Reja: Xelitseralilar tashqi tuzilishi

Xelitseralilar kenja tipi 3 ta sinfga bo’linadi.
1. Xanjardumlilar (Xiphosura ) sinfi.
2. O’rgimchaksimonlar (Arachnida) sinfi.
3. Dengiz o’rgimchagi (Pantopoda)sinfi.
Qilichdumlilar (Xiphosura) sinfi tavsifi.
Qilichdumlilar (Xiphosura ) sinfi - vakillari hozirgi zamondagi eng yirik xelitseralilardir. Ularning kattaligi 75 sm gacha bo’ladi. Xanjardumlilar yer yuzida silur davridan buyon yashab kelib, ularni aksaryat turlilari qirilib ketgan.Tipik dengiz hayvonlaridir. Hozirgi zamon faunasida 4 ta turi uchraydi. Bitta turi Atlantika okeanining Shimoliy Amerikaning sohillarida, 3 ta turi Osiyo, Koreya,Yaponiya va Filippin, Indoneziya qirg’oqlarida tarqalgan. Boshko’krak qismi tuzilishi ot taqasi shakliga o’xshaydi. Xanjardumlilar sohilga chiqib 1000 tagacha tuxum qoyib ko’payadi.Tuxum rivojlanishi trilobitlarning lichinka rivojlanishini eslatadi. Hozirgi paytda juda kam qolgan xanjardumlilar xeletseralilarni kelib chiqishini o’rganishda juda katta nazariy ahamiyatga ega .
O‘rgimchaksimonlar (Arachnida) sinfi umumiy belgilari.
O‘rgimchaklar sinfi tuzilishi va hayoti bilan bir-birlaridan birmuncha farq qiladigan turkumlar: chayonlar, o‘rgimchaklar, salpuglar, soxta chayonlar, kanalar va bir necha turkumlarni o‘z ichiga oladi. Mazkur sinf avlodlari bir qancha umumiy xususiyatlarga ega. Chunonchi, hamma xeletseralilar kabi bularda mo‘ylovlarning bo‘lmasligi, boshko‘krak qismidagi hamma bo‘g‘imlari birlashib, uning orqa tomoni boshko‘krak qalqoni bilan himoyalanganligi, haqiqiy jag‘lar o‘rnida oziqni ushlash va maydalash (kemirishkavshash)ga xizmat qiladigan o‘tkir tirnoqli kuchli, xitinlashgan xeletseralarining yaxshi taraqqiy etganligi bular uchun xos belgilardir. Bundan tashqari mazkur sinf vakillarida turli vazifalarni bajarishga moslashgan pedipalplarning bo‘lishi, boshko‘krakda joylashgan to‘rt juft oyoqlarining yaxshi rivojlanganligi, murakkab ko‘zlar o‘rnida bir necha juft sodda ko‘zlar mavjudligi, ko‘pchilik avlodlarida oldingi qorincha oyoqlarini nafas olish organiga aylanganligi va boshqa xususiyatlar bilan xarakterlanadi.
Ko‘rsatib o‘tilgan organlar va umuman tananing tuzilishi ko‘pchilik parazitlik bilan hayot kechiruvchi kanalar turkumida turli darajada soddalashib, o‘zgarib ketgan. Umuman o‘rgimchaksimonlar o‘zlarining nihoyatda xilma-xilligi va turli sonining ko‘pligi (bularga 35 mingdan ortiq tur kiradi) jihatidan bo‘g‘imoyoqlilar o‘rtasida hashoratlar sinfidan keyingi ikkinchi o‘rinni egallaydi.
Ko‘pchilik turlari yirtqich. Ko‘pincha hashoratlar va boshqa umurtqasiz hayvonlar bilan oziqlanadi. Bir qancha turlari (kanalar) hayvonlar yoki o‘simlik tanasida parazitlik yoki tayyor mahsulot bilan oziqlanadi. Binobarin, bularda teri sezuv va hid sezuv vazifasini bajaruvchi sezuv tukchalari yaxshi rivojlangan. Oziq qidirishda ko‘zlarigagina emas (ba’zilarida ko‘zlar yaxshi rivojlanmagan yoki butunlay yo‘qolgan). Balki mazkur sezuv tukchalar yordam beradi.