Respublikasi axborot texnologiyalari va kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligi muhammad al-xorazmiy nomidagi toshkent axborot

38-rasm. Mexanik qulflar 
Raqamli qulflar: 
raqamli qulfli eshiklarni ochish uchun biror narsani (kalitni) 
olib yurish talab etilmaydi, barmoq izi, smart karta yoki PIN  koddan  oson 
foydalaniladi.  
Elektr/ elektromagnetik qulflar: 
elektr yoki elektron qulflash tizimi elektr 
quvvatni kamaytirishga asoslangan bo’lib, natijada eshik ochiladi. Ulari odatda 
magnit yoki va elektromotor faollashtiradi va deaktivlashtiradi. Ushbu qulflar 
ochilishi uchun kalit talab etilmaydi.  
Kombinasion qulflar
  raqam va simvollar kombinasiyasidan iborat bo’lgan 
maxfiy kodni kiritishni talab etadi. 
Fizik  xavfsizlikni  nazoratlash:  Yashirin  qurol/  kontrabanda  qurilmalarini 
aniqlash  moslamasi. 
Tashkilotlarda odatda shaxslar tomonidan olib kiriladigan 
jixozlar yoki vositalar maxsus skanelarlar yordamida turli qurollar yoki kontrabanda 
vositalarini, bombalar, yoki o’q otar qurilmalari aniqlanadi. Mazkur skanerlarga 
misol qilib, metalni aniqlovchilar, X-ray  aniqlash tizimlari va harakat bo’ylab 
metalni aniqlash tizimlarini keltirish mumkin (39-rasm). 

---

109 
 
 
39-rasm. X-Ray metal detektorlar [2] 
Fizik  xavfsizlikni  nazoratlash:  qopqon 
chegarani buzib o’tuvchini tutuvchi 
fizik xavfsizlikni nazoratlash vositasi hisoblanib, odatda xavfli hududni xavfsiz 
hududdan ajratadi. Qopqon ikki eshikli mexanik qulflashga asoslangan kichik hudud 
bo’lib, ikkinchi eshik ochilishidan oldin birinchi eshik yopiladi. Shaxsni 
autentifikasiyalash smart karta, PIN kod yoki biometrik usullar asosida amalga 
oshirilishi mumkin (40-rasm). 
 
40-rasm. Qopqon 
Fizik  xavfsizlikni  nazoratlash:  xavfsizlik  yorliqlari  va  ogohlantiruvchi 
signallar. 
Xavfsizlik yorliqlari xavfsizlik darajasi turlicha bo’lgan axborotdan 
foydalanishga ruxsatlarni cheklash uchun juda qulay hisoblanadi. Buning uchun 

---

110 
 
tashkilotdagi ma’lumotlar dastlab xavfsizlik yorliqlari bilan ta’minlanadi. Odatda 
quyidagi turdagi xavfsizlik yorliqlari mavjud: 
-
 
ochiq ma’lumotlar (unclassified); 
-
 
chegaralangan ma’lumotlar (restricted); 
-
 
konfidensial ma’lumotlar (confidential); 
-
 
maxfiy ma’lumotlar (secret); 
-
 
o’ta maxfiy ma’lumotlar (top secret). 
Axborotdan foydalanishdan oldin uning yorlig’iga qarab, ruxsat bor yoki 
yo’qligi aniqlanadi, agar ruxsat bo’lsa undan foydalanishga ruxsat beriladi.  
Ogohlantiruvchi signallar odatda tashkilotda ko’p sonli xodimlarni ruxsatsiz 
harakatlarni cheklash uchun foydalaniladi. Odatda ogohlantiruvchi signallar sifatida 
“TAQIQLANGAN HUDUD” (RESTRICTED AREA), “OGOHLANTIRISh” 
(WARNING), “XAVFLI” (DANGER) iboralardan foydalaniladi (41-rasm).  
 
 
41-rasm. Ogohlantiruvchi belgilar 
Fizik xavfsizlikni nazoratlash: video kuzatuv vositalari 
  tashkilotning 
aktivlarini bosqinchilardan va o’g’rilardan himoyalab, fizik xavfsizligini 
ta’minlashda muhim komponent hisoblanadi. Video kuzatuv moslamalari odatda 
tashkilotning kirish eshiklarida, zallarda va ishchi hududlarida o’rnatilib, tashkilotda 
kirish va chiqish harakatlarni kuzatishga yordam beradi. Hozirgi kundagi video 
kuzatuv vositalari nafaqat harakatlarni qayd etishga balki, noma’qul harakatlarni 
aniqlash imkonini beradi. Masalan, taqiqlangan jixoz olib kirayotgan yoki olib 
chiqayotgan holatni aniqlaydi yoki janjal bo’layotgan holatni aniqlab, ogohlantirish 
signalini yuboradi. Video kuzatuv vositalari sifatida hozirgi kunda, quyidagi 
kameralardan amalda foydalanib kelinmoqda (42-rasm). 

---

111 
 
 
 
 
 
a) Dome CCTV 
b) Bullet CCTV 
C) C-mount 
CCTV 
d) Day/ night 
CCTV