Standart transport masalasi bir jinsli mahsulotlarni bir nechta ombordan
ko`plab iste`mol punktlariga etkazib berishning tejamli rejasini ishlab chiqishni
nazarda tutadi. Bunda transport xarajatlari tashilayotgan mahsulot xajmi bilan
to`g’ri proportsional va bir birlik maxsulot tashish uchun tariflar jadvali yordamida
beriladi.
Umumiy xolda transport masalasidan zaxiralarni boshqarish, kapitallar
xarakati, jadvallar tuzish, personallarni tayinlash kabi xolatlarda xam foydalanish
mumkin.
Transport masalasi iqtisodiy jihatdan quyidagicha qo`yiladi. Qandaydir bir
jinsli mahsulot uchun m ta ombor va va n ta iste`molchilar mavjud. Bu
mahsulotning bir birligini iste`molchilarga etkazib berish xarajat tariflari hamda
ombordagi mahsulot zahiralari berilgan. Xar bir iste`molchining ehtiyojlari xam
ma`lum. Omborlardan mahsulotlarni iste`molchilarga etkazib berishning shunday
rejasini topish kerakki, yuklarni tashish bilan bog’liq xarajatlar eng kam bo`lsin.
Masalaning matematik modeli quyidagicha ko`rinishda yoziladi:
n
j
m
i
ij
ij
n
x
c
F
1
1
min,
(2.1)
n
j
ij
al
x
1
,
(2.2.)
m
i
j
ij
b
x
1
,
(2.3)
.
...,
,
1
;
...,
,
1
.
0
n
j
m
i
x
ij
(2.4)
Bu erda m ˗ omborlar soni ; n – iste`molchilar soni; a
i
˗ i ombordagi zahiralar
miqdori; b
j
˗ j – mahsulotga bo`lgan ehtiyoj; s
ij
˗ i ombordan j˗chi iste`molchiga bir
birlik yuk etkazib berish xarajati; x
ij
˗ i ombordan j˗chi iste`molchiga etkazib berish
kerak bo`lgan yuk xajmi.
58
(2.1) maqsad funksiyasi barcha yuk tashishlar uchun zarur bo`lgan umumiy
harajatlarni anglatadi. (2.2) cheklaniashlar sistemasi ihtiyoriy ombordagi zahiralar
xajmi shu ombordan iolb ketilishi kerak bo`lgan mahsulotlar xajmi bilan bir hil
bo`lishi lozimligini bildiradi. (2.3) cheklanishlarga ko`ra biror iste`molchilarga
etkazib berilgan mahsulot ularning ehtiyojlarini to`la qanoatlantirishi lozim.
Transport masalasi yopiq deyiladi, agar quyidagi munosabat o`rinli bo`lsa:
m
i
n
j
j
i
b
a
1
1
.
(2.5)
Boshqacha aytganda, jo`natilayotgan mahsulotlarning xajmi shu mahsulotlarga
bo`lgan umumiy ehtiyojlarga teng bo`lishi kerak. Aks xolda transport masalasini
ochiq masala deb ataladi.
Transport masalasini quyidagi jadval orqali ifodalash ham mumkin:
YUk tashish jadvali 2.1˗jadval
Transport masalasining yechimi mahsulotlarni tashishning optimal rejasi
deb ataladi.
Keltirilgan ma`lumotlarni konkret masala yordamida bayon etamiz. Bu
masala uchun matematik model’ quramiz. Buning uchun ishni quyidagi
ketma˗ketlikda hal qilamiz:
1) o`zgaruvchilarni belgilash;
2) balans shartlarini tekshirish (2.5);
3) maqsad funksiyasini qurish ;
4) cheklanishlar sistemasini yozish.
59
Masala. Uchta bog’dorchilik xo`jaligi to`rtta ko`tara savdogarlarga
(iste`molchilarga) yashiklarda apel’sin etkazib berishi lozim. Iste`molchilarning
kunlik ehtiyojlari mos ravishda 20, 110, 40 va 110 yashiklarni tashkil qiladi.
Bog’dorchilik ho`jaligi esa kuniga mos ravishda 60, 120 va 100 yashik
apel’sinlarni etkazib bera oladi. Bir yashik apel’sinni iste`molchilarga etkazib
berish xarajatlari 2.2˗jadvalda keltirilgan.
Ho`jalik
Savdogarlar (iste`molchilar)
1
2
3
4
1
1
2
5
3
2
1
6
5
2
3
6
3
7
4
YUklarni iste`molchilarga etkazib berishning optimal rejasini toping.
Modelni quyidagi ketma˗ketlikda quramiz:
1) i ˗ chi ombordan j ˗ chi iste`molchiga etkazib berilishi kerak bo`lgan yashiklar
sonini
ij
a
2) Apel’sinlarning umumiy xajmi va talabning tengligini aniqlaymiz;
(20+110+40+110) = (60+120+100),
Bundan masalaning yopiq ekanligi haqida hulosa chiqarish mumkin;
3) Apel’sinlarni iste`molchilargaga etkazib berishning kundalik xarajatlari
quyidagi formulalar yordamida topiladi:
4) Masalaning cheklanishlarini yozamiz. Bu balans satrlar va ustunlar bo`yicha
quyidagicha yoziladi:
60
Masalaning matematik model ana shu sistemalardan iborat.
Do'stlaringiz bilan baham: |