Реже: Социаллық антропология тусиниги

Социаллық антропология хам инсаннын экологиялык озгерислери.

Реже:

1. 
   Социаллық антропология тусиниги.
   
2. 
   Социаллық хам мадений антропологиянын бир биринен айырмашылыклары.
   
3. 
   Инсан экалогиясы тусиниги хам машкаласы.
   

Антропологыя инсанды биологиялық ҳәм материаллық тәреплерин изертлеўши, инсаният басланыуы ҳәм еволютсиясы бойынша қараслар ҳәм социал үрп-әдетлерин уйрениўши пән болып табылады.
Антропологыя - (антропо … ҳәм … логия) - адамның келип шығыўы ҳәм еволютсиясы, адамның дене дүзилисиндеги нормал парқ-айырмашылық, өзгериўшенлик ҳаққындағы пән.
Антропологыя инсаният жәмиетлери ҳәм мәдениятларындағы минез-қулық нағысларын үйренеди. Қоспа Штатларда социал антропологыя әдетде материаллық антропологыя ямаса социал -материаллық антропологыя болып болинеди.
Материаллық антропологыя менен салыстырыўлар
Материаллық антропологыя термини әдетде етнографик психик тәрептен пүтин қолланылады бул усылларға жоънелтирилген доъретпелер мәденият индивидуал тәжирийбеге тәсир етеди ямаса халықтың билимлери, үрп-әдетлери ҳәм мәкемелери ҳаққында ҳәр тәреплеме ойлаўды мақсет етеди. Социал антропологя - бул хожалық турмыс, економика, ҳуқық, сиясат ямаса динди өз ишине алған, социаллық өмирдиң шоълкемлестирилген тийкарларына аналитик үстин туратуғын ҳәм материаллық байланысларды өз ишине алған арнаўлы бир социал мунасәбетлерди изолятсия етиўге ҳәрекет ететуғын етнографик доретпелерге салыстырғанда қолланылатуғын термин. Социал илимий изертлеўдиң тийкарғы мәселелерине салыстырғанда бир дәрежели егинши дәрежели ҳәдийселер.[3]

Социал антропологларды қызықтырған темалар киритилген Бажыхана, економикалық ҳәм сиясий шолкем, нызам ҳәм қарама-қарсылық өлшемлери, ағайынлық ҳәм шаңарақ қурамы, гендер мунасәбетлери, бала туўыў және социалласыу, динге сыйыныў, ҳәзирги социал антропологлар да мәселелер менен шугылланып атырған глобализм, етник зорлықшылық, гендер изертлеўлери, трансмиллийлик ҳәм жергиликли тәжирийбе ҳәм жаңа пайда болған мәдениятлар кибер-мәкан, екологиялық мәселелер економикалық раўажланыў менен қарама-қарсылыққа түскенде қарсыласларды бирлестириўге жәрдем бериўи мүмкин. Британиялық ҳәм америкалық антропологлар, сандай-ақ Гиллиан Тетт ҳәм Карен Хо Уолл-стрит ушын алтернатив түсиндириў берди 2007-2010 жыллардағы финанслық кризис економикалық ҳәм сиясий теорияға тийкарланған техникалық түсиндириўлер болып табылады.

Англия, франтсуз ҳәм америка социал -материаллық антропологыялары ортасындағы айырмашылық ҳәм теория ҳәм де усыллардың кобейиўи ҳәм керилиги азайған. Социал ҳәм материаллық антропологлар ҳәм екеўин бирлестирген айрым адамлар антропологя институтларының копшилик болегинде жайласқан. Сандай етип, институтсионал бирликлердиң рәсмий атлары енди бул пәнлердиң мазмунын толық саулелендириўи шәрт емес. Айрымлар, мысалы, Социал ҳәм материаллық антропологыя институты (Оксфорд) қурамындағы өзгерислерди сәулелендириў ушын өз атларын өзгертирди, басқалары, мысалы, Кент Университетиндеги социал антропологыя әпиўайығана антропологыяға айланды. Коъпшилик олар тийкар салған атты сақлап қалады.
Узақ мүддет сапалы изертлеўлер сандай-ақ интенсив дала изертлеўлери тәрепинен қолланылатуғын сораўнамалар, анкеталар ҳәм қысқа мүддетли сапарларды муғдарлық анализ қылыў орнына дәстүрий түрде социал антропологыяда хошаметлентирилди.
Социал антропологыя саласындағы қәнигелер оның үйрениў объектлери өзгериўи ҳәм жаңа интеллектуаллық парадигмалар пайда болыўы менен өзгерип барады.
Жақында ҳәм ҳәзирде когнитив раўажланыў ; жаңа технологиялардың социал ҳәм етикалық түсиниклери; " шаңарақ" тың пайда болған формалары ҳәм басқа жаңа социаллиқ өмирлер ағайынлық ; даўам жетип атырған социал машқала мәмлекет сотсиализми; қайта тиклениў сиясаты, динтаныушылық ҳәм анализ қылыў аудит мәдениятлар ҳәм есапдорлик.

Тема басқа пәнлердиң жантасыўлары менен жанландырылған ҳәм аларға үлес қосқан, мысалы ўаилософия (етика, ўаеноменология, логика ), тҳе пән тарийхы, психоанализ ҳәм ўаилология. Ентсиклопедия сите:еўикиуз. тап

Социал антропологыя 19 -әсирдиң Катар пәнлери, сандай-ақ тарийхый түбирлерге ие етнология, ўаолклор изертлеўлер ҳәм Классикалар, Басқалар арасында. (Қаранг Антропологыя тарийхы.) Оның тиккелей бириншии жумысында қәлиплести Едвард Бурнетт Тёрор ҳәм Жеймс Жорж Фразер 19 -әсирдиң ақырында ҳәм 1890 -1920 жыллар даўамында усыл ҳәм теорияда үлкен өзгерислерге дус келди, түп атыз жумысларына жаңа итибар берилди, тәбий шараятларда социал минез-қулықты узақ мүддетли пүтин үйрениў ҳәм ўарантсуз ҳәм немис социал теориясын енгизиў. Бронислав Малиновский Британия социал антропологыясына ең зәрүрли тәсиринлерден бири болып, антропологлар жергиликли тилде ислейтуғын ҳәм жергиликли адамлардың күнделик әмелиятына шоънғийдиган узақ мүддетли атыз жумысларын айтып өттилер.[12] Бул раўажланыў Франтс Боас тәрепинен мәдениятлар дүня ҳаққындағы ҳәр қыйлы идеяларға тийкарланған ҳәм сал себепли аларды тек өз стандартлары ҳәм қәдириятлары көзқарасынан туўры түсиниў мүмкин деген пикирди илгери сүрген материаллық релятивизмни енгизиўи менен күшейтилдиЕнтсиклопедия сите:еўикиуз. тап
Е. Б. Тйлор (1832 жыл 2 октябр - 1917 жыл 2 январ ) ҳәм Жеймс Жорж Фразер (1854 жыл 1-январ - 1941 жыл 7-май) әдетде Британия дағы заманагоъй социал антропологларнинг ажайып дәwири есапланады. Егер Тлор екскурсияни әмелге асырған болса Мексика, ал де, Фразер де өзлериниң салыстырыўий изертлеўлери ушын материаллардың коъпшилигин кең оқыў арқалы алғанлар атыз жумыслары, тийкарынан классиклар (Грекистон ҳәм Рим әдебияты ҳәм тарийхы ), дәслепки Европа ўаолклористлери ижоди ҳәм миссионерлар, саяхатшылар ҳәм заманлас етнологларнинг лекциялары.

Тилор унилинеализм ҳәм " инсанияттың бирдейлиги" ўаормасын қатаң қорғаў етди.[14] Әсиресе Тлор теориялер ушын тийкар жаратты материаллық диффузионизм, түрли группалардың уқсас материаллық сыртқы коъринислер ямаса технологияларға ыелеўиниң уш усылы бар екенин айтып : " ғәрезсиз ойлап табыў, узақ региондағы әждадлардан мийраслар, бир ырқтан өтиў [сиц ] басқасына. "[15]

Тлор дәслепки ҳәм тәсирли антропологыялық түсиниклерден бирин ислеп шықты мәденият " бул билимлер, ықтықат, көрикем өнер, етика, нызам, әдет ҳәм жәмиет [əзолари] ретинде [одамлар] иелеген ҳәр қандай басқа қәбилет ҳәм әдетлерди өз ишине алған қурамалы бир пүткил".[16] Бирақ, Стокинг айтып өткени сыяқлы, Тёрор тийкарынан үлкен ўаунктсиялар менен емес, бәлки мәденият айырым елементлерин боълистириў ҳәм сүўретлеў менен шуғылланған ҳәм ал улыўма жоънелтирилмаган, көп қырлы идеяны емес, бәлки виктория идеясын илгери сүрген сыяқлы туюлган. кейинги антропологлар тәрепинен усыныс етилген материаллық өзгерис. Тёрор соның менен бирге, адамларда диний ықтықатлардың келип шығыўы туўрысында теория жаратып, теориясын усыныс етди анимизм ең әййемги басқыш ретинде ҳәм " дин" жүдә көп структуралық бөлимлерге ие екенлигин айтып, алардан ең әҳмиетлисин ғайрытабиий жанзатларға (етикалық системалар, космология ҳәм басқалардан айрықша болып есапланыў ) ысениў деп билген.

Классикани кең билген Шотландиялық алым Фразер де өзин динге сыйыныў, аңыз ҳәм сыйқыр менен шуғылланған. Оның салыстырыўий изертлеўлери, ең көп баспа етилген баспаларда ең тәсирли Алтын бог ъ, глобал коълемде диний ықтықат ҳәм символикадаги уқсаслықларды анализ етди. Бирақ Тёрор де, Фразер де буған қызығыўшылық билдириўмади атыз жумыслары Соның менен бирге, алар материаллық елементлер ҳәм мәкемелердиң бир-бирине қандай сәйкес келиўин тексериўден мәпдар емес еди. Алтын бог ъ биринши басылыўынан кейин кейинги баспаларда кескин қысқартирилди. Ентсиклопедия сите:еўикиуз. тап

Инсан екологиясы ямаса антроекология социал жәмиеттииң орайлық булуги оның социал -тәбий ҳәм тәбий-илимий тийкары болып табылады. Инсан екологиясы өзинде медицина улыўма геранталогия, морфология, антропологыя, генетикалықалықанинг тийисли карашларини өзинде улыўмаластырады. Бул ўаактларнинг изертлеў ебйекти инсан болып, ал еки дүня тәбий және социал дүняға тийисли жонзот болып табылады. Инсан екологиясы адамлар популясияларининг әтирап -орталық пенен өз-ара тәсири байланыс тәсиреда халықтың артыўының халық саламатлығын сақлаў ҳәм раўажландырыў мәселелерин үйренеди. Инсанның мофофизиалогик. қәсиетлерин есапқа алған түрде ноосферавий өзгерислер процессинде жер регионларини биосфера процесслерин ислеп шығыў - хожалық економикалық макеадш өзлестириў низамлықлардың барыўында адамлар саламатларын сақлаў ҳәм раўажландырыўдың тәбий нызамларын үйрениў инсан екологиясының әҳмиетли ўазыйпасы болып табылады. Инсан екологиясы адамларды қоршап турған тәбий және социал орталықты адамлардың оған ҳамба бир-бирлерине мунасәбетлерин биринши рет илимий әдебиятқа сотсиологлар америкалықлда) Р. Парк ҳәм Ал. Бюрчск тәрепинен киргизилди. Азмаздан кейин инглиз алымы Бъюс инсан екологоясининг везифаси әйне адамлар социал мунасәбетлерин биологиялық популятсияси процесслерине тутастиришдан ибарат болып табылады деп анықлама береди.
Пән-техника раўажланыўы заманинде тәбийлиқлик ҳәм жасалмаик раўажланыўы улыўма бирдей емес. Егер тәбийлиқликни раўажланыўы тийкарынан еволютсия жолы менен жүз берса, жасалмалық инкилобий өзгерислер негизинде жүзеге келеди.

Ҳәзирги заман кисиси өмиринде тәбийлиқлик ҳәм жасалмалықтың коеффициентлер шынығыўаласыз тек стилистик және социал-гигиеник жантасыў шараятларидагина бул тарийхый жуўапкер ўазыйпаны әмелге асырыў мүмкин. Боълек киси, улыўма инсаният жәмиети тек тәбияат пенен өз-ара тәсирдагина әмелдеги балады ҳәм раўажланады. Инсан менен тәбияат ортасында елемент алмасинуви ҳәзирги шараятдва жаңа мазмун кәсип етаби. Инсан тәрепинен тәбий шараятлардың өззгартирилиши социал -гигиеник ақыбетлер комплекси пайда болыўы менен бирге жүз береди. Бул ақыбетлер де регионал ҳәм глобал коъриниске ие балады. Ҳәзирги замн кисисиниң социал ҳәм биологиялық турмысы барлық тәреплерин өз ишине алады.

Шахстың социаллашув процеси
Инсан, адам, шахс көплеген пәнлердиң үйрениў объекти есапланады. Шахс

дегенде арнаўлы бир жәмиеттииң ағзасы түсиниледи. Социал мунасәбетлерге

кирисиўиўши, санасын жоқары тараққий еткен, социал раўажланыўда қатнасыў етиўши
адамғана шахс деп аталады. Шахстың ең тийкарғы белгиси-оның саналы искерлик иеси
екенлиги болып табылады. Екенин айтыў керек киси санасын тек жәмиетте, басқалар менен өз-ара
мунасәбетте тил жәрдеминде социал тәжирийбени өзлестириўде қәлиплеседи. Сонлықтан
шахс да тек жәмиеттегина шахсқа айланыўы мүмкин.
Адамдың социал жанзат ретинде шахс атының алыўы ушын оған
социаллық-економикалық турмыс ҳәм тәрбия керек. Сол себептен педагогика пәни баланың
шахс ретинде раўажланыўы, оның ҳәр тәреплеме кәмалға етиў низамлықларын,
оған тәсир етиўши объектив ҳәм субъектив ўаакторларды, раўажланыў процесине байланыслы
дәwирлерди анықлаўы керек. Адамдың жетилискен инсан болып етиўувида өзиниң
мақсет тийкарындағы минез-қулқы, шыдамлылық сапаларының жетилисиўи нәтийжесинде айырым
кемшиликлерин сапластырыўы, қыйыншылықларды енгиб шығыўы мүмкинлигин билиўимиз
зәрүр. Сондай екен, инсан турмыс искерлиги даўамында өзгерип, қәлиплесип, раўажланып
барады. Балалық, өспиримлик ҳәм өспиримлик дәwиринде раўажланыў аса күшли болады.
Шахстың жетилисиўинде және оның хулқида социал ҳәм биологиялық
ўаакторлардың тәсир күши бәрҳәма да бирдей боълавермайди. Себеби оның хулқига,
мунасәбетлерине, байланысларына, жасы, билими, әдетлери, тәжирийбеси ҳәм жағдай да тәсир
етеди. Мысалы, бирдей деги тәсиринлерге түрли бала түрлише мунасәбетте болады, бул
усы ўақытта, баланың мүтажлиги қандайлығына да байланыслы. Шахс социал тәжирийбени
актив түрде анализ етеди, өзлестиреди, өзи ушын өзгертиреди-бул процесс
даўамында өзи хам шахс ретинде қәлиплеседи. Шахс қәлиплесип барған сайин сыртқы
тәсиринлер, сондай-ақ социал тәсиринлер де оның ишки дүнясы, психологиясига
қарай түрли адамларға түрлише тәсир етедилер. Мысалы, бирдей баҳа түрли
оқыўшыларға түрлише тәсир етеди.
Шахс қайсы жәмиетте яшаса сол жәмиет турмысындағы нызам -қағыйдаларға

тийкарынан кәмал табады. Сол жәмиеттииң материаллық ҳәм руўхый байлығынан пайда көриўши

болады. Материаллық ҳәм руўхый байлықларды жаратыўда қатнасады. Егер сол
жәмиеттииң материаллық ҳәм руўхый байлығы жоқары болса, ол шахсқа оғада үлкен
тәсир көрсетеди ҳәм керисинше. Екинши тәрепден болса, шахс искерлиги даўамында мийнет арқалы өз материаллық ҳәм руўхый байлығын жаратыў процессинде санасына,
өмирин, турмыс шараятын да жақсылап барады.
Шахс турмыс даўамында қурамалы раўажланыў процесин басдан кеширеди,
нәтийжеде ол шахсқа айланады. Усының себепинен шахсты мәлим социал басқарыў принцпының
жемиси деп түсиниўимиз керек. Шахс раўажланыў процеси бир тегисде бармайды,
раўажланыўға тәсир етиўши ўаакторлардың тәсири түрлише болады, яғный киси унамлы ҳәм
унамсыз тәсиринлер нәтийжесинде кәмалға етеди. Әлбетте социал ўаакторлар инсан шахсының
ҳәр тәреплеме қәлиплесиўине нәтийжели тәсир көрсетеди. Атап айтқанда, педагогтарбиячилар баланың арнаўлы бир раўажланыў дәwириндеги қәсиетлери, характери ҳәм
минез-қулықын белгилейтуғын ўаакторлардың ҳәммеси биргеликте тәсир көрсетиўин билиўи
керек.
Шахстың, әсиресе баланың раўажланыўы ҳәм қәлиплесиўи биологиялық ўаактор
(генетика ) га байланыслы. Генетика дегенде, балаға ата-ана ҳәм улыўма жақын
әждадлардан, яғный наслден-наслге өтетуғын биологиялық өзгешелик ҳәм уқсаслықлар
түсиниледи. Адам шахсының ҳәм хулқининг раўажланыўда биологиялық ўаакторлардың
тәсирин жоқары баҳалаб, шахсты наслге байланыстырып уйрениўши ағыслардан бири
бихевиоризм болып, ол ХХ әсирдиң басларында психология пәнинде кең тарқалды.
Буған америкалық педагог ҳәм психолог Е. Торндайк тийкар салынды. Оның пикрине қарағанда,
шахстың барлық қәсиетлери, атап айтқанда аң ҳәм интеллектуал қәбилет де наслденнаслга өтеди, гуё адамдың көзи, тислери ҳәм бармақлары сыяқлы интеллектуал қәбилет де тәбияатанберилган болып табылады.
Батыс педагог илимпазларынан тағы бири, немис психологи в. Птерн жаңа
туўылған бала еле инсан емес, деп есаплайды. Ол тек сүт емизувчи ҳайўан болып табылады.
Ярым жастан асқандан кейин ол мешинге теңлеседи. Еки жасында бала
басланғыш инсанлық жағдайына етеди (юради, гәпиради). Бес жасқа дейинги
балалардың психик қәсиетлери басланыўий дәwир адамлары қәсиетлерине сәйкес келеди.
өспиримлик жылларында киси өзинде орта әсир санасына сәwлелендиреди ҳәм етуклик жасындағына
әмелдеги жәмиеттииң материаллық дәрежесине уйқас аң иеси болады, дейди. Яғный, инсан
17-18 жасында әмелдеги жәмиеттииң яъзоси болады деп есаплайды.
Бир улыўма ареалда жасайтуғынлық ћар қыйлы түрлердиң популятсиялари екологиялық жәмәәтти қурайды. Тири организмлер бошка организмлер ҳәм өлик тәбияаттың тәсиринде болыўы менен бирге өз гезегинде өзлери ћам оларға тәсир көрсетеди.
Бир-бири менен ҳәм әтирап -мућит менен өз-ара мунасәбетте болған организмлердиң популятсиялари екологиялық системалар (екосистемалар) ямаса биогеотсенозлар деп аталады. Бошкача килиб айтқанда, биогеотсеноз - бир-бирине боѓлик биотик ҳәм абиотик структуралық кисмлардан ибарат комплекс жайласқан ер майданының бир кисми болып табылады. Биогеотсеноз тәбияат дағы ең қурамалы системалардан бири. Автотроф организмлер (фотосинтезловчи жасыл өсимликлер ҳәм химосинтезловчи микроорганизмлар) ћамда гетеротроф организмлер (ћайвонлар, замбуруѓлар, көплеген бактериялар, вируслар ) биогеотсенознинг тири компонентлерине, атмосфераның ерга якин катлами, одағы газ ҳәм иссиклик ресурслары, куёш енергиясы, тупрок және оның суў минерал ресурслары болса жансыз компонентлерге киреди.
Ћар бир биотсенозда ернинг геологик дүзилиси, тупрок, иклим шараятлары, суў режими, сол орында өсип унадиган өсимлик ҳәм ћайвонлар бир-бирине сәйкес ҳәм өз-ара боѓланган болады. «Екосистема» термини биринши рет 1935 жылда инглиз екологи А. Тенсли тәрепинен киритилген. Кейинирек 1940 жылда академикалық в. Н. Сукачев екосистема түсинигин биогеотсеноз деп атаўды усыныс етди. Биогеотсеноз қурамына адамнан ташкари ћамма зат киреди. Биогеотсеноз тараккий етип ҳәм өзгерип турады. Бул өзгерислер кисилер, мућит ҳәм ћаттоки узок космостың ћам тәсири астында жүз береди. Беогеотсенозни үйрениў кишлок хожалығы ҳәм айникса, орман хожалығын раўажландырыўда үлкен аћамиятга ие.
Екосистеманинг маћсулдорлиги ол ямаса бул екосистема оркали өтетуғын енергия окимига боѓлик болып табылады. Куёш енергиясы екосистемадаги дәслепки маћсулотларни ћосил килувчи биотик компонентлер тәрепинен өзлестириледи. Дәслепки ћосил килувчилар тәрепинен органикалық елемент ретинде топлайтуғын енергия тезлиги басланғыш маћсулот деп аталады. Бул ең мућим параметр болып екосистемадаги биомасса микдори соған боѓлик болады.
Екенин айтыў керек, өсимликлерге түсетуғын куёш енергиясы ћар қыйлы микдорда болады. Ол көбинесе географиялық кеңликке, өсимликлер копламининг тараккиёт дәрежесине боѓлик. Өсимликлерге түсетуғын куёш енергиясының шама менен 95 - 99% сол заманиёк кайтарилади, ол ямаса иссикликка айланады ямаса суўды буѓлатишга сарп етиў болады ҳәм ўаакатгина 1 - 5% хлорофилл тәрепинен кабул килиниб органикалық молекулаларды ћосил етиўге сарп етиў болады. Өсимликлер кабул килган енергияның шама менен 20% дем алыў ямаса ўаотонафас алыўға сарп етиў болады. Одан колган енергияның органикалық елементларды ћосил етиўге кеткен кисми сап басланғыш маћсулот (СБМ) деп аталады.
Басланғыш маћсулотнинг маћсулдорлиги жазда кишга салыстырғанда көп болады. Бир организмлерди екинши организмлер еганда (тутыныў килганда) овкат (елемент ҳәм енергия ) бир трофик дәрежеден екинши трофик дәрежеге өтеди. Ћазм килинмаган овкат кейинирек чикарилиб тасланады. Овкат ћазм етиў шөлкемлери болған ћайвонлар колдикларни екскрементлар (чикиндилар) ретинде ташкарига чикариб таслайды. Бул чикиндилар қурамында ћам мәлим микдорда енергия сакланади.
Ћайвонлар ћам, өсимликлер ћам нәпес алған вактларида енергияның мәлим бир кисмини ёъкотадилар. Дем алыў процессинден, овкат ћазм етиўден ћамда чикиндилардан колган енергия өсимлик ҳәм ћайвонларнинг өсиўи, көбейиўи ҳәм ћаёт искерлигин тәмийинлеўге сарп етиў болады. Гетеротроф организмлер тәрепинен таярланған (төпланған ) органикалық елементлар микдори екилемши маћсулот деп аталады.
Овкат шынжырының ћар бир бөлими (звеноси) де бир кисм енергия ёъколади. Сондай екен, овкат шынжырының узынлығы көбинесе сол енергияның ёъколиши менен шегараланып турады.
Өсимликлер тәрепинен кабул килинадиган ёруѓлик енергиясы микдорининг дәслепки сап маћсулотга болған қатнасы әдеўир улкен болып табылады. Енергияның кейинги бир-бирине берилиўи (өтиўи) басланғыш өтиўге салыстырғанда талай нәтийжели болып табылады. Мысалы, өсимликлерден өтхоър ћайвонларга өтетуғын енергияның орташа еффективлиги 10 % ни ташкил килган ћолда, ћайвонлардан ћайвонларга өтетуғын енергияның еффективлиги 20 % болады. Улыўма, өтхоър ћайвонларда жырткичларга караганда ћазм етиў еффективлиги төмен болады. Өйткени мынада, өсимликлерде коъпрок ёѓочлик ҳәм тселюллоза болып, ћайвонлар организминде жақсы ћазм болмайды, енергия дәреги болып ћисобланмайди.
Дем алыў процессинде ёъкотилган енергия бошка организмлерге өтпейди. Екскрементларда метаболизм колдикларидаги енергия болса детритофаг ҳәм редутсетларга өтеди ћамда олардағы енергиялер екосистемада колади. Детрит шынжырлары өлик организмлер ҳәм өсимликлер колдикларидан басланады (тоъкилган жапырақ ҳәм поялар). Тоъѓридан-тоъѓри детритларга ҳәм редутсентлар озика шынжырына өтетуғын дәслепки таза маћсулотлар ћамма екосистемаларда ћам бирдейдай емес. Орман екосистемаларида дәслепки маћсулотларнинг көп кисми детрит шынжырына өтеди. Усының себепинен орман астындағы колдиклар консументлар актив искерлиги ушын кулай шараят болып табылады. Бирок теңиз екосистемаларида ћам интенсив пайдаланатуғын жайлаўларда дәслепки маћсулотнинг ярымынан коъпи жайлаў озика шынжырына коъшилиши мүмкин. Детрит шынжырлары жайлаў шынжырларына караганда камрок үйренилген. Бирок енергия окими нуктаи нәзеринен каралганда олардың аћамияти жайлаў шынжырына салыстырғанда көп болса көп, аз емес.
Егер екосистема стабил (өзгермейтуғын ) болса, ол жағдайда улыўма биомассанинг ћажми көбеймейди. Яғный, жылдың басында канча болса, ақырында ћам шунчалигича колади. Бул ћолатда басланғыш маћсулотда болған ћамма енергия ћар қыйлы трофик дәрежедеги организмлерден өтеди ҳәм нәтийжеде оның таза маћсулдорлиги нолға тең болады.
Көбинесе екосистемалар өзгерип турады. Мысалы, жас орманларда өсимликлер вегетатсия дәwирдиң ақырына барып төпланған енергияның бир кисми өсимликлер биомассасининг артыўына алып келеди. Өсимликлерде ғалабалық вегетатсия басланған дәwирлер (баћор, жаз) де дәслепки маћсулот көп болады, екилемши маћсулотнинг артпақтасы болса кейинрок гүзетиледи.
Екосистемага тушувчи енергия окимларидан пайдаланып, инсан ушын керек болған енергия ҳәм овкат дәрегин көбейтиўде пайдаланыў мүмкин.
Илимий анализлар жәрдеминде өсимликлерди өсириў, агротехникалық коидаларни раўажланыўлаштириб оларды маћсулдорлигини асырыў мүмкин. Ћар бир трофик дәрежеде енергия ёъколар екен, сондай екен ћамма затты тутыныў килувчи (адамларда ћам) организмлер ушын екосистемадан натийжелили енергияны ажыратып алыў усылы - бул өсимликлер ћисобланади. Бирок, бул ерда бошка ўаакторларды ћам итибарға алмаслик мүмкин емес. Мысалы, ћайвонлар оксилида көбинесе алмастырып болмайтуғын аминокислоталар болады.
Буннан ташкари, өсимлик оксиллари ћайвон оксилига караганда кийинрок ћазм болады ҳәм соңыында соны да айтыў керек, бир канча екосистемаларда материаллық егинлерди күтим етиў ҳәм мол ћосил алыў кийин болғанлығы себепли, бул екосистемалардаги ћайвонлар өзлери ушын керекли озикани үлкен майданлардан аладылар. Әне сондай екосистемаларга саҳра, Орта Азияның шөл зонасы, буѓилар жасайтуғынлық тундра зоналарын мысал килиб алыў мүмкин.