Rеjasi: Nurlanish manbalarining turlari

Nurlanishning turlari
N urianish ikki xil bo'Iishi mumkin: ionlashtiradigan va ionlashtir- 
maydigan.
Ionlashtiradigan nurianish deganda uning ta ’sirida atrof-m uhitda 
har xil zaryadli ionlarning hosil boMishi tushuniladi:
A 
+ё.
Ionlashtiradigan nurlanishning asosiy ko‘rsatkichi — bu uning ener- 
giyasidir. Ionlashtiruvchi nurlanishning energiyasi elektronvoltda o ‘l- 
chanadi.
Bir elektronvolt - bu IV potensial ayirmasiga ega b o ig an konden- 
satordan o'lganda elektron zaryadining bajargan ishidir.
lonlashtiradigan nurlanish bevosita va bilvosita ionlashtiradigan 
b o iis h i mumkin. Bevosita ionlashtiradigan nurlanishga boshqa atom lar 
bilan to ‘qnashganda ulam i ionlashtirishga yetarli darajada kinetik ener- 
giyaga ega b o ig a n a , j3 - va boshqa nurlanishlar kiradi.
Bilvosita ionlashtiradigan nurlanish zaryadlanm agan zarralardan 
tashkil topgan b o iib (neytron, foton), uning atrof-m uhit bilan o ‘zaro 
ta ’siri natijasida ionlashishga olib kelishi m um kin b o ig an faol zarralarni 
hosil b o iish ig a ohb keladigan nurlanishdir.
Ionlashtiradigan nurlanish m o dd a bilan to ‘qnashganda o ‘zining 
energiyasini qism an yo'qotadi. Bu energiyaning bir qismi m oddaga 
o i a d i va uning tarkibidagi hosil b o ig a n faol zarralarning kinetik 
energiyasiga aylanadi. Tirik organizmlardagi radiatsion zararlanishlar 
asosan shu zaryadlangan zarralar, ya’ni ionlam ing tirik m oddaning 
tarkibidagi m olekulalari bilan reaksiyaga kirishishiga va natijada erkin 
radikallar hosil b o iish ig a bogiiqdir.
T irik organizm ning asosiy massasi suvdan tashkil topgan (inson- 
larda 75%). Shuning uchun, ularning nurlanishi natijasida ionlash- 
tiruvchi nurlanishning k o ‘p qism i suvga yutiladi va nihoyatda yuqori 
darajada kimyoviy faol b o ig a n H va O H radikallarini hosil b o iish ig a 
olib keladi. Bu radikallar to ‘g ‘ridan to ‘g ‘ri o ‘zi yoki ikkilam chi o ‘zga- 
rishlar hisobiga hosil b o ig a n oksidlantiruvchi m oddalar (m asalan, 
vodorod peroksidi) orqali organik m oddaning m olekulalari bilan 
reaksiyaga kirishib, tirik m oddaning to ‘qim alarini parchalanishiga olib 
keladi.
lonlashtirm aydigan nurlanishga rad io to iq in lar, ultratovush, televi- 
deniye, navigatsion m ajm u alar, sanoat p ech lar, UV Ch, lazerlar, 
fotogeneratorlar va boshqaiar kiradi. Bu nurlanish, ularning insonlarga 
ta ’sir etish darajasi ularning chastotasiga b o g iiq . Chastota qanchalik 
yuqori b o is a , ular k o ‘zga salbiy ta ’sir ko‘rsatishi va kuydirishlarga 
olib kelishi m umkin.
Atrof-muhitdagi nurlanishning manbalari 
Nurlanishning tabiiy manbalari
N urlanishning tabiiy m anbalariga kosmik nurlanish va Yer tarkibi­
dagi radioaktiv m anbalar kiradi.
Kosmik nurlanish ikki xil b o iish i m um kin — galaktik nurlanish va 
quyosh nurlanishi.

Quyosh nurlanishi quyoshdagi amalga oshirilayotgan xromosfer 

portlash jarayonlariga bog‘liq b o ‘lib, uning quw ati vaqti-vaqti bilan 
o'zgarib turadi. Quyosh nurlanishning asosiy qism i og‘ir elem entlardan 
tashkil topgan.
Atm osferaning yuqori qavatlariga kelib tushgan kosm ik nurlanish 
birlamchi nurlanish deyiladi. Atmosferani kesib o ‘tish jarayoni natijasida 
u qayta - qayta atmosferadagi m oddalar bilan reaksiyaga kirishib tarkibi 
o'zgaradi. M asalan, p ro to n lar atm osferada to ‘liq sarflanib ketadi. 
Dengiz sathidagi kuzatilayotgan nurlanish esa ikkilamchi nurlanish 
deyiladi.