Reklama va uning biznes rivojlanishidagi o’rni reja

Reklama turlari va qo’llanilish usullari. Reklama turlari, ularning umumiy tavsifi va qo‘llanilish usullariga ko‘ra quyidagilarga bo‘linadi:

– ko‘rgazma reklamalari;

– matbuotdagi reklama;

– bosma reklamalar;

– plakat-grafika reklamalari;

– kino reklamalari;

– radio-reklamalari;

– yoritish reklamalari.

Ko‘rgazma reklamalari – reklama turlari ichida eng keng tarqalgan hisoblanadi. Ko‘rgazma reklamasining asosiy vazifasi, savdoda mavjud bo‘lgan, sotish uchun mo‘ljallangan tovarlar assortimentini iste’molchilarga tanishtirish, iste’molchilarga hali yaxshi tanish bo‘lmagan yoki ma’lum bo‘lmagan tovarlarni keng targ‘ibot qilish, iste’molchilarga yaqinlashib kelayotgan ma’lum bir mavsumga mos tovarlarni o‘z vaqtida sotib olish zarurligini eslatib turishdan iboratdir.

Tijorat faoliyati bilan shug‘ullanayotgan tadbirkorlarga ko‘rgazma reklamalarini quyidagi talablar asosida joylashtirishlarini talab qiladi:

1. Ko‘rgazmalar ko‘cha yuzida yaxshi ko‘zga tashlanadigan, tushunarli ravishda joylashtirilgan bo‘lishi kerak.

2. Ko‘rgazmada faqat sotuvda mavjud va sotish uchun mo‘ljallangan tovarlar bo‘lishi, vaqtincha bo‘lmagan yoki sotib bo‘lingan tovarlar bo‘lmasligi kerak.

3. Ko‘rgazmada namoyish qilinayotgan tovarlar namunasi aniq va to‘liq qilib yozilgan narx yorliqlari bo‘lishi zarur.

4. Ko‘rgazmalarni hech bo‘lmaganda oyida ikki marta almashtirib turish kerak.

Ko‘rgazma maydonlarining hajmi, ko‘rgazma uchun tavsiya etilayotgan tovarlarning xususiyatlariga ko‘ra quyidagicha bo‘ladi: – nooziq-ovqat tovarlari joylashtiriladigan ko‘rgazma maydonlarining hajmi 1 metrdan 2 metrgacha tavsiya etiladi;

– yirik savdo tarmoqlari, supermarket, univermag va savdo markazlarida 3 metr va undan ortiq;

– kichik hajmdagi tovarlar, suvenirlar, atir-upa, zargarlik buyumlari bilan savdo qiluvchilarga 0.80 metrdan 1 metrgacha;

– oyna ko‘rgazma maydonlarining balandligi binoning asosiy bo‘yiga hisoblaganda 0.80 metrdan 1 metrgacha bo‘lishi tavsiya etiladi.

Tovarlarni namoyish qilish uchun qo‘llaniladigan texnik vositalarning turlariga quyidagilar bog‘liq bo‘ladi:

• harakatlanuvchi ko‘rgazmalar, qo‘yilgan jihozlarda o‘rnatilgan tovarlarning asosiy qismi doimiy ravishda aylanib, harakatlanib turadi;

• qo‘zg‘almaydigan ko‘rgazmalar, bunda tovarlarni ko‘rsatish, namoyish qilish uchun qo‘llaniladigan maxsus moslama va jihozlar ishlatiladi;

• ovoz tarqatuvchi ko‘rgazmalarga turli qurilma va moslamalar tanlab olinadi, ular mavzular orqali ifodalab berishga qaratiladi.

Tovarlarni ko‘rgazma reklama qilishda qo‘llanilish joyiga, bezatish xususiyatlariga ko‘ra quyidagi guruhlarga bo‘linadi:

1. Tor ixtisoslashgan ko‘rgazmalar.

2. Ixtisoslashgan ko‘rgazmalar.

3. Umumlashtirilgan ko‘rgazmalar.

4. Aralash ko‘rgazmalar.

Matbuotdagi reklama. Matbuotdagi reklama mamlakatimiz hududida nashrda chop etilgan turli xil reklama materiallarini o‘z ichiga oladi. Ularni asosan ikki guruhga ajratish mumkin:

Reklama e’lonlari – bu mavjud nashrga joylashtirilgan pullik reklama bildirishidir. Reklama e’lonlari reklama beruvchining tijorat taklifining maqsadini va afzalligini qisqa shaklda ifoda etadi. Reklama e’lonining asosiy mavzusi kichik harflarda yozilib, reklama murojaati maqsadini to‘liq ifodalaydi, xaridor uchun mahsulotning foydali tomonlarini va afzalliklarini ta’kidlaydi. E’lonning oxirida xaridorlar murojaat qilishi uchun manzili, telefon, faks yoki boshqa reklama vizitlari keltiriladi.

Reklama e’lonini tasviriy bezash iloji boricha uning mazmuniga mos kelishi kerak. Tadbirkorlik faoliyatining timsollari asosiy elementlari (mahsulot belgisi) ajratib ko‘rsatilishi lozim.

Sharh – reklama ko‘rinishidagi maqola va boshqa nashrlar material shakliga ega bo‘lib, tadbirkorlik faoliyati haqida sharh beruvchi shaklda yoki uning rahbarlari, ish bo‘yicha hamkorlari va xaridorlari bilan bo‘lgan suhbat (muloqot) shaklida yoziladi. Bu kabi materiallar yaxshi illustratsiyalangan bo‘lishi kerak, chunki illustratsiyasiz katta samara bermaydi.

Reklama e’lonlari va sharh – reklamalarini chop etishda gazeta, jur nal, bulleten, turli ma’lumotnomalar, yo‘riqnomalar kabi nashr turlaridan foydalaniladi. Mavzusiga ko‘ra barcha matbuotdagi reklama nashrlarini ommaviy-siyosiy va ixtisoslashganligiga ko‘ra turlarga ajratish mumkin.

Ommaviy-siyosiy nashrlarda iste’molchilarning keng qatlamiga mo‘ljallangan mahsulotlar va xizmatlar haqidagi reklama e’lonlari asosan chop etiladi.

Ishlab chiqarishga mo‘ljallangan mahsulotlar haqidagi reklama e’lonlari fan va texnika, ishlab chiqarish tarmoqlari mutaxassisliklari o‘qishiga mo‘ljallangan bo‘lsa, maxsus nashrlarda chop etilishi maqsadga muvofiqdir.

Tezkorligi va keng tarqatilishiga ko‘ra matbuotdagi reklama boshqa reklama vositalari ichida eng samarali hisoblanadi.

Iqtisodiy rivojlangan davlatlarda matbuot reklamalariga ketgan sarf-xarajatlar reklamaga sarflangan xarajatalarning katta qismini tashkil etadi. Mamlakatimizda ham reklamaning bu turi ancha rivojlanayapti. Reklama e’lonlarini chop etish uchun buyurtma oluvchi ommaviy-siyosiy va ixtisoslashgan nashrlar soni yildan yilga ortib bormoqda.

Bugungi kunda dunyoda reklamaning yuzlab ta'riflari mavjud. "Reklama" atamasining o'zi lotincha "reklamaare" so'zidan kelib chiqqan - baland ovozda baqirish yoki e'lon qilish (Qadimgi Yunoniston va Rimda bu e'lonlarni baland ovozda baqirish yoki odamlar yig'ilgan boshqa joylarda o'qish).

Masalan, McLuhan aforistik tarzda "20-asr g'orlari san'ati" deb nomlaydi: "G'orlarda chizilgan rasmlar singari reklama ham qarashga emas, aksincha telepatiya singari ta'sir o'tkazishga mo'ljallangan."

Chet el mualliflari reklamani marketing nuqtai nazaridan izohlashga moyil. Filipp Kotler bunga quyidagicha ta'rif beradi: "Reklama - bu pul mablag'lari aniq belgilangan mablag 'manbalari bilan amalga oshiriladigan shaxsiy bo'lmagan aloqa shakllari".

Amerika Prezidenti Kalvin Kulidj 1929 yilda shunday deb yozgan edi: "Reklama - bu bizning ovqatlanishimiz, kiyinishimiz, butun xalqning ishi va xulq-atvoriga ta'sir qiluvchi eng kuchli omil. Ba'zida bizning avlodimiz reklamasiz nimalarni anglay olmaydiganga o'xshaydi? hayotiy qadriyatlar deb qaralishi kerak ". Reklama muqarrar ravishda bizning qarashlarimizga, o'zimizga va atrofimizdagi dunyoga bo'lgan munosabatimizga ta'sir qiladi.

Bugungi kunda reklama bizning ongimizga qat'iy kirib keldi, bizning haqiqatimizni tuzdi va ko'rinmas holda bizning tanlovimizga ta'sir qildi. Reklama madaniyatga ham, shaxslarning ongiga ham singib ketgan kommunikatsiyaga aylandi.

Shunday qilib, reklama ba'zida o'ziga xos "ijtimoiy giyohvandlik" bo'lib chiqadi - har bir insonning hayotdagi biror narsani o'zgartirishga bo'lgan intilishida o'ynab, reklama uni faqat yangi narsaga qanoatlanishga chorlaydi, mahsulotni haqiqiy o'zgarishlarning moddiy belgisi sifatida taqdim etadi. Ko'pgina hollarda, ba'zi professional "reklama beruvchilar" ning bayonotlariga qaramay, ta'sir yashirin, yashirin, bilvosita amalga oshiriladi.

Reklama yaratuvchisi uchun asosiy narsa ratsional dalillarni chetlab o'tib, mavjud iste'mol qiymatlari tizimiga moslashishdir. Axir, odamlar uzoq vaqtdan buyon tovar sotib olmaganlar - ular bilan bog'liq umidlarni, obro'-e'tiborni, yuqori ijtimoiy guruhga mansublik belgilarini yoki sog'lom hayotiy kuchni egallaydilar. Inson narsalarning o'ziga muhtoj emas, balki u chuqur kutgan va alohida zavq bilan iste'mol qiladigan ba'zi haqiqiy qadriyatlarga muhtoj. Tovarni sotib olish, go'yo, xaridorga hamrohlik qiymatining qo'shilishini tasdiqlaydi.

Shunday qilib, biz reklama odamni biron bir harakatni amalga oshirishga majbur qilish uchun, masalan, mahsulot sotib olish uchun ishlab chiqarilganligini ko'ramiz.