Reje: Kirisiw Finansliq rejelestiriw Finansliq boljaw Juwmaqlaw Paydalanilǵan ádebiyatlar dizimi Kirisiw

Finansliq boljaw

Keleshektegi finanslıq joybarlaw ekonomikalıq jáne social

rawajlanıw hám de finanslıq siyasatti muwapıqlashtirishni támiyinlew,

sonıń menen birge, islep shıǵılatuǵın reformalar, programmalar hám

nızamlardin’ Finanslıq aqıbetlerin kompleks tárzde boljaw, uzaq múddetOl

unamsız tendensiyalarni baqlaw hám olarǵa salıstırǵanda tiyisli sharalardı

waqıtında qabıllaw maqsetlerinde ámelge asıriladı.

datda, keleshek ushın m oljallangan finanslıq jobalar

náwbettegi úsh jıl ushın islep shıǵılıp, onıń birinshi jılı ushın

byudjet dúziledi, náwbettegi eki jıl joba dáwiri esaplanıp, olar

dawamında daǵaza qilingan ekonomikalıq siyasattiń haqıyqıy nátiyjeleri

gúzetiledi. Perspektivaǵa mólsherlengen finanslıq jobalar mámleket,

onıń aymaqliq strukturaları sociallıq-ekonomikalıq rawajlanıwına

maslastırıp, jaqın múddetli boljaw kórsetkishlerin esapqa alǵan

halda hár jılı ózgertiliwi múmkin. Joba dáwiri bolsa, bunda taǵı

bir jol aldınǵa jıljıtıladı.

Socialliq tákirar óndiristiń mutanosibligi hám

teń salmaqlılıqın ta 'minlashda, pul mámilesin tártipke salıwda

mámlekettiń jıynama finanslıq balansı (finanslıq resurslar balansı )

hám hár bir aymaqliq strukturalaming dáramatlar hám ǵárejetler

balansı zárúrli orındı iyeleydi. Mámlekettiń jıynama finanslıq

resurslar balansı mámleket, onıń sub'ektiari, jergilikli-aymaqlıq

strukturaları hám belgili aymaqta iskerlik kórsetip atırǵan barlıq Xojalıq

jurgiziwshi sub'ektlerdiń barlıq dáramatları hám ǵárejetleri

jıyındısınan ibarat esaplanadi. Ol bıltırǵı mámlekettiń esabat jıynama

finanslıq balansı tiykarında hám mámleket sociallıq-ekonomikalıq

rawajlanıwining boljaw kórsetkishlerine muwapıq túrde dúziledi hám de

olar byudjet joybarların islep shıǵıwda tiykar bolıp xızmet etedi.

Bul finanslıq hújjetler Finans ministrligi hám finans sistemasınıń

basqa bólindileriniń aktiv qatnasında Ekonomika ministrligi tomonidan islep

shıǵıladı. Balansda byudjet fondı hám de byudjetten

sırtdaǵı fondlar, qamsızlandırıw fondı, kredit fondı, kárxana hám tashkilotlarning

pul fondlari hám aqır-aqıbetde, puqaralardıń pul qarjları

quramında joybarlawtirilayotgan resurslarınıń qáliplesiwi hám olardan

paydalanıw sáwlelendiriledi. Finanslıq joybarlawdıń balans metodı

mámleket, onıń m a'm uriy-aymaqlıq tuzilm alari hám jergilikli

administraciyaları miqiyosida finanslıq resurslar defitsitini anıqlawǵa,

barlıq xojalıq jurgiziwshi sub'ektler ortasında aqshalardı nátiyjeli

hám tıyanaqlı qayta bólistiriwge múmkinshilik beredi. Mámlekettiń finanslıq

resurslar balansı ámeldegi barlıq finanslıq jobalardı birden-bir sistemaǵa

birlestiradi. Onıń kórsetkishleri byudjet hám kredit jobaların,

sonıń menen birge, basqa finanslıq jobalardı dúziwde tiykar retinde qabıl Etiledi.

Basqa bir sintetik balans — xalıq dáramatları hám xarajadarining

balansı — mámlekettiń jıynama finanslıq balansı finanslıq resurslar

balansı menen tikkeley baylanısqan bolıp tabıladı. Ol jaǵdayda naq pulli hám naq

pulsiz sırtqı kórinisler degi xalıq pul resurslariniń háreketi óz ańlatpasın tabadı.

Balansda sáwlelendirilip atırǵan xalıqtıń pul dáramatları óz deregine

kóre tómendegi úsh gruppaǵa bólinedi;

• 
  mıynet haqı hám mıynet haqına ústemeler, sıylıqlar, sapar ǵárejetleri
  

ushın mólsherlengen aqshalar, jallanba xızmetkerlerge jumıs beretuǵın

tárepinen ámelge asırilatuǵın social xarakter degi to'Ianmalar;

• 
  isbilermenlik iskerliginen alınǵan dáramatlar, kárxanalardıń
  

paydasına qatnasıw, jeke múlk menen operatsiyalar hám finanskredit operatsiyalarınan alınatuǵın dáramatlar ;

• 
  social transfertlar — mámleket pensiyaları, pensiyalar, stipendiyalar hám soǵan uqsawlar.
  

Tap sonıń menen birge, balansda sáwlelendirilip atırǵan xalıqtıń pul

ǵárejetleri de tómendegi gruppalardan ibarat boladı ;

Tutınıw ǵárejetleri;

• 
  salıqlar, basqa májburiy tólewler hám qálegen badallar;
  
• 
  pul toplanmalari hám fondlar.
  

Finanslıq joba esaplanǵan bul balans xalıqtıń dáramatları

hám ǵárejetleri ortasındaǵı proporsiyani anıqlaydı, m ehnat haqi hám

pensiya ta 'm inotining ósińkiligi, tovarlar usınısı kólem ining

asqanlıǵın ańlatadı. Usılarǵa muwapıq túrde, xalıq pul

dáramatları hám ǵárejetleri balansı naq pulli pul aylanbası, usaqlap satıw

tavar aylanbası, salıq tushumlari, kredit resurslarini joybarlaw

ushın zárúrli rol oynaydı. Bul balans Finans ministrligi, Oraylıq

bank hám finans sistemasınıń basqa shólkemleri qatnasıwında Ekonomika

ministrligi tárepinen islep shıǵıladı.

M a'lum bir múddetti qamtıp alıwına qaray, finanslıq jobalar

tómende eki gruppaǵa bo'hnishi múmkin;

• 
  uzaq múddetli finanslıq jobalar ;
  
• 
  qısqa múddetli finanslıq jobalar.
  

Uzaq hám qısqa múddetli finanslıq jobalar bir-birlerinen tekǵana

óziniń qamtıp alıw jıyeki boyınsha, bálki joybarlaw

maqsetlerine kóre de parıq etedi. Eger uzaq múddetli finanslıq

jobalardıń (joybarlawdıń ) bas maqseti finanslıq turaqlılıq

kóz qarasınan firma keńeyiwiniń jol qoyılıwı múmkin

bolǵan pátiarini anıqlaw bolsa, qısqa múddetli finanslıq

Bolǵan pátiarini anıqlaw bolsa, qısqa múddetli finanslıq

jobalardıń (joybarlawdıń ) bas maqseti firmanıń turaqlı

tólewge uqıplılıǵın támiyinlewden ibarat esaplanadi.

Bólek alınǵan xojalıq jurgiziwshi sub'ektlerdiń finanslıq

jobası oǵan tiyisli bolǵan biznes-rejaning strukturalıq bólegi esaplanadı.

Ol jaǵdayda marketing, operativ iskerlik, mulkka iyelik huqıqı hám kárxana

faohyat kórsetiwiniń basqa baǵdarları baha kórsetkishlerinde

ańlatpalanadı. Finanslıq joba kárxananıń pútkil iskerligin finanslıq

tárepten dane 'minlash quralı retinde maydanǵa shıǵadı hám bir

waqtıniń ózinde, sol iskerliginiń finanslıq nátiyjelerin kórsetedi.

Biznes-joba quramında finanslıq joba tómendegi jónelisler boyınsha

islep shıǵıladı ;

• 
  b o zo rlarn i hám ko 'zd a tu tiley o tg an so tuvlar kólem ini
  

ózlestiriwdiń joybarlıq kórsetkishlerin islep shıǵıw ;

• 
  ózine túser bahasınıń túrli kórinislerin (tolıq, islep shıǵarıw, tuwrı Hám basqalar ) esap -kitap qihsh. Bul jerde marketing izertlewleri,
  

reklama, bazarlardı ózlestiriw ǵárejetlerin esapqa alıw zárúrli

áhmiyetke iye boladı ;

• 
  pul mablagiarining jıllıq aǵımın proektlestiriw hám finanslıq
  

nátiyjelerdi anıqlaw. Bul tushumlarning kelip túsiwi, depitorlik hám

kreditorlik qarızlarınıń ózgeriwi, salıq toiovlarini optimallastırıw

hám basqalar boyınsha o 'sish-ózgerisler boljaw etiliwin taqoza

etedi. Bulmandıń o 'zida paydaǵa tiyisli esap -kitaplar kárxananıń

ámeldegi keleshektegi potencialı biian, sonıń menen birge biznes-rejaning basqa

boiim larida anıqlanatuǵın sheklenmalar menen muwapıqlashtirilishi

kerek;

• 
  zárúrli investitsiyalardıń kólem i, islep shıǵarıwdı
  

keńeytiw boyınsha finanslıq resurslarınıń kólemi, olardıń

natiyjeliligi hám paydaǵa tásirin anıqlaw ;

• 
  hám basqalar.
  

Ulıwma alǵanda, finanslıq joba kórsetkishleri mámlekettiń

finanslıq jaǵdayın analiz qılıw ushın baslanǵısh material

esaplanadı, keleshektegi joybarlaw ushın ahborot hasası boiib

xizm at etedi. M oliyaviy jobalar sistema i finanslıq resurslar

Разработчики: Давронбек Ачилов , Шарьяр , Рустем Серназаров .

Dárekleriniń (fizikalıq hám yuridikalıq shaxslar dáramatları ) strukturalıq

dúzilisindegi ózgerisler ob'ektiv túrde óz-ara baylanıslılıǵı hám uzaq

múddetli tendensiyalarini, sonıń menen birge keleshekte bul tendensiyalar

rawajlanıwına tásir kórsetiwi múmkin bolǵan faktorlardı anıqlawǵa

múmkinshilik beredi.

Finanslıq joybarlawdı mohyaviy boljawsız tasawur

etip bolmaydı. Ol yamasa bul dáwir dawamında mámlekettiń múmkin

bolǵan mohyaviy jaǵdayın aldınan kóre biliw hám finanslıq joba

kórsetkishlerin tiykarlawǵa finanslıq boljaw dep ataladı.

Teoriya hám ámeliyatda finanslıq boljaw ekige ajratıladı :

• 
  orta múddetli (5—10 jıllıq ) finanslıq boljaw ;
  
• 
  uzaq múddetli (10 jıldan artıq ) finanslıq boljaw.
  

Finanslıq boljaw finanslıq jobalardı dúziw basqıshından

aldın júz boladı. Ol nda jam iyatning m a'lum bir dáwirdegi

rawajlanıwına arnalǵan finanslıq siyasat konsepsiyası islep

shıǵıladı. Finanslıq boljawdıń bas maqseti m a'lum bir

dáwirde tiykarınan ámeldegi bolıw itimal tutılǵan finanslıq resurslarınıń Haqıyqıy kólemi, olardı qáliplestiriw dárekleri hám paydalanıw

kelesheklerin anıqlawdan ibarat. Finanslıq boljawlar finans sisteması

shólkemlerine finans sistemasın rawajlandırıw hám jetilistiriwdiń,

finanslıq siyasatti ámelge asırıw formaları hám metodlarınıń túrlitum an

variantların belgilewge múmkinshilik beredi. Sol m a'noda,

finanslıq boljawlar finanslıq siyasatti islep shıǵıwdıń zárúrli

bólegi hám bir waqtıniń ózinde zárúrli basqıshı esaplanadı. Olar

járdeminde finans sistemasınıń barlıq sub'ektleri aldında turǵan

sociallıq-ekonomikalıq wazıypalardı sheshiwdiń (sheshiwdiń) túrli

kórinisleri islep shıǵıladı.

Finanslıq boljaw turii metodlar qoilanishini taqoza etedi.

Olardıń eń túpkiliklileri tómendegiiar boiishi múmkin:

ekonomikalıq processlami anıqlaytuǵın faktorlarǵa baylanıslı túrde

finanslıq joba kórsetkishleri rawajlanıwın belgileytuǵın ekonomikalıq oichov

modelin jaratıw ;

• 
  korrelyasion-regression tahhl;
  
• 
  tikkeley ekspertli bahalaw metodı.
  

Anıq formalantkilgan maqset hám oǵan erisiw quralları tiykarında Programmalı -maqsetOl jantasıwdan paydalanatuǵın finanslıq joybarlawtirish metodı retinde finanslıq programmalastırıw tómendegilerdi názerde

tutadı :

-jónelisler boyınsha mámleket ǵárejetleri ústinligin belgilew;

-mámleket qarjları sarıplanıwınıń natiyjeliligin asırıw ;

-alternativ varianttıń tańlanıwına muwapıq túrde finanslashtirishni toqtatıw.

Juwmaqlaw

Programma variantınıń tańlanıwı, bárinen burın, ekonomikalıq faktorlarǵa

baylanıslı. Bunda tek maqsetke erisiw kólemi, áhmiyeti hám

quramalılıǵı emes, bálki ámeldegi rezervlerdiń kólemi, kutilayotgan

jámi nátiyje, móljel ámelge aspaǵanda ishki joytıwlar da

esapqa alınadı. Finanslıq siyasat salasındaǵı uzaq hám qısqa muddali

maqsetler hám sharalardı muwapıqlashtirishning zárúrli usuh retinde

programmalastırıwdan házirgi finanslıq joybarlaw ámeliyatında aktiv

paydalanıw maqsetke muwapıq bolıp tabıladı.

Rawajlanǵan m am lakatlarda ótken ásirdiń 60 -jıllarından

finanslıq programmalastırıw amaida qollanıp atır. Onıń tiykarǵı

mánisi bes jıllıq «o'zgerip turatug’in» qarejetler rejesin dúziw menen

belgilenedi.

Usi jılı ámeldegi jıl jobası kórsetkishleriniń

kutilayotgan atqarıwı tiykarında joba ózgertiriledi. Bunda kórsetkishler

bes jıllıq shkala boyınsha bir jıl aldınǵa (esap beriw jılınan keyingi

jılǵa ) «ko'chiriladi». O ldinda turǵan birinshi jıldıń joba

kórsetkishleri direktiv (májburiy), keyingi tórt jıllıq kórsetkishler

bolsa móljellı (orientirovkali) xarakterge iye esaplanadı.

Házirgi waqıtta dúnyanıń júdá kóp mámleketlerinde islep

shıǵarıw maqsetlerine, resurslar hám atqarıwshılar boyınsha teń salmaqlılıqǵa

baǵdarlanǵan ilimiy-izertlew, shólkemlestirilgen-xojalıq hám basqa ilajlar

sistemasınan ibarat bolǵan maqsetli kompleks programmalar kompleksinen

keń paydalanılıp atır.
Paydalanilǵan ádebiyatlar dizimi
1. Ózbekstan Respublikasi Konstituciyasi. - T.:Ózbekstan, 2003

2. Ózbekstan Respublikasiniń "Ózbekstan Respublikasiniń Orayliq banki haqqinda"ǵi nizami. 1995 jil 21dekabr

3. Ózbekstan Respublikasiniń "Banklar hám bank iskerligi"ǵi Nizami" 1996jil 25 aprel