Respublikamiz oliy va o‘rta maxsus o‘quv yurtlarida berilayotgan iqtisodiy bilimlar ichida muhim o‘rinlardan birini buxgalteriya hisobi va audit egallaydi

Reglamentlashtirilmaydigan hisob deganda shakl va mazmuni, yuritish tartibi va texnikasi davlat tomonidan belgilab qo‘yilmagan hisob tizimi tushuniladi. Bunday hisob turlariga operativ-texnik hisobini, boshqaruv hisobini, ishlab chiqarish hisobini kiritish mumkin. Ushbu hisob turlarida qo‘llaniladigan registrlar, ularning shakllari, yuritish tartibi har bir xo‘jalik tomonidan o‘z hohishiga qarab belgilanadi.

Xo‘jalik hisobi uni yurituvchi bo‘limlarga qarab buxgalteriya hisobi, kadrlar bo‘limi hisobi, ishlab chiqarish bo‘limi hisobi, ta’minot bo‘limi hisobi, sotish bo‘limi hisobi va boshqalarga bo‘linadi.

Xo‘jalik hisobining boshqaruvda tutgan o‘rni asosan u bajaradigan axborot berish va nazorat qilish funksiyalarida yorqin namoyon bo‘ladi.

Axborot berish funksiyasi – bu ichki va tashqi foydalanuvchilarni xo‘jalik faoliyati, uning mablag‘lari, mablag‘larni tashkil topish manbalari, faoliyat natijalari to‘g‘risidagi axborotlar bilan ta’minlash. Foydalanuvchilarga beriladigan axborotlar qo‘yidagi talablarga javob berishi kerak:

• Reallik – beriladigan axborotlarni aniq boshlang‘ich hujjatlarga asoslanganligi;

  
  

• O‘z vaqtidalilik – axborotlarni foydalanuvchilarga kerakli vaqtda yetkazish;

  
  

• Batafsillik- axborotlarni foydalanuvchilarga ularning talablarini qoniqtiradigan mazmunda berish;

  
  

• Neytrallik – axborotlarni foydalanuvchilarga bir-birini huquqlariga putur yetkazmasdan berish;

  
  

Xo‘jalik hisobi beradigan axborotlar xalq xo‘jaligining barcha bo‘g‘inlarini strategig va taktik boshqarish vositasi, o‘tqaziladigan iqtisodiy tahlil va auditning asosiy manbai, nazorat qilish quroli hisoblanadi.

Nazorat – bu yuz bergan, berayotgan va beradigan xodisa va jarayonlarni qonuniyligi, haqqoniyligi va to‘g‘ri rasmiylashtirilganligini tekshirish. Xo‘jalik hisobi tomonidan olib boriladigan nazoratni asosan uchta turga bo‘lish mumkin:

• Dastlabki nazorat

  
  

• Joriy nazorat

  
  

• Keyingi nazorat

  
  

Dastlabki nazorat – xo‘jalikda yuz bergan va beradigan xodisa va operatsiyalarni qonuniyligi, ular bo‘yicha tayyorlangan boshlang‘ich hujjatlarni to‘g‘riligini ularni imzolash chog‘ida tekshirish.

Joriy nazorat – yuz bergan jarayon va operatsiyalarni ular bo‘yicha tuzilgan hisobotlarni qabul qilish chog‘ida tekshirish.

Keyingi nazorat – xo‘jalikda yuz bergan jarayon va operatsiyalarni, mablag‘lar holatini inventarizatsiya qilish, taftish o‘tkazish, taqqoslama dalolatnomalarni tuzish yo‘llari bilan tekshirish.

O‘z - o‘zini sinash uchun testlar