Республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги

Мегарегулятор

Марказий банк негизида мегарегулятор ташкил қилиш амалиёти – жаҳон молия бозорларида нисбатан камдан-кам учрайдиган ҳодисадир. Мегарегуляторлар у ёки бу кўринишда дунёнинг 55 мамлакатида фаолият кўрсатади, 13 давлатда улар Марказий банклар негизида ташкил қилинган, 33 мамлакатда эса мустақил мегарегулятор сифатида мавжуд.
Таъкидлаш жоизки, жаҳон амалиётида қоидага кўра, дастлаб молия бозорининг турли сегментларида назорат ва тартибга солишни бир хиллаштириш, жаҳондаги илғор тажрибаларни ҳисобга оладиган стандартлар ишлаб чиқиш билан боғлиқ ислоҳотлар учун шарт-шароитлар яратилади, молиявий воситачиларнинг бир қисмини йўқотиш эҳтимоли ва ишдаги хатоликларни истисно қиладиган ислоҳотларни амалга оширишнинг қадамма- қадам режалари ишлаб чиқилади, сўнгра ислоҳотнинг ўзи амалга оширилади.
Бозор қатнашчилари (жамғармалар ва вақтинчалик бўш пул маблағларини иқтисодиётнинг турли субъектлари ўртасида қайта тақсимлаш вазифасини ҳал қилиш зарурати билан асосланадиган турли функцияларни бажарадиган молиявий институтлар, эмитентлар ва инвесторлар) Ўзбекистон молия бозорини тартибга солиш тизимининг объектлари ҳисобланади.
Эмитентлар инвестицион ресурслар жалб қилишдан манфаатдор бўлган фонд бозори қатнашчиларини ифодалайди. Одатда, банклар ва фонд бозори қарз капиталининг манбаси бўлиб хизмат қилади. Банклар кредит тақдим этиши мумкин. Фонд бозори облигациялар ва бошқа қарз молиявий воситалар чиқариш йўли билан қарз маблағларни жалб қилиш имкониятини тақдим этади.


¹⁰²Ўзбекистон Республикасининг 03.06.2015 йилдаги ЎРҚ-387-сон «Қимматли қоғозлар бозори тўғрисида»ги Ўзбекистон Республикаси Қонунига ўзгартиш ва қўшимчалар киритиш ҳақида»ги Қонуни.

Инвесторларнинг ҳуқуқлари ва қонуний манфаатларини ҳимоя қилиш¹⁰³

Инвестициялаш объекти эмиссиявий қимматли қоғозлар ҳисобланган юридик ва жисмоний шахслар ҳуқуқлари ва қонуний манфаатларини давлат ва жамоат ҳимоясини ташкил қилиш, шунингдек, эмитентлар ва қимматли қоғозлар бозорининг бошқа қатнашчилари ғайриқонуний ҳаракатлари натижасида жисмоний шахс саналган эмитентларга етказилган зиённи қоплаш тартибини белгилаш давлатнинг ўзига хос функцияси ҳисобланади.
Инвесторлар орасида тартибга солиш мақсадларида малакали инвесторлар гуруҳи ажратиб кўрсатилади. Инвесторларни малакали ва бошқа инвесторларга ажратиш ғояси аҳолини уларга инвестиция киритиш юқори рисклар билан боғлиқ бўлган мураккаб молиявий воситалардан ҳимоя қилишга интилишга асосланади, инвестициялаш ва мураккаб молиявий воситалардан чиқиш имкониятлари ҳақида қарор қабул қилиш эса махсус билимлар ва кўникмалар талаб қилади. Малакали инвестор мақоми унинг бу махсус билимлар ва кўникмаларга эга эканлигини тасдиқлайди.
Етарли билимларга эга бўлмаган инвесторлар фонд бозорида турли фондлар
– акциядорлик (АИФ) ва пай (ПИФ) инвестиция фондлари, банк бошқаруви умумий фондлари (ОФБУ) орқали инвестиция киритади. Жамоавий инвестициялашга эҳтиёж шу билан асосланадики, анъанавий молиявий воситалар нархи қимматлиги, улар билан ишлашдаги мураккабликлар ҳамда инвесторлар ва воситачиларнинг кичик битимлар ишлашни ишламаслиги сабабли майда инвесторлар учун «ёпиқ» бўлади.