Республикаси олий ва

2.8-расм. «РУС» сатҳ ўлчагичининг таркибий схемаси 
2.6. Сатҳ, босим ва бурчак тезлиги датчиклари 
2.6.1. Сатҳ датчиклари ва уларнинг иш принциплари 
Қишлоқ ва сув хўжалигида суюқлиќ ва маҳсулотлар сатҳини аниқлаш 
мақсадида қалқовичли ( пўкакли ) гидростатик ва электродли сатҳ датчиклари 
қўлланилади.
Қалқовичли датчиклар
суюқлик сатҳи ўзгаришини қабул қиладиган 
қалқовичдан ва чиқиш электр сигналига ўзгартирадиган элементдан ташкил 
топган бўлади. Ўзгартиргичлар сифатида актив ёки индуктив датчиклар ишла-
тилади. 2.9,а - расмда потенциометрик ўзгартиргичли қалқовичли сатҳ датчиги-
нинг схемаси кўрсатилган. Енгил қалқович (1) билан потенциометрик ўзгарт-

---

- 29 - 
кичнинг (3) боғланиши юк (4) орқали ўтказилган трос (2) ёрдамида амалга оши-
рилади. Қалқовичнинг оғирлиги юк (4) билан мослаштириб борилади. Суюқлик 
сатҳининг ҳар қандай ўзгариши сатҳ ўлчов бирлигига мосланган иккиламчи ўл-
чов асбобидаги (УА) кучланиш ўзгаришига пропорционал равишда таъсир 
қилади. Қалқовичли сатҳ датчиклари суюқлик сатҳининг катта миқдорда ўзга-
ришларини ўлчаш учун хизмат қилади. Уларнинг асосий камчилиги қалқович-
нинг ҳаракатланиб туришидир. 
а)
б) в) 
2.9-расм. Қалқовичли (а), гидростатик (б) ва электродли 
(в) сатҳ датчиклари
Гидростатик
 
датчикларда
суюқлик сатҳини назорат килиш махсус ци-
линдрик идишдаги суюқликнинг гидростатик оғирлиги ўзгаришига асосланган 
бўлади (2.9, б-расм). 
Электродли датчиклар
суюқлик ичига тушириладиган бир ва бир неча 
электродлардан ташкил топган бўлади. Бундай турдаги датчикларда суюқлик 
сатҳининг ўзгариши натижасида электродлар орасидаги муҳитнинг актив ва 
сиғим ўтказувчанлиги ўзгаради. Суюқлик муҳитининг актив ўтказувчанлиги ўз-
гаришига асосланган электродли сатҳ датчигининг схемаси 2.9,в - расмда келти-
рилган. 
Сувнинг сатҳини назорат килишда электродли датчиклар сатҳ ўзгаришла-
рининг дискрет қийматларини аниқлашда кенг қўлланади. 
Сув электр токини яхши ўтказувчи муҳит бўлганлиги учун белгиланган 
электродга етганда ёки ундан пастга тушганда сигнал пайдо бўлади ва сувнинг 
сатҳи қанчага ўзгарганини кўрсатади. Бундан ташқари сувнинг сатхи ўзгарганда 
унинг ўтказувчан қатламининг баландлиги ўзгаради, бу эса унинг қаршилигини 

---

- 30 - 
ўзгаришига олиб келади, натижада сувнинг сатҳ ўзгаришини аниқлаш мумкин 
бўлади. Электродли датчиклар икки позицияли ростлаш тизимларида дискрет 
сатҳларни белгилаш ҳамда мураккаб ростлагичларда сатҳни ўзгариш тезлигини 
аниқлаш учун қўлланади.