Relyatsion modelining asosiy tushunchalari. Ma`lumotlarni tasvirlashda jadvallardan foydalanish

Misol: 2 o`lchamli jadvalni quramiz.

• Misol: 2 o`lchamli jadvalni quramiz.
• ID Domen

Шахсий номер	Ф. И. О	Туғилган сана	Курс	Мутахасислик
00012	Собиров Б.Б.	05/12/1990	2	Тарих
00105	Солиев Б.П.	12/02/1991	3	Биология
00125	Алимов Б.Б.	14/04/1996	2	Физика
01010	Каримов М.М.	01/05/1992	3	Педагогика

• Relyatsion MB munosabatlarni o`zaro bog`langan to`plamidir. Har bir munosabat kompyuterda fayl ko`rinishida tasvirlanadi.

Fayl	Жадвал	Муносабат	Моҳият
Yozuv	Satr	Kortej	Mohiyat nusxasi
Maydon	Ustun	Atribut	Atribut

Munosabatlar jadval ko`rinishida berilganda quyidagi xossalarga ega bo`ladi.

• Munosabatlar jadval ko`rinishida berilganda quyidagi xossalarga ega bo`ladi.

• Jadvalni har bir elementi ma`lumot elementi hisoblanadi va takrorlanuvchi guruhlar bo`lmaydi.

• Barcha ustunlar jadvalda bir jinslidir.

• Har bir ustunda nom tayinlanadi.

• Jadvalda bir xil satr ikki marta uchramaydi

Jadvallar o`rtasidagi bog`lanish turlari

• Jadvallar o`rtasidagi bog`lanish bo`ysunish munosabatini aniqlaydi. Bunda biri asosiy (Master),ikkinchisi bo`sinuvchi (Detal) bo`ladi.
• O`rnatilgan bog`lanish “asosiy-bo`ysinuvchi” yoki “master-detal” deb ataladi.
• Boglanishlarning quyidagi turlari mavjud:
• “Birga - bir”;
• “Birga – ko`p”;
• “Ko`pga - bir”;
• “Ko`pga – ko`p”;

Birga - bir bog`lanish

• «Birga - bir» bog‘lanish asosiy jadvaldagi bitta ma’lumotga bo‘ysinuvchi jadvaldan bitta ma’lumotni tug‘ri kelishini anglatadi. Bunda:
• Asosiy jadvaldagi har bir ma’lumot uchun bo‘ysinuvchi jadvalda ma’lumot mavjud;
• Bo‘ysinuvchi jadvalda asosiy jadvaldagi ma’lumotlarga mos ma’lumot mavjud emas.
• «Birga - bir» bog‘lanish asosan jadvallarni bo‘lishda ishlatiladi.
• «Birga - bir» bog‘lanish oddiy bog‘lanish bo‘lib bunda birlamchi kalit boshqa bir jadvalni birlamchi kalitiga murojat qiladi.

Tashkilot_id	Tashkilot_nomi	Manzili	Tel_raqam
1
2
3

Rahbar_id	Tashkilot_id	Rahbar_FIO	Tel_raqami
1	1
2	3
3	2

Birga ko`p bog`lanish

• «Birga-ko‘p» bog‘lanishda asosiy jadvaldagi bitta ma’lumotga bo‘ysinuvchi jadvaldan bir qancha ma’lumot to‘g‘ri kelishi mumkin. Bo‘ysinuvchi jadvaldagi bunday ma’lumotlarni tanlash – filtratsiya deb yuritiladi.
• Bunday bog‘lanish «tashqi kalit – birlamchi kalit» juftligi bilan amalga oshiriladi.
• Misol tariqasida kutubxonani keltirish mumkin:
• Asosiy jadvalda o‘quvchini ma’lumotlari saqlanadi;
• Bo‘ysinuvchi jadvalda olgan kitoblari haqida ma’lumot saqlanadi.

Mah_tur_id	Mahsulot_turi	Miqdori
1	Non
2	Go`sht
3	Qandolat
4
5

Mahsulot_id	Mah_tur_id	Mahsulot_nomi	Miqdori
1	1	Non
2	1	Bulochka
3	2	Mol go`shti
4	2	Qo`y go`shti
5	2	Kolbasa

Ko`pga bir bog`lanish

• «Birga-ko‘p» va «Ko‘pga-bir» bog‘lanishalari faqat yo‘nalishi bilan farq qiladi.
• Agar «Ko‘pga-bir» bog‘lanishida asosiy jadval tomondan emas bo‘ysinuvchi jadval tomondan qarasak u holda «Birga-ko‘p» bog‘lanishga aylanadi.

Ko`pga ko`p bog`lanish

• «Ko‘pga-ko‘p» bog‘lanishida bir vaqtni o‘zida asosiy va bo‘ysinuvchi jadvallarda ko‘p ma’lumotlar bir-biriga mos keladi.
• Masalan, institutda darslar jadvalini loyixalashda auditoriya raqamlari va o‘quv guruxlari haqida ma’lumotlar saqlovchi jadvallar o‘rtasida bog‘lanish o‘rnatiladi

Masalliq_id	Masalliq_nomi
1	Piyoz
2	Go`sht
3	Tuz
4	Kartoshka

Taom_id	Taom_nomi
1	Osh
2	Manti
3	Sho`rva

ID	Masalliq_id	Taom_id
1	1	1
2	1	2
3	1	3
4	2	1
5	2	2
6	2	3

Bog`langan jadvallar bilan ishlash

• Bog‘lanish maydonini o‘zgartirish bog‘lanishni buzilishiga olib kelishi mumkin. Shuning uchun asosiy va bo‘ysinuvchi jadvallarda mos o‘zgartirishlar qilish kerak.
• Asosiy jadvaldan ma’lumotlarni o‘chirganda bo‘ysinuvchi jadvaldan ham unga mos ma’lumotlarni o‘chirish kerak (kaskad).
• Bo‘ysinuvchi jadvalga ma’lumot qo‘shganda bog‘lanish maydoni qiymati asosiy jadval bog‘lanish maydoni qiymati bilan bir xil bo‘ladi

Nazorat savollari

• Nazorat savollari
• Ma’lumot baza modeli nima
• Ierarxik (shajara) modeli ma’lumot modeli va uning asosiy xarakteristikalari
• Tarmoqli model ma’lumot va uning asosiy xarakteristikalari
• Mashqlar.
• Ierarxik modelga misol ketiring va uni sxemasini chizing.
• Tarmoqli modelga misol ketiring va uni sxemasini chizing.
• Berilgan ierarxik (shajara) modeli ma’lumot modeli jadval ko‘rinishda tasvirlang