Reje: Ha’zirgida’wirgloballasıwprotsesslerih’a’msiyasiyinstitutlar

Siyasiy institutlardın’ globallasıwı h’a’m onın’ milliy g’a’rezsizlikke ta’siri.

Reje:

1. 
   Ha’zirgida’wirgloballasıwprotsesslerih’a’msiyasiyinstitutlar.
   
2. 
   Xaliq globallasiwinin miynet bazarinin o`siwine ta`siri.
   
3. 
   Siyasiyinstitutlardın’globallasıwprotsessindegia’h’miyetinin’artıpbarıwı
   

Xaliqhamoninen iskerlikbolegi bolgan miynet resurslari makroekonomikaliqtiykargibolegiesaplamadi. Dunyaxalqininmalimbolegi, har qiyli ta`sirlerjardeminde is hamjasawornin almastirip turadi. Bul jarayan migratsiya dep atalip, ol bir waqittin o`zinde manawiy, materyaliq, siyasiy, diniy, ekologik xaraktergeiye. Pande migratsiyanin turli ta`rifleri bar. Migratsiyaga tiyisli ta`rifler arasinda uliwma tarizde, tomendegi ta`rifdi ajratip ko`rsetiw mumkin: fizikaliq shaxs (xaliq) tin ma`lim bir geografik basqa bir belgilengen aymaqqa ko`shiwi migratsiya delinedi.

XX asiraqiriham XXI asir baslarinda dunyadaxaliq migratsiyasi kusheydi. Eger aldinlari migratsiya ma`lim bir aymaqlarda gana (Afrika, Aziya, AQSH, Batis Evropa) juz bergen bo`lsa, endilikte migratsiya janede xaliq araliq global mashqalaga aylanip barmaqta.
Xaliqtin migratsion jagdayinin’ motivi, ko`pshilik hallarda, siyasiy hamekonomikaliqbelgileriesaplanadi. XX asir aqirinda du’nya siyasiy kartasindagi o`zgerisler migratsion jagdaylarga jan’a tu’rtki berdi. Jan’a jas g’arezsiz mamleketlerden rawajlang’an mamleketlerge migratsiya sol jillarda janede o`sti. Bul orinda, bir waqittin’ o`zinde, siyasiy ham ekonomikaliq belgilerinin’ kesisiwi natiyjesindegi migratsion jag’daydi koriwimiz mumkin.
Dunya boylap migratsion jag’daylardin’ artiwi ko`plepkelispewshiliklerdi keltiripshigarmaqda. Sonday-aq, basqa mamleketlerge kelip atirgan adamlardin’ til bilmewi, jergilikli xaliqtin’ urip-adetlerin bilmewi, jergilikli xaliq benen tu’rli kelispewshiliklerdin’ kelip shigiwi, diniy belgisi, jumisshilardin’ apiwayi gigienik qag’iydalarina amel qilmawi, turli juqpali keselliklerdin’ kelip shigiwi, tez jardem xizmetinin’ waqtinda alinbawi, sonday-aq, turli jamaat jerlerinde o`zin tutiw qagiydalarin bilmewi yaki amel qilmawi siyaqli belgilerdi ko`rsetiw mumkin.
Joqaridagi waqiyalardin tu’s alip ketpewi ushin migratsion belgilerdi basqariw tu’sinigi qollaniladi. Bunday basqariw tu’p tamirinda, jumis kushi resurslardi birinshi nawbette, nizamlastiriw, tartipke saliw jatadi.
Jumisshi ku’shi migratsiyasini tartipke saliwda xaliq araliq birlespelerdin’ ahmiyeti u’lken. Bunday birlespelerdin; biri Xaliqara miynet birlespesi (XMB)dir, bul birlespedemamleketler, isbilermenlerham miynetkeshlerwakilleri qatnasadi.
Migratsion belgilerdi basqariwda usi kolemnin’ tiykargi tarawin aniqlap aliw zaru;r ahmiyetke iye. Xaliqara jumisshi ku’shi migratsiyasinin’ 5 jo’nelisin ayirip ko`rsetiw mu’mkin:
1) Rawajlanip atirgan mamleketlerdin’ sanaati rawajlangan mamleketlerge migratsiya;
2) Sanaati rawajlanganmamleketlershen’berindegi migratsiya;
3) Rawajlanip atirganmamleketlerarasindagi migratsiya;
4) Aldingi sotsialistik mamleketlerden sanaati rawajlanganmamleketlerge migratsiya;
5) Ilimiy, is ju’ritiwshiler, tajiriybeli taraw qaniygelerinin’ sanaati rawajlang’an mamleketlerden rawajlanip atirgan mamleketlerge migratsiyasi.
BMSH nin’ statistik mag’liwmatlarina qarag’anda, Evropa xalqi 2050 jilg’a barip, 128 mln.g’a kemeyedi, bunda Italiya – 16 mln., Germaniya – 23 mln., Rossiya – 33 mln. adamin joytadi. En’ ahmiyetlisi, Evropa uliwma xalqinin’ 10% g’ana Evropaliq tamirg’a taqaladi.
EI aymaginda migratsion ag’imdi ham o`zge madeniyattag’ilar jamiyettin’ birdemligin tartipke saliw boyinsha kerekli isler ham ilimiy-korinis, ham ameliy ahmiyetli kasip etpekte. Evropanin’ derlik barshe mamleketleri G’QQ larinda ham siyasiy debatlarda usitema tez-tez ko`terilmekte.
Germaniya immigratsiya siyasati o`zine mas tiykargi qagiyda ham u’rip a’detlerinen kelip shiqqan bolip, ol ko`pg’ana Evropa mamleketlerinde qizig’w oyatti.
Egerde 1973 jilda 3,9 mln. (GFR) shet ellik jasag’an bolsa, 30 jildan son’ bul ko`rsetkish, yag’niy 2002 jilda 7,3 mln.di payda qildi. Germaniyaliq ko’ship barg’anlardin’ ko`pshiligi “ushinshi mamleket” adamlari bolip, olar etnomadeniy uliwma koz qarasdan, ko`pg’ana kelispewshiliklerdi keltirip shig’aradi.
2000 jil 1 yanvardan ku’shke kirgen “Puqaraliq tuwrisinda”g’i nizamg’a ko`re, 2000 jilg’a shekem muhojirlardan tuwilg’an balalar tuwridan tuwri nemis puqaralig’in qolg’a kiritedi. Er jetken jasqa jetkenshe (18 jas) olar ata-analarinin’ puqaralig’in saqlap turadi, biraq 23 jasqa shekem puqaraliqti aniq saylawi talap etiledi. Puqaraliq aliwg’a jumissizliq napaqasin aliwshilar, sudlang’anlar dawagerlik qila almaydi. Sonin’ menen birge, nemis tilin u’yreniw boyinsha test aliw majbu’riy qilip qoyildi. Uliwma esapta 2000-2004 jillar aralig’inda 191107 ko'ship barg'anlardin' perzentleri nemis puqaralig’in qolg’a kiritti. Olardin’ ko`pshiligin etnik tu’rkler payda qiladi.
Germaniya jan’a migratsion siyasattin’ tu’p negizi sol boldi, Germaniya o`zin aqirinda aniq “immigratsion mamleket” dep jariya qildi. Jane bir zaru’r ta’repi sol boldi, immigrantlarg’a tu’rli tanistiriw kurslari (630 saatg’a mo`ljellengen federal dastu’r) belgilengen bolip, ol “ushinshi mamleket”ler menen Evropa mamleketleri puqaralari birdey ko`redi. Musulman hayeller ushinham bo’lek kurslar belgilengen bolip, bulaqirindaolardin’ miynetiskerligine tez kirisip ketiwlerinejardem beredi. O`z nawbetinde, bul kurslardan bas tartqanadamlarg’a juwapkershiliksharalari ko`riledi.
2006 jil 14 iyulda Berlindeozi federal kantsler basshilig’indashetellikler integratsiyasi maselesi boyinsha Sammit bolip o`tti. Onda ba’rshe manfaatdar ta’repler, siyasatshilar, G’QQ wakilleri, ekonomistler, birlespe sho’lkemler, diniy sho’lkemler wakilleri, sonin’ menen birge, madeniyat ham sport isleri wakilleriqatnasdi. Angela Merkel` usijiynalis migrantlar ham Germaniya siyasatshilari ortasindag’i keleshektegi integratsion siyasat ushinashiq dialog platformasi boliwi kerekligin bildirdi. Bunin’ natiyjesinde, 2007 jil yarimina shekem alti jumisshi topar du’ziliwi ham olar uliwmamilliy integratsion kontseptsiya (asirese, ta`lim ham nemis tilin u’yreniw boyinsha) islep shig’iwlari belgilendi.
Germaniya jan’a immigratsion siyasattin’ amelde bir waqittin’ o`zinde, mamlekette jasap atirg’an ham kelip atirg’an muhojirlar ushin ko`pg’ana qolayliqlardi belgilep berdi. Ta`lim ham til jarayanina itibar berilip atirg’anlig’i bolsa ayriqsha diqqatg’a layiq, sebebi tajiriybe ham til biliw amelde, shaxstin’ keyingi keleshegin belgilep beredi.
Migrantlar, o`z tabiyatina ko`re jamiyettin’ isbilermenham ha’reketshen’ ag’zalariesaplanadi. Tariyxqa na’zer taslaytug’in bolsaq, migratsiya ekonomikaliq o`siwde, jan’a milletlerdin’ payda boliwi (assimilyatsiyalasiw)g’a, marginal madeniyatlardin’ bayiwina ko`mek bolip kelgen.
Migratsion jarayanlardi tahlil etiwde, ondag’i za’ru’r mashqala maselelerinin’ ham barlig’i inabatqa aliw za’ru’r boladi. Belgili, haraket iskerligi barisinda bir qansha migrantlar ekspluatatsiya qilinadi ham olardin’ huquqlari joq qilinadi; bir qansha jag’daylarda o`zleri bag’dar alg’an manzil mamleketler madeniyati ham turmis tarizine qarag’anda integratsiyalasiw qiyin keshiwi mu’mkin; migrantlardi qabil qilip atirg’an mamleketlerdin’ tajiriybeli ham za’ru’r esaplang’an kadrlarina qarag’anda arzan jumisshi ku’shi sipatinda gu’resiwshen’ bolip, olardi jumis jerlerinen azat etiwi mu’mkin. Mine usi ham basqa ko`plep sebeplerge ko`re migratsiya jag’dayin ha’r ta’repleme, usilardan sotsiologik u’yreniw za’ru’r tema esaplanadi.
Usi migratsiyanin’ ko’leminen tisqari ja’ne bir za’ru’r tarepi, madeniy-siyasiy tarepi ham bar bolip, ol ha’zirgi waqitta ham Evropaliq esaplang’an amerikaliqlardin’ tiykarg’i kelip shig’iwi afrikaliq bolg’an qullardin’ awladlarina qarag’anda qaysidir darejede ta`sir ku’shine iye ekenligi. Sonday bolsa-da, AQSHg’a quldarliqtin’ tawsiliwinan son’ ha’m Qitay, Hindistan ham Yaponiyadan ju’da’ ko`plep adamlar shartnama tiykarinda ko`shti ham bul baris ele ha’m dawam etpekte. Ma’selen, aqirg’i statistik mag’liwmatlarg’a ko`re usi mamleketketek Hindistannin’ o`zinen 1,5 million adam ko`ship kelgen. Hindistanliq migrantlar du’nya ju’zinde o`zinin’ intellektual ta’jiriybeleri arqali komp`yuter dastu’rleri ustasi sipatinda tanilg’an bolsa-da, biraq olardin’ Amerikadag’i iskerligi Evropa mamleketleri puqaralarina tiyisli plantatsiyalarda islew menen baylanisli.
Migratsiyanin’ keyingi dawiri XIX asirdin’ aqirlari ha’m XX asirdin’ baslarina kelip, AQSHdin’ sanaatin janede joqari pa’tler menen rawajlaniwi arqali belgilenedi. Bul waqitta Arqa, Qubla ham SHig’is Evropanin’ ekonomikaliq turg`in aymaqlarinan ham repressiv siyasiy du’zimlerinen qashg’an millionlap jumisshilar 1850 jildan 1930 jildag’i Ulli Depressiyag’a shekem AQSHg’a ko`ship ketiwde dawam etedi. Olardin’ arasinda asharshiliqtan qashg’an irlandiyaliqlardi, a’wmetin sinap ko`riw ushin ketken ingliz, nemis va frantsuzlardi, jumissizliqtan dinkesi qurig’an italiyaliq ha’m polyaklardi, etnik tarepten shette qalg’an yahudiy ha’m basqa millet wakillerin ko`plep ushratiw mu’mkin edi. Bul waqitta N`yu Yorkdag’i Ellis aralindag’i immigratsion tekseriw diziminen o`tken migrantlardin’ sani shama menen 12 mln. adamdi payda etedi.
Migratsiyanin’ keyingi u’lken dawiri ekinshi ja’han urisinan keyin Evropa, Arqa Amerika ha’m Avstraliyadag’i ekonomikani tiklew ushin jumisshi ku’shi za’ru’r bolg’anlig’i sebepli ju’z beredi. Maselen, bul ko`plep tu’rk migrantlarinin’ Germaniyag’a, Arqa Afrikaliqlardin’ Frantsiya ha’m Bel`giyag’a keliwimenen baylanisli.
Sol waqitta bag’inin’qiliqlardan shig’iw elege shekem dawam etip atirg’an bolip, du’nyanin’ tu’rli mu’yeshlerinde “u’shinshi mamleketler” dep at alg’an ko`plep jamiyetlerde azatliq ha’reketleri natiyjesinde, bag’iniwshiliq zuliminan qutiliw dawiri baslanadi. Biraq onin’ negizinde ha’m migratsion jarayan quramali tu’s aladi. Bul dawir, 1947 jilda Hindistanda bolg’an azatliq hareketi ha’m Pakistan mamleketinin’ ju’zege keliwi natiyjesinde, millionlap hindler ha’m musilmanlardin’, ha’mde Izrail mamleketinin’ tiykar saliniwi natiyjesinde ju’zege kelgen ishki kelispewshilikler sebepli, yahudiy ha’m pakistanliqlardin’ o`z tuwilip o`sken jerlerin taslap ketiwleri menen baylanisli. Sonin’ menen birge, jen’iliske ushrag’an Germaniya ha’m YAponiyadan AQSHg’a intellektual migratsiya ku’sheyedi.
Ha’wij alg’an migratsiya tasiri AQSHg’a salistirg’anda o`tgen asirdin’ 90-jillari basinda bir az pa’seygen bolsa, Evropa aymag’inda xaliq araliq migrantlardin’ ku’shine bolg’an talap 70-jillarg’a kelip derlik za’ru’lik sezbeydi. Usi dawirlerde global ekonomikanin’ basqariw ku’shi Aziya tarepke ko`she baslaydi. Bul bolsa sonday-aq xaliq tig’iz jasaytug’in jerlerde migrantlarg’a, sonin’ menen birge, miynet migratsiyasina bolg’an talaptiasiradi. Aqibetinde migrant qabil qiliwshi mamleketlerde song’i jillarda baspanasizliq, qashaqlar ha’m aldinnan migrantlardin’ hareketi basqarip bolmas da’rejege jetti. Bul tabiiy, xaliq araliq ko’lemde migratsiya du’zimin tartipke saliw boyinsha qatar rejeler islep shig’iwdi ma’jbu’r eter edi.
Birinshiden, migrantlar arasindaha’yeller u’lesi tez rawishteasip barmaqta. 2007 jilda Jer ju’zi boyinsha migrantlardin’ derlik yarimi ha’yeller boldi, olardin’ u’lken bo’limi rawajlang’an mamleketlerde ha’m sezilerli bo’limi bolsa rawajlanip atirg’an mamleketlerde iskerlik ju’ritip atir. BMShnin’ statistik mag’liwmatlarina ko`re, 2005 jilda Evropa, Latin Amerikasi, Arqa Amerika, Okeaniya ha’m sabiq Awqam mamleketlerinde erkek migrantlarg’a qarag’anda ha’yel migrantlar ko`birek bo`lg’an. Atap o’tetug’in ta’repi, alding’i waqitlarda ha’yellerdin’ migratsiyada qatnasiwinda tiykarg’i maqsetlerinen biri u’rip a’detlerden kelip shiqqan halda, o`z o’mirlik joldasi menen birge boliw bolsa, bu’gingi ku’nde bolsa g’arezsiz tarizde ko`ship atirg’an ha’yeller sani artip barmaqta, olar tiykari shan’araqlarinin’ tiykarg’i bag’iwshisi sipatinda ketip baratir.
Ekinshiden, migrantlardin’ o`z mamleketleri, tranzit ha’m olar baratug’in (manzil) mamleket arasindag’i u’rip a’detlik pariq tu’sinersiz bolip qaldi. Bu’gingi ku’nde du’nyadag’i derlik barshe mamleketler baqlawdi amelge asiriw ushin u’sh waziypani islep atir, yag’niy migrantlar bul mamleketlerden shig’arilmaqta, mamleketler tranzit waziypasin islep atir ha’m migrantlar olarg’a qarap jol almaqta.
SHaxstin' jasaw jerin erkin saylawin ta’n aliw migratsiya g’alabaliq, xaliq araliq tu’s alip atirg’an ha’zirgi dawir ha’m jamiyetler ushin uzaq izleniwler alip bariwdi talap etip atirg’an maselelerden biri. Insan xuquqlari ha’m ma`nawiy ma’deniy qadiriyatlar ko’z qarastan ol, gu’mansiz, jaqsi ahmiyetke iye. SHaxstin’ o`z ma`nawiy-madeniy talaplarin qandiriw ushin ba’rshe mamleketler ha’m u’lkelerde ham real ten’ imkaniyatlar jaratilg’an dep bolmaydi. Diniy mutaassiblik, konservativ qaraslar, demokratiyani til ushinda ta’n alip atirg’an, negizinde bolsa jeke pikirdi en jaydirip, jaqsi pikirdi ga ashiq, ga jabiq quwip ju’rgen mamleketlerden ashiq puqaraliq jamiyetti qurip atirg’an Batis mamleketlerinde migratsiya ku’sheyip barmaqta. Ha’r jili Batis mamleketlerine Aziya ha’m sabiq SSSR respublikalarinan 4 milliong’a jaqin adam migratsiya qilinadi. Bunday jarayanlar Qitay, YAponiya, Hindistannan AQSHg’a ko`shiwde ham ko`zge taslanadi. Demek, migratsiya uliwmaplanetar xarakter kasip etpekte.
Ko`shiw tek jumisshi ku’shlerinin’ jilisiwi emes, ol milliy madeniy qatlamlardin’ jilisiwi. Ol madeniyatlarara integratsiyani ken’eytiredi, uliwmainsaniy ma`nawiy-madeniy qadiriyatlardin’, turmis tarzinin’ ren’-beren’lesiwine, uliwma insaniyat ushin normativ ahmiyetke ha’m ko`riniske iye bolg’an madeniy paradigmalardin’ rawajlaniwina alip keledi. “Emigratsiya ha’m reemigratsiya o’mirdin’ geosiyasiy, siyasiy, ekonomikaliq, etnomadeniy, materiyaliq tarawlarina ta`sir etti”.
Hazirgi dawirde Orayliq Aziya mamleketlerindegi migratsiya ag’imlarin basqariw sebepleri mamleketler ekonomikaliq qawipsizligin rawajlandiriwdin’ ahmiyetli belgilerinen birine aylanbaqta. Sebebi migratsiya (sonin’ menen birge, miynet migratsiyasi) son’g’i waqitlarda aymaqtin’ qatar mamleketleri ushin qaweterli ko’rinis kasip etpekte. Aymaqtag’i migratsiya tek g’ana o`zinin’ misli ko`rilmegen u’lken ko’lemli, sonin’ menen birge bir qansha hallarda tiykarg'i tek g’ana bir mamleketge – Rossiyag’a qaratilg’anlig’i menen xarakterlenedi. VMF mag’liwmatlarina ko`re, Rossiya imigratsiya ko`lemine ko`re, u’lkenligi tarepinen ekinshi o`rinda turadi. Bul bolsa, Orayliq Aziya aymag’inin’ derlik barshe mamleketlerin RF siyasiy ha’m ekonomikaliq manpaatlerine o’z ara qatnasin baylanistirip qoyadi
Aymaqtag’i mamleketler migratsiya jarayanlarinin’ ekinshi zaru’r imkaniyatlari migrantlardan alinip atirg’an materiyaliq tu’simlerden usi mamleketlerdin’ baylanislig’i joqari darejesi. (Sonday MVFnin’ mag’liwmatlarina ko`re, aymaq mamleketlerine migrantlar ta’repinen jiberilip atirg’an pul jibermeleri Tajikistan YAIMnin’ 20-25%tine shekem, Qirg`izistanda 16%tine shekem payda etedi) Baylanisliliqtin’ bunday darejesinin’ o`zide ekonomikaliq qawipsizlikke baylanisli qawipdir. Rossiyada jumisshi orinlardin’ so`n’g’i qisqartiriliwi Qirg`izistan Respublikasi migratsiya ha’m bantlik agentligi direktori A.Riskulovanin’ biykarg’a qatti tashwishke salip atir, onin’ pikirine ko`re, du’nya ekonomikaliq kriziske baylanisli halda migrantlardan pul tu’siminin’ kemeyiwi hazirshe ku’zetilip atirg’an joq. “Biraq migrantlardan keletug’in tu’simler kemeyiwi mu’mkin, sebebi krizis jumis orinlarinin’ qisqariwina alip keledi, bul bolsa, jumissizliqtin’ ko’beytiriliwi yaki sirt elge pul tabiw ushin ketgen adamlardin’ is aylig’i kemeyiwine alip keliwi mu’mkin. Bank jibermeleri boyinsha Qirg`izistang’a migrantlar o`tkizip atirg’an pullar 800 millionnan ko`birek AQSH dollarin payda etedi, biraq sol ha’yeldin’ so`zlerine ko`re, eger olar pullardi qarindaslari arqali jiberiwdi yaki ko`shpes mu’lk satip alip atirg’anlig’in esapqa alatug’in bolsaq, bul summa 1 milliard AQSH dollarinan asip ketiwi mu’mkin”. Bunnan tek g’ana Qirg`izistan Respublikasinin’ ekonomikaliq, sonday-aq milliy qawipsizligine ha’m qawip qaterli boliwi mumkinligin, sonin’ menen birge, bul jerde Qirg`izistannin’ sirtqi qarizi sezilerli ekenligin ha’m esapqa aliw zaru’rligi haqqindag’i sheshim kelip shig’adi.
Hazirgi sharayatta Orayliq Aziya aymag’indag’i migratsion ag’imlar derlik nazaratsiz ju’z berip atirg’anlig’in esapqa alg’an halda ha’r qanday donor mamlekettin’ ekonomikaliq g’arezsizligi kemeyiwi gu’zetiliwi mu’mkinligin shama qiliw mu’mkin, sebebi tajiriybeli ustalarinin’ ketip qaliwi islep shig’arilip atirg’an zatlardin’ sipati ha’m shidamlilig’i kemeyiwine alip keliwi mu’mkin. Usi waqitta, ha’r qanday mamlekettin’ ekonomikaliq g’arezsizligin saqlap qaliw ushin islep shig’ariwdin’ sonday darejesine ha’mda shidamlilig’in ta`minley alatug’in o’nim jetilistiriw ha’m sipatin asiriwg’a ha’mda jahandegi sawdada, koopiratsion baylanislardi ha’m ilmiy-texnik, texnologik jen’islerde ten’ qatnasiwda imkan beretug’in darejege shig’iw talap etilmekte. Bug’an tosqinliq beriwshi sebepler sipatinda to’mendegilerdi keltiriw mu’mkin:
Miynet migratsiyasi tarawinda qabil qiliwshi ha’m jiberiwshi mamleketler nizamshilig’inin’ qiyin emesligi. Bar nizamlardi a’melge asiriwdin’ aniq mexanizmi, olardi isleniwi u’stinen baqlawdin’ bar emesligi.
Miynet migrantlarinin’ iskerliginpayda etiwha;m basqariw ushin huquqiy tiykar sipatindag’i ta`sirshen’eki ta’replemepitimlerdin’bar emesligi.
Miynet migrantlarin qabil qiliwshi mamleketlerde onnan paydalaniw mapli bolg’anlig’i sebepli nizamsiz jumisshi ku’shine bolg’an joqari talap ha’mde jumis beriwshi ushin sirt ellik jumisshi ku’shin jiberiw tartibinin’ qiyinlig’i.
Puqaralardi sirt elde nizamiy jumisqa jaylastiriw boyinsha Tajikistandag’i xizmetler ha’m infradu’zilmelerinin’ rawajlanbag’anlig’i.Qag’azbazliqtin’ ken’ tarqalg’anlig’i.Orayliq Aziya aymag’i mamleketlerindegi migratsiya darejesin joqarilig’i ekonomikaliq tiykari ekonomikaliq taraqqiyat darejesi ha’m tu’rli mamleketlerdegi daramatlar darejesindegi pariq bolip tabiladi. Orayliq Aziya mamleketleri ushin (Qazag`istan bunnan tisqari) Rossiya miynet migrantlari ushin ekonomikaliq, sotsiyalliq, tariyxiy ha’m basqa sebepler en’ maqul mamleket bolip sanaladi.
Joqarida bayan qiling’anlardan kelip shiqqan halda, mamleketten shig’ip ketip atirg’an jumisshi ku’shi ag’imnin’ ekonomikaliq ziyani o`te u’lken, degen uzil-kesil juwmaqqa keliw mu’mkin. Migratsiya natiyjesinde aymaq mamleketlerinin’ en’ tajiriybeli miynet qosimsha qatlamlarinin’ jog’aliwi mlliy ekonomikaliqlardin’ uzaq mu’ddetli jo'nelis mustaqillig’ina ziyan jetkizedi ha’m ishki, ha’m shet ellik investitsiyalarinin’ miynet talap qiliwshi tarawlarina kigiziliwin kemeyttirip jiberedi. Olar o`tmishte qarama-qarsiliqli abzalliqlarg’a iye bolg’an ha’m Orayliq Aziya mamleketlerinin’ milliy ekonomikaliq du’zimi ushin jol baslawshi boliwi mu’mkin edi. Bul ha’m, ekonomikaliq qawipsizliginin’ o`siwine imkan bermeydi.
Miynet migratsiyasinin’ hazirgi ku’ndegi jarayanlari, eger qisqa mu’ddet nazerinen qaralatug’in bolsa, ekonomikag’a pul ha’m o’ndiris qosimsha sezilerli darejede toplaniwi ha’mde mamleket sirtindag’i jaratilatug’in son’inan bolsa, aymaq mamleketlerine alip kelinetug’in, import qilinatug’in qadriyatlarina ta`sir ko`rsetedi.
2004 jil 17 avgustta Koreya Respublikasinda sanaat du’ziminde oqitiw menen bir qatarda shet ellik puqaralardi jumisqa jaylastiriwg’a ruxsat beriw dizimi jariya qiling’an. Jumisqa jiberiw tek g’ana bul barada eki tarepleme shartnama du’zgen mamleketlerdeg’ana amelgeasiriladi. Bunday mamleketler hazirshe hammesi bolipaltaw: Tayland, SHri-Lanka, V`etnam, Mang’oliya, Indoneziya ha’m Fillipin
Jumisqa jiberiw mamleketlerin tan’lap aliw Koreya Respublikasi shet ellik jumisshi ku’shi strategiyasi boyinsha birlespe ha’m miynet wazirligi tarepinen amelge asiriladi (miynetke jaylasiw ushin ruxsat beriw dizimine jiberiwshi mamleketlerdi tan’lap aliw sanaat tajiriybe asiriw diziminen g’arezsiz tarizde o`tkiziledi). Jumisshilardi tan’lap aliw ha’m mirat qiliw Koreya Respublikasi mamleket sho’lkemleri ha’m jiberiwshi mamleket tarepinen shaxsiy jumisqa jiberiw agentliklerinin’ qatnasiwisiz amelge asiriladi.
Juwmaqlap aytqanda jahan ekonomikaliq krizisi natiyjesinde ko’plep mameleket jumis orinlari qisqartirilmaqta. BMSH rawajlaniw dastu’rinin’ Evropa ha’m MDX mamleketleri boyinsha aymaqliq byurosi Orayliq Aziya departamenti direktori global krizis du’nya boyinsha 240mln. adam jumisinan ayrildi, 170mln. nan artiq adam kambag’al bolip qaldi.
Du’nyaliq tsivilizatsiyasinin’ hazirgi rawajlaniw basqishi sotsiyaliq-ekonomikaliq, siyasiy ha’m madeniy mu’nasebetler integratsiyalasiwi ha’mde globallasiwi menen xarakterlenedi.