Reje: Milliy sezimler ha`m olardı izzertlewde qoyılatug`ın talaplar

MİLLİY SEZİMLER.

REJE:

1. Milliy sezimler ha`m olardı izzertlewde qoyılatug`ın talaplar.

2. Milliy sezimlerdin milliy protsesslerge mu`na`sibette bolıwı

3. Tu`rli etnik toparlardın ha`r tu`rli sa`wleleniwi

4.Watansu`yiwshilik sezimleri ha`m olardın ko`riniwindegi o`zgeshelikleri.

Milliy sezimler tiykarında milliy ma`pler ha`m mu`ta`jlikler a`sirese onın na`tiyjeliligi yaki jeniliske ushırawı, tınıshlıg`ı ha`m tınıshsızlıg`ın ta`miynlewshi na`rseler jatadı. Milliy sezimler insannın milliyligindegi na`rse ha`m ha`diyselerde milliy protsesske, anna ta`biyat ha`m anna jerge, sonday-aq xalıqtın tarıyxı ha`m ruwxıy miyrasına, milliy qa`driyatlarına bolg`an mu`na`sibeti formasında ko`ringen bolıp, manawiy turmısta u`lken a`hmiyetke iye. Milliy sezimnin ta`sirshenligi a`sirese ha`r bir xalıqtın milliy o`zgesheligi bolg`an tilinde o`z ko`rinisin tapqan. Milliy tilge bolg`an mu`na`sibettin azg`antay o`zgeris yaki buzılıwı xalıqlar ha`m milletler ortasındag`ı mu`na`sibetlerge u`lken zıyan tiygizedi. İ.M Jabborovtın «O`zbek xalıq etnografiyası» kitabında ha`r bir xalıq o`z tilin jaqsı ko`u`riwi ha`m o`zinin tilinde so`ylegen basqa xalıq wa`killer hu`rmet qılıw haqqında bunnan mın jıl burın jazıp ketkenligin mısal keltiredi.

Perzentlerimizdin sanasında watang`a, tarıyxımızg`a, milliy qa`driyatlarımızg`a degen hu`rmet itibardı sanasına sindirip, ha`r tu`rli jaman ideologiyalıq ko`z qaraslarg`a ereytug`ın milliy immunitetti qa`liplestiriwimiz za`ru`r. Bunın ushın olardın aqıl oyında o`zligin anlaw ha`m umıttırmawımız, o`z tarıyxı, o`tmishi, ullı ata-babalarının o`miri, milliy qa`driyatlarımızdag`ı u`rip a`detlerimizdi jaqsı bilip o`zlestiriwi kerek. watang`a muxabbat, watan su`yiwshilik degen sezim adamnın qa`lbinte ta`biyiy ra`wishte tuwılg`an waqtınan baslabaq seziledi. Ulıwma alıp qarag`anda sezimlerdin qa`liplesiwinde belgili da`rejede ta`lim ta`rbiyalıq islerge itibar beriw kerek. İnsan o`zligin anlag`anı sayın, o`zinin ata-balalarının kimligin bilgen sayın ju`reginde watang`a degen muxabbat sezimi terenirek tamır atadı. Bul tamır qanshelli shuqır bolsa, tuwılıp o`sken elge muxabat sol da`rejede sheksiz boladı. Bunda a`sirese anna tilge bolg`an mu`na`sibet jetekshi orındı iyeleydi. Sebebi «ana til- bul milletin ruwxı, o`z tilin joytqan ha`r qanday millet o`zliginen ayrılıwı so`zsiz».

Shoralar da`wirinde bizin tarıyxımız oqıtılmadı yaki ko`z ko`reki buzıp u`yretildi. Babamız Amir Temur xanqor, jallad shaxs sıpatında su`wretlenedi. Tarıyxtı bilmegen, o`tmishten xabarı bolmag`an xalıqta ta`biyiy tu`rde milliy sezimler, maqtanıwlar bolmaydı. O`zgelerge qaram bolıp jasawg`a u`yrenip qalg`an, tek g`ana biologik mu`tajliklerdin qulına aylang`an xalıq ma`ngu`rtlesedi. Olarda milliy azatlıq, g`a`rezsizlik sezimleri bolmaydı. Bizlerdeyam ma`ngu`rtlik o`zgeshelikleri qa`liplese baslag`an edi, biraq bunın aldın alıw ushın babamız Amir Temur haqqında anızlar toqıp shıg`ara basladıq. Bunday anızlardı do`retiwde o`zimizdin jazıwshılarımız ko`plegen miynetler issledi.

Milliy sezimler tarıyxıy kategoriya bolıp, sol millet ha`m xalıq wa`killerine sırtqı ob`ektiv sebeplerdin barqulla ta`sir etip turıwı na`tiyjesinde ju`zege keledi. Shaxsta milliy sezim ha`m sananı qa`liplestiriw, rawajlandırıw ushın xalqımız tarıyxın, milliy qa`driyatların, ullı ata-babalarımızdın o`mirin bay ruwxıy miyraslarımızdı terenirek u`yreniw lazım.

Milliy sezimlerdin payda bolıw ku`shi ha`m intensivligi ha`mme xalıq ha`m milletlerde birdey bola bermeydi. Bul sezimler kem sanlı kishkene etnoslarda u`lken, ko`p sanlı xalıqlarg`a qarag`anda sonday-aq kem rawajlang`an ma`mleketlerde rawajlang`an ma`mleket xalıqlarına qarag`anda ku`shli ha`m anıq ko`rinedi. !sirese aldın ja`bir zulım ko`rip kelgen, ezilgen ha`m renjitilgen xalıqlarda milliy sezimler sonday da`rejede sezgir ha`m ta`sirshen boladı, ha`tteki ha`zil qılıp millet shanına aytılg`an pikirler ha`m narazılıqlar, sol xalıq wa`killer sol darejede tolqınlandıradı ha`tteki milliy narazılıqlardı keltirip shıg`aradı.

Milliy sezimsler ha`r tu`rli bolıp, og`an ta`lim ta`rbiyalıq estetik, intellektual ha`m turmıslıq sezimler kiredi. Olar watan su`ygishlik, milliy maqtanısh, birge islesiw, ken peyillilik yaki g`a`rezgo`ylik, dushpanlıq sıyaqlı ko`rinislerde sa`wlelenedi. watan su`yiwshilik ha`m o`z ana ta`biyatına mehir muxabbat sezimleri milliy sezimde a`hmiyetli orın tutadı. watan su`yiwshilik sezimi a`sirler ha`m mın jıllar dawamında birge jasag`an etnik toparlarda qa`liplesken en ullı sezimlerden biri bolıp tabıladı. Jetik watan su`yiwshilik sezimi jergilikli, aymaqlıq bo`liniwler ha`m ha`r tu`rli mayda etnik toparlardın bo`linip ketiwin toqtatıp, el ha`m millettin birge qa`liplesiwin ju`zege keltiredi. Bizge yuelgili XIX a`sirdin 20 jıllarına shekem, ha`zirgi o`zbekstan aymag`ında u`sh xanlıq, Qoqan, Xiywa ha`m Buxara a`mirligi bar edi. O`zbek eli sol u`sh xanlıq ha`m a`mirlikte jasasada, aymaqlıq, ekanomikalıq, siyasıy bo`liniw jalg`ız o`zbek milletin ju`zege keltirmedi. Demek, sol da`wirde jalg`ız milliy sezimnin bar ekenligi haqqında so`z bolıwı mu`mkin emes edi. O`zbekstan respublikasının payda bolıwı milliy sezimlerdin qa`liplesiwi ha`m rawajlanıwına alıp keldi.

Haqıyqıy watan su`yiwshilik dep ko`rsetken edi, amerikalıq etnopsixologlar B. Gonni ha`m V.Jeromlar, tek g`ana xalqı ha`m watanının duniya arenasında tutqan ornı menen maqtanıw arqalı g`ana ko`rinbeydi. Millet turmısında sonday da`wirler ha`m jag`daylar boladı, bunda haqıyqıy watan su`yiwshilik sezimi uyalıw ha`m arlanıw menen tolıp tasıwı mu`mkin. Rasında da, milletin oqımıslı wa`killeri, sıyalı ha`m alımları, jazıwshıları millet turmısına, milliy protsesslerge teren ob`ektiv ko`z benen qarap, millet turımısındag`ı ayırım kemshilik ha`m nuqsanlardı ashıq aydın aytı alg`an, kritikalag`an. Tanıqlı o`zbek ruwxıy ag`artuwshısı Abdulla Avloniy «Tu`rkiy gulistan yaki okloq» kitabında mınaday dep jazadı` «Bizler ne ushın ha`reket qılmaymız, qıymıldamaymız, basqa millettin ulları, qızları, ku`n demey, tu`n demey, jazdı jaz qıstı qıs demey ilim jolında o`z janın qurban etip birgelikte ju`girip ko`zlerimizli qamastırıp turg`an bir waqıtta, bizler ele uyqıdan basımızdı ko`tere almaymız, o`rnek ala almaymız»…

Hamza Hakimzada Niyazıy da xalqımızdın sawatsızlıg`ınan ku`yinip «Vatandoshlarima xitoba» qosıg`ın jazadı.

Ey axli vatan w Bosdi seni muncha gaflat,

Gark ayladi muncha seni daryoiy jaxolat w

Tushdi sening boshing uzra xar zillau razolat,

Bok! Xolinga nelar bular gar bulsa basorat w