=20 lg U
кир max
/U
кир min
(7.9)
Частотавий бузилишлар коэффициенти
М(f)
ўрта частоталардаги кучланиш
бўйича кучайтириш коэффициенти
К
и0
нинг ихтиёрий частотадаги кучланиш
бўйича кучайтириш коэффициентига нисбатидир:
М(f)=К
и0
/К
uf
(7.10)
Чизиқли бўлмаган бузилишлар коэффициенти
юқори
частоталар
гармоникаси ўрта квадратик йиѓиндисининг чиқиш кучланишининг биринчи
гармоникасига нисбатидир:
чик
m
чик
m
чик
m
чик
m
U
U
U
U
n
1
3
2
2
2
2
...
(7.11)
Сифатли кучайтиргичлар учун
%
4
, телефон алоқаси учун
%
15
.
Кучайтиргичнинг шовқин даражаси шовқин кучланишининг кириш
кучланишига нисбатини кўрсатади.
Do'stlaringiz bilan baham: 
