Reja: Voyaga yetmaganlar jinoiy javobgarligining umumiy qoidalari

NOTA BENE!

Voyaga yetmagan shaxs deganda, Jinoyat sodir etgunga qadar 16 yoshga to`lgan, ammo 18 yoshga to`lmagan shaxs tushiniladi.

Umumiy qoidaga muvofiq 16 yoshga to`lgan, aqli raso shaxslar jinoyat subyekti yoshiga yetgan hisoblanadilar. Ba`zi jinoyatlar uchun subyekt yoshi 14 yosh qilib belgilangan. Javobgarlikni og`irlashtiruvchi holatlarda qasddan odam o`ldirganlik jinoyati uchun subyekt yoshi 13 yosh belgilangan.
Ko`pchilik davlatlarning jinoyat qonunchiligida voyaga yetmaganlarni jinoiy javobgarlikka tortishning eng kam yosh chegarasi belgilangan. Bu yoshga yetmagan, lekin jinoyat sodir etishda aybdor deb topilgan voyaga yetmagan shaxslar jinoiy javobgarlikka tortilmasdan, balki, ijtimoiy yordamga muhtoj bo`ladilar.
1989-yil BMTning Bosh assambleyasi tomonidan «Bolalar huquqlari to`g`risida»gi Konvensiya qabul qilingan bo`lib, u jinoiy yo`lga kirib qolgan bolalar va voyaga yetmaganlarning huquqlarini himoya qilish bo`yicha qator normalarni o`z ichiga oladi. Konvensiyaga muvofiq bolalar deganda, o`n sakkiz yoshga to`lmagan shaxslar tushuniladi.^2[153] Bu ta`rif O`zbekiston Respublikasi Jinoyat kodeksidagi voyaga yetmaganlar tushunchasiga mos keladi. Konvensiya voyaga yetmaganlarni jinoiy javobgarlikka tortishning minimal muddatini belgilaydi. Lekin qator davlatlarda bu yosh chegarasi belgilanganidan ham kam bo`lishi mumkin Masalan, Irlandiya jinoyat qonunchiligida subyet yoshi 7 yosh, Yaponiyada 13 yosh, Niderlandiyada 12 yosh qilib belgilangan. Jinoyat qonunchiligida subyekt yoshining bunday belgilanishi shaxsning aqliy va jismoniy rivojlanganlik darajasidan kelib chiqqan.
1985-yilda qabul qilingan BMTning Minimal standart qoidalarida voyaga yetmaganlarga nisbatan jazo tayinlashda odil sudlovni amalga oshirishning qoidalari belgilangan.
Shaxsning aqliy va jismoniy rivojlanganlik darajasi shuni anglatadiki, jinoyat subyekti yoshiga yetgan, lekin o`z qilmishining xususiyati va ijtimoiy xavfli oqibatini ruhiy jihatdan rivojlanmaganligi tufayli anglab yetmagan shaxs jinoyat subyektining zaruriy belgisiga ega bo`lmaydi. Bunday shaxsga nisbatan ma`muriy tartibdagi majburlov choralari qo`llaniladi.
Skryabin M.A.ning fikriga ko`ra voyaga yetmaganlarning jinoiy javobgarligi quyidagi xususiyatlarga ega:

1. 
   1) voyaga yetmaganlarga nisbatan jinoyat qonunida nazarda tutilgan barcha jazo choralari qo`llanilmaydi;
   
2. 
   2) voyaga yetmaganlar tomonidan sodir etilgan jinoyat uchun jazo tayinlashda sud ularning voyaga yetmaganligini yengillashtiruvchi holat deb hisoblaydi;
   
3. 
   3) voyaga yetmaganlarga nisbatan tayinlanadigan ozodlikdan mahrum qilish jazosi eng og`ir jazo sifatida o`ziga xos xususiyatlarga ega.
   

Voyaga yetmagan shaxslar uchun javobgarlikni belgilovchi normalar ikkiga bo`linadi:

1. 
   1) jinoyat sodir etgunga qadar voyaga yetmaganlarga nisbatan qo`llaniladigan normalar;
   
2. 
   2) norma qo`llangunga qadar voyaga yetmagan shaxslarga nisbatan qo`llaniladigan majburlov choralari.
   

Voyaga yetmagan shaxslarga nisbatan qo`llaniladigan normalar o`ziga xos xususiyatga ega bo`lib, ularni quyidagi ikki guruhga bo`lish mumkin.