Respublika o`rta maxsus, kasb – hunar ta`limi markazi qashqadaryo viloyat hokimligi o`rta maxsus, kasb – hunar ta`limi boshqarmasi

6-Mavzu: Chizmachilik shriftlari. Ularning yozilishi.


Reja:
1. Chizmachilik shriftlari
2. Shriftlarning o’lchamlari
3. Kataklangan daftarda shriftlar yozish

Chizmachilik shriftlari. Umumiy tushunchalar. Chizmalardagi har qanday yozuv O‘zDSt 2304:96 talabiga muvofiq aniq, yaqqoi va chiroyli yozilishi lozim. Davlat standarti bajariladigan chizmalarning hammasida yoziladigan barcha yozuvlnrni ushbu shriftlarda yozishni talab etadi.

Chizma shrifti o‘zining oddiyligi, harflarning va raqamlarning bir xil yo‘g‘onlikda bo‘lishi va doim 75° qiyalikda yozilishi bilan xarakterianadi.
Chizma shriftlar 0 ‘zDSt 2304:96 ga muvofiq quyidagi o‘lchamlarda yozilishi tasdiqlangan: 2,5; 3,5; 5; 7; 10: 14; 20; 40.
S hriftlarning o'lchamlari deb bosh harfiarning balandligi h bilan ifodalanishiga aytiladi. Masalan, bosh harfning balandligi 10 mm bo'lsa, shriflning o’lchami bilan ifodalanuvchi uning nomi ham 10 bo‘ladi.
Standartga muvofiq shriftlar tik va qiya yozilishi mumkin. Ularni yozish qulay bo’lishi uchun yordamchi kvadrat to‘rlar chizib olish tavsiya etiladi. To'rlarning oralig'i harf yo‘g‘onligiga icng olinadi (2.18- chizma).
Harflarning balandligi A, yozilishi yo'g onligi d bilan bclgilansa, eni va elementlari orasidngi masofa d ga qancha to'g’ri kelishligi bilan aniqlanadi 2.19, 2.21- chi/m alar). Lotin va kirillitsa (rus alfaviti) shriftlarining to'rlardan foydalanib yozilishi 2.20, 2.22- chizmalarda ko'rsatilgan. Shrifllarni yozishda ularning bir-biriga o'xshashligidan foydalanish tavsiya etiladi. Shrifllarni yozishda ostki qismi tor bo'lgan harf ustki qismi tor bo'lgan harf bilan yonma-yon joylashgan hollarda ular orasidagi masofa kamaytiriladi(2.21- chizma).
Ko'pchilik bosh harflarning eni tartib bo'yicha oldingi shriftning o'lchamiga to'g'ri keladi. Masalan, 10 shriftning kengligi, ya’ni eni 7 mm bo'ladi, Bu tartib bo'yicha 10 dan oldin keladigan 7 shriftning balandligiga to'g'ri keladi.
Bosh harflar chiziqlarining yo'g'onligi 1/10 A olinadi. Masalan, 10 o'lchamfi shrift chiziqlarining yo'g'onligi 1 mm ga to'g'ri keladi. Bosh va yozma harflarning konstruksiyalari va ularning yozilishi 2.19. 2.21- chizmalarda ko'rsatilgan bo'lib, yozma harflar balandligi, asosan, bosh harflar balandligi h ning 7/10 qismini tashkil qiladi. Masalan, 10 o’lchamli shriftning yozma harflar balandligi 7 mm bo'ladi. ya’ni tartib bo'yicha oldin keladigan shriftning balandligiga to'g'ri keladi.
Yozma harf chiziqlarining yo'g'onligi 1/1QA olinadi. Demak. 10 o'lchamli shriftdagi yozma harflarning chiziq yo'g'onligi 1 mm ga teng bo'ladi. Yozma harflar bilan yozilganda bosh harflar ham yozma harflar chiziqlari yo'g'onligida yoziladi.
Ba’zi yozma harflarning balandligi o'zlarining tuzilishi hisobiga bosh harflarga to'g'ri keladi.
2.20- chizmada arab va rim raqamlarining tuzilishi va yozilishi ko‘rsatilgan. Raqamlarning balandligi va eni (I dan boshqalari) bosh xarflaming balandligi va eniga teng bo‘ladi. I raqamining eni uning yozilish chizig‘i yo‘g‘onligiga teng olinadi.
Chizma yozuvlarini hajarssh uchun amaliy ko‘rsatmalar. Chizma shriftlarini yozish yordamchi to'rlar chizishdan boshlanadi. Shrift qiyaligini chizish uchun transporter yoki 30° va 45° burchakli ikkita uchburchaklik yordamida satr asosiga 75° burchaklar o‘tkaziiadi. Ba’zi harflarni yozishda yordamchi to‘rlarning o‘rtasidan o'tuvchi, ya’ni 1/2 h chiziqni belgilab olishga to‘g‘ri keladi. Harflarning o‘rtasidagi to ‘g“ri yoki qayrilish chiziqlarining yo‘g‘onligi o‘rta chiziqdan yuqorida yoki pastda joylashgan bo‘ladi. Yozuvlarni yozishda ancha malaka orttirilgandan keyin katakli to'rlardan foydalanmaslik mumkin.
K ataklangan daftarda shriftlar yozisb. Chizma shriftlarini yozishda kataklangan daftarda mashq qilish ancha qulay hisoblanadi. Daftarda 75° qiyalikda chiziq o 'tkazish uchun to'rtta katak va bitta katak diagonali bo'yicha chiziq o'tkaziladi (2.23- chizma). 4 ta katak balandligi 20 mm, 3 ta katak balandligi 15 mm, 2 ta katak esa 10 mm ni tashkil qiladi. Eng oldin 3 ta katak balandligidagi shriftlarni yozib mashq qilish tavsiya ctiladi. Bunda shriftlar eni 2 ta katak kengligida olinadi. Keyinchalik 2 ta katak balandligidagi 10 o'lchamli shriftni, so‘ngra bitta katakda 5 o'lchamli shriftni yozib mashq qilinadi. Shu tartibda mashqlar ko‘proq bajarilsa, qo‘l shrift yozishga o'rganadi.


1. Bosh harflar olchami yozma harflar o’lchamidan qanday farq qiladi?
2. Shriftlarda o'zaro qanday o‘xshashlik mavjud?