Режалаштириш моделлари

I-Bob. O‘quvchilarda geometrik tushunchalarni shakllantirish

1. 
   O‘quvchilarga geometrik teoremalarni tayanch tushunchalar orqali o‘rgatish
   

Respublikamizda faoliyat yuritayotgan uzluksiz ta’lim tizimining o‘rta bo‘g‘ini bo‘lgan umumta’lim maktablarida o‘qitiladigan geometriya fanini o‘qitish jarayoni tadqiqot ob`ekti bo‘lib, ushbu maqolani tayyorlashda matematika fanidan fan dasturida tavsiya etilgan darslik va o‘quv qo‘llamalari ilmiy-metodik jihatdan tahlil etilib, qiyoslash, umumlashtirish metodlaridan foydalanildi.

Geometriya fanida o‘quv materiali, o‘quvchining bilim darajasi: esga olish, reproduktiv, sermahsul (produktiv), ijodiy darajalarni hisobga olgan holda, bu to‘rt darajaning har biri alohida-alohida berilishi maqsadga muvofiqdir. Chunki o‘qituvchiga geometrik materialni bayon qilishda o‘quvchining o‘zlashtirish darajasiga mos individual yoki differensial yondashishga imkoniyat yaratish zarur. Geometriya fanida dastlab uning aksiomalari ko‘rsatiladi, so‘ngra bu aksiomalarga asoslanib geometrik figuralarning boshqa xossalari tushuntiriladi yoki isbotlanadi. Bu usul o‘quvchilarni ta’lim talablariga mos o‘qish va ularni psixologik tayyorlashga yo‘naltiriladi. O`quvchilar, maxsus tanlangan mashqlarni bajarish orqali hamda aksiomalarga asoslanib, geometrik figuralarning xossalarini mantiqiy mulohazalar bilan isbotlash mumkin, degan fikrni anglab oladilar.

Geometriya fani ikki qismdan iborat bo‘lib, uning planimetriya qismi o‘quvchi uchun qiziqarli, uning hayotiy tajribasiga yaqin va tushunarli. Planimetriyaga o‘quvchilarni o‘zidan so‘ng o‘rganiladigan stereometriyani o‘rganishga tayyorlash vazifasi ham yuklangan. Geometriyani o‘qitish tajribasi shuni ko‘rsatayaptiki, uning stereometriya qismida muhim muammolar borligi tufayli (ba’zan hatto o‘qituvchining yechishi qiyin bo‘lgan qator masalalar mavjud), o‘qitishdagi kutilgan natijalar olinmayapti. Bu muammolar qatoriga: planimetriya kursida o‘quvchini fazoviy tasavvurlashga tayyorlash vazifasi yetarlicha bajarilmayotganligi, stereometriyaning nazariy va amaliy qismlari orasidagi bog‘lanish kamligi, matematika o‘qituvchilarining metodik malakasi talab darajasida emasligi kabi muammolar kiradi.

Geometriya fanini o‘rganish o‘quvchilardan juda chuqur mustaqil mantiqiy fikr va mulohaza talab qiladi. O`quvchilar uchun geometrik jumlalar va ularning tarkibiy qismlari orasidagi bog‘lanishni ro‘yobga chiqrish muammo sanaladi. Bunday muammolarni bartaraf qilish ko‘p jihatdan geometriya fanini o‘qitishning qanday tashkil qilinishiga bog‘liq. Ayniqsa geometriya fanini o‘rganishda teoremalar, ta’riflar va aksiomalarni o‘rganish va uni nazariya bilan bog‘lash juda muhim sanaladi.

Geometriya fani qat`iy qonunlar asosida tuzilgan teoremalar, ta’riflar va aksiomalarning ilmiy sistemasidan iboratdir. Bu sistemada har bir teorema to‘g‘riligi o‘zidan oldingi teoremalar aksiomalar va ta’riflar bilan bevosita bog‘liqdir. Masalan, uchburchak ichki burchaklari yig‘indisi haqidagi teorema paralel to‘g‘ri chiziqlarning xossasiga asosan, pifagor teoremasining bir nechta isbotlari mavjud bo‘lib har biri boshqa teorema va aksiomalardan kelib chiqadi va ibotlanadi va.h.k.

Geometriya fanidan teoremalar, aksiomalar va ta’riflarni o‘rganishda o‘quvchilarning mustaqil mulohaza va fikrlay olishi uchun geometrik tayanch tushunchalar va geometrik jumlalarni rolini quyidagi keltirilgan misollar orqali ko‘rib o‘tamiz.

Masalan: Ushbu teoremada tushirib qoldirilgan jumlani mosini qo‘yib teoremani ayting.