Respublikasi axborot texnologiyalari va kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligi muhammad al-xorazmiy nomidagi toshkent axborot

Tarmoq 
turi 
Ta’sir doirasi 
Amalda 
foydala 
nilishi 
Mavjud 
standart-
lar 
Qo’llanish sohasi 
Shaxsiy 
simsiz 
tarmoqlar 
Foydala-
nuvchi 
yaqinida 
O’rtacha 
Bluetooth, 
IEEE 
802.15, 
IRDA 
Tashqi qurilmalar 
kabellarining o’rnida 
Lokal 
simsiz 
tarmoqlar 
Binolar yoki 
ofislar orasida 
Yuqori 
IEEE 
802.11, 
Wi-Fi va 
HiperLAN 
Simli tarmoqlarni 
mobil kengaytirish 
Regional 
simsiz 
tarmoqlar 
Shaharlar 
orasida 
Yuqori 
IEEE 
802.16, va 
WIMAX 
Binolar va korxonalar 
va Internet orasida 
belgilangan simsiz 
bog’lanish 
Global 
simsiz 
tarmoqlar 
Butun dunyo 
bo’yicha 
Past 
CDPD, 2G, 
2.5G, 3G, 
4G, 5G 
Butun dunyo bo’yicha 
Internetdan 
foydalanishda 
 

---

164 
 
4.3.2. Simsiz tarmoqlarda mavjud zaifliklar 
Xavfsiz  simsiz ilovani yaratish uchun simsiz “hujumlar”  amalga oshirilishi 
mumkin bo’lgan barcha yo’nalishlarni aniqlash talab etilsada, ilovalar xech qachon 
to’liq xavfsiz bo’lmaydi. Ammo, simsiz texnologiyalardagi xavf-xatarni sinchiklab 
o’rganish  har  holda  himoyalanish  darajasini  oshishiga  yordam  beradi. Demak, 
mumkin bo’lgan tahdidlarni tahlil qilib, tarmoqni shunday qurish lozimki, 
hujumlarga xalaqit berish va nostandart “hujumlar”dan himoyalanishga tayyor 
turish imkoni mavjud bo’lsin. 
Nazoratlanmaydigan xudud.
 Simli va simsiz tarmoqlar orasidagi asosiy farq 
tarmoq  chetki  nuqtalari  orasidagi mutlaqo nazoratlanmaydigan hududning 
mavjudligidir.  Uyali  tarmoqlarning  yetarlicha keng makonida simsiz muhit  aslo 
nazoratlanmaydi.  Zamonaviy  simsiz  texnologiyalar  tarmoq  makonini  boshqarish 
vositalarining  chegaralangan  to’plamini  taqdim  etadi.  Bu  simsiz  tuzilmalarning 
yaqinidagi  hujum  qiluvchilarga  simli  dunyoda  mumkin  bo’lmagan  hujumlarni 
amalga oshirishga imkon beradi. 
Ruxsatsiz suqilib kirish. 
Agar simsiz tarmoq himoyasi amalga oshirilmasa, 
ixtiyoriy simsiz ulanish imkoniyatiga ega qurilma undan foydalanishi mumkin. 
Mazkur holatda odatda kirish joyining yopiq eshittirish diapazoni 50-100 metrni 
tashkil qilsa, tashqi maydonda 300 metrgacha bo’lishi mumkin.  
Yashirincha  eshitish.
  Simsiz  tarmoqlar  kabi  ochiq  va  boshqarilmaydigan 
muhitda eng tarqalgan muammo - anonim hujumlarning mavjudligi bo’lib, bundan 
uzatishni  ushlab  qolish  uchun  niyati  buzuq  odam  uzatgich  (peredatchik)  oldida 
bo’lishi lozim. Ushlab qolishning bunday turlarini umuman qaydlash mumkin emas 
va  ularga  halaqit berish undan xam qiyin. Antennalar  va  kuchaytirgichlardan 
foydalanish, ushlab qolish jarayonida niyati buzuq odamlarga nishondan aytarlicha 
uzoq masofada bo’lishlariga imkon beradi. 
Simsiz tarmoqlarda foydalaniluvchi barcha protokollar ham xavfsiz emas 
sababli yashirincha eshitirish usuli katta samara berishi mumkin. Masalan, simsiz 

---

165 
 
lokal tarmoqlarda foydalaniluvchi WEP protokolidan foydalanilgan bo’lsa, u holda 
katta ehtimollik bilan tarmoqni eshitish imkoniyati tug’iladi. 
Xizmat  ko’rsatishdan  voz  kechish.
  Butun  tarmoqda,  jumladan,  bazaviy 
stansiyalarda va mijoz terminallarida, shunday kuchli interferensiya paydo bo’ladiki, 
stan-siyalar  bir-birlari  bilan  bog’lana  olmasligi sababli DoS (Denial of Service - 
xizmat  ko’rsatishdan  voz  kechish)  xilidagi  xujum  tarmoqni  butunlay  ishdan 
chiqarishi mumkin. Bu xujum ma’lum doiradagi barcha kommunikasiyani o’chiradi. 
Simsiz  tarmoqqa  bo’ladigan  DoS  xujumni  oldini  olish  yoki  to’xtatish murakkab. 
Simsiz  tarmoq texnologiyalarining  aksariyati  lisenziyalanmagan chastotalardan 
foydalangani bois bir qancha elektron qurilmalardan interferensiya bo’lishi mumkin.  
Simsiz tarmoqda DoS hujumlarini amalga oshirishda hujumchilar tomonidan 
ICMP Ping so’rovlaridan foydalaniladi. Quyidagi 64-rasmda mazkur holat keltirib 
o’tilgan. 
Server
Server
Kommutator
Qonuniy 
foydalanuvchi
Qonuniy 
foydalanuvchi
Qonuniy 
foydalanuvchi
Hujumchi
Hujumchi tomonidan 
uzluksiz ICMP Ping 
so’rovini yuborilishi
Simsiz marshrutizatorni 
ICMP Ping so’rovlar bilan 
to’ldirish
 
64-rasm. Simsiz tarmoqda DoS hujumini amalga oshirilishi 
O’rtaga turgan odam hujumi (Man in the middle,  MITM)  xujumi.
  MITM 
xujumi yuqorida tavsiflangan bostirib kirish hujumlariga o’xshash bo’lib, ular turli 
shakllarda bo’lishi  mumkin  va  aloqa  seansining  konfidensialligini  va  yaxlitligini 
buzish  uchun  ishlatiladi. MITM xujumlar  anchagina murakkab, chunki ularni 

---

166 
 
amalga oshirish uchun tarmoq xususidagi batafsil axborot talab etiladi. Niyati buzuq 
odam,  odatda,  tarmoq  resurslaridan  birining  identifikasiyasini  amalga oshiradi. 
Hujum qurboni ulanishni boshlaganida, firibgar uni ushlab qoladi va istalgan resurs 
bilan ulanishni tugallaydi va so’ngra ushbu resurs bilan barcha ulanishlarni o’zining 
stansiyasi  orqali  o’tkazadi (65-rasm). Bunda hujum  qiluvchi  axborotni  jo’natishi, 
jo’natilganini  o’zgartirishi  yoki  barcha  muzokaralarni  yashirincha  eshitishi  va 
so’ngra deshifrlashi mumkin. 
Qonuniu ulanish nuqtasi
Zararli ulanish nuqtasi
Foydalanuvchi
Tarmoqlararo ekran
Internet
Hujumchi
 
65-rasm. MITM hujumining amalga oshirilish holati 
Tarmoqdan  foydalanishning  yolgon  nuqtalari (zararli egizak hujumi).
   
Tajribali   hujum  qiluvchi   tarmoq  resurslarini   imitasiya   qilish   bilan   
foydalanishning yolg’on  nuqtalarini  tashkil  etishi mumkin. Abonentlar, xech 
shubhalanmasdan foydalanishning ushbu yolg’on nuqtasiga murojaat etadilar va uni 
o’zining muhim  rekvizitlaridan,  masalan,  autentifikasiya  axborotidan  xabardor 
qiladilar. Hujumning bu xili tarmoqdan foydalanishning xaqiqiy nuqtasini “bo’g’ish” 
maqsadida ba’zida to’g’ridan-to’g’ri bo’g’ish bilan birgalikda amalga oshiriladi (66-
rasm). Buning uchun odatda hujumchi simsiz nuqtasiga qaraganda kuchli bo’lgan 
signal tarqatish qurilmasidan foydalanadi. 

---

167 
 
Internet
Qonuniy ulanish nuqtasi
Zararli egizak ilovasi
Qonuniy foydalanuvchi
 
66-rasm.
 
Zararli egizak hujumi 
Rouming  muammosi.
  Simsiz  tarmoqning  simli  tarmoqdan  yana  bir  muxim 
farqi  foydalanuvchining  tarmoq  bilan  aloqani  uzmasdan  joyini  o’zgartirish 
qobiliyatidir.  Rouming  konsepsiyasi turli simsiz aloqa standartlari  CDMA (Code 
Division Multiple Access), GSM (Global System for Mobile Communications) va 
simsiz Ethernet uchun bir xil bo’lib, bu holda TCP/IPning ko’pgina tarmoq ilovalari 
server  va  mijoz  IP-adreslarining o’zgarmasligini talab etadi. Ammo,  tarmoqdagi 
rouming  jarayonida  abonent  albatta  uning  bir  joyini  tark  etib,  boshqa  joyiga 
qo’shiladi.  Simsiz  tarmoqlarda  mobil  IP-adreslarning  va  boshqa  rouming 
mexanizmlarining ishlatilishi ushbu talabga asoslangan. 
Yelka orqali qarash. 
Jamoat joylarida simsiz tarmoqqa ulanish davomida 
buzg’unchi tomonidan bog’lanish sozlanmalari osonlik bilan (yelkasi bo’ylab qarash 
orqali) qo’lga kiritilishi mumkin. Bu esa simsiz tarmoqdan to’laqonli foydalanish 
imkonini taqdim etadi. 
Simsiz tarmoqlardan foydalanishda bo’lishi mumkin bo’lgan xavfsizlik 
muammolarini oldini olishda va zarar miqdorini kamaytirishda quyidagi choralarni 
amalga oshirish tavsiya etiladi [7]: 
Joriy sozlanish parolini almashtirish. 
Aksariyat tarmoq qurilmalari, shu 
jumladan, simsiz tarmoq qurilmalari, joriy sozlanish paroliga ega va ular barchaga 
ma’lum. Ba’zida tarmoq ma’muri tomonidan ushbu parollarni almashtirish esdan 

---

168 
 
chiqadi va buning natijasida jiddiy muammo yuzaga keladi. Shuning uchun, tarmoq 
qurilmalarini joriy o’rnatilgan parollarni foydalanishdan oldin almashtirish zarur. 
Foydalanishni cheklash. 
Tarmoqdan foydalanishni faqat ruxsati mavjudlar 
uchun joiz bo’lishini ta’minlash muhim ahamiyatga ega. Har bir qurilma ajralmas 
MAS (Media access control) manziliga ega bo’lib, ushbu manzillarni tekshirish 
orqali ularga foydalanishni taqdim etish mumkin. Boshqa so’z bilan aytganda, 
simsiz tarmoq qurilmasi xotirasida ulanishi mumkin bo’lgan qurilmalarning MAS 
manzillari mavjud bo’ladi. Yangi manzilga ega bo’lganlar esa ushbu tarmoq 
nuqtasiga ulanish imkoniyatiga ega bo’lmaydi.  
Tarmoq orqali uzatiluvchi ma’lumotni shifrlash. 
Agar simsiz tarmoq orqali 
uzatilayotgan har bir ma’lumot shifrlangan taqdirda, ularni ruxsatsiz o’qishdan 
himoyalash mumkin bo’ladi. Simsiz lokal tarmoqlarda tarmoq nuqtasi va 
foydalanuvchi qurilmalari orasidagi ma’lumotlar odatda Wired Equivalent Privacy 
(WEP), Wi-Fi Protected Access (WPA), WPA2  va  WPA3  protokollari asosida 
shifrlangan holatda uzatiladi. Ular orasida WPA3 protokoli bardoshli hisoblansada, 
amalda esa zaif hisoblangan qolgan protokollardan ham keng qo’llanilmoqda. 
Simsiz tarmoq qurilmasining SSID (Service Set Identifier)ni  himoyalash.
 
Tarmoq tashqarisidan simsiz tarmoqni osonlik bilan boshqarilishini oldini olish 
uchun, SSID kattalikni oshkor etmaslik talab etiladi. Barcha Wi-Fi qurilmalar SSID 
ni himoyalash imkoniyatiga ega bo’lib, bu hujumchini simsiz tarmoqni topishini 
qiyinlashtiradi. Ushbu kattalikni joriy holatda qoldirish tavsiya etilmaydi va kamida 
SSID ni yangilash talab etiladi. 
Tarmoqlararo ekran vositasini o’rnatish. 
Simsiz qurilmalarda bevosita hostga 
asoslangan tarmoqlararo ekran vositasini o’rnatish yoki uy tarmog’i uchun 
modemga asoslangan tarmoqlararo ekran vositasini o’rnatish tavsiya etiladi. Ushbu 
himoya chorasi hujumchini to’g’ridan-to’g’ri tarmoqqa ulanishini oldini oladi. 
Fayl almashinini ehtiyotkorli bilan amalga oshirish. 
Tomonlar orasida faylni 
almashirishga zaruriyat bo’lmagan taqdirda, ushbu imkoniyat o’chirilgan holatda 
bo’lishi kerak. Fayl almashinishni har doim shaxsiy yoki uy tarmog’ida amalga 
oshirish zarur. Ochiq bo’lgan tarmoqda fayllarni almashtirish tavsiya etilmaydi. 

---

169 
 
Bundan tashqari, uzatilayotgan har bir fayllarni parol asosida himoyasini ta’minlash 
zarur (faylni qulflash). 
Simsiz tarmoq nuqtasida foydalanilgan dasturiy vositalarni doimiy yangilab 
borish. 
Ishlab  chiqaruvchilar tomonidan qurilmalar uchun doimiy ravishda yangi 
versiyalar ishlab chiqiladi va ular mavjud versiyadagi xavfsizlik muammolarini 
oldini olishga qaratilgan bo’ladi. Shu sababi, simsiz tarmoq qurilmalarini dasturiy 
tomondan yangilab borish tavsiya etiladi. 
Internet provayderi yoki simsiz tarmoq qurilmasini ishlab chiquvchilar 
tavsiyalariga quloq solish. 
Odatda simsiz tarmoq qurilmalarini ishlab chiqaruvchilar 
tomonidan o’ziga tegishli veb sahifalarda xavfsiz foydalanish uchun turli tavsiyalar 
beriladi. Ushbu tavsiyalarga amal qilish aksariyat hollarda bo’lishi mumkin bo’lgan 
xavfsizlik muammosini oldini olishga katta yordam beradi.