Reja: Voyaga yetmaganlar jinoiy javobgarligining umumiy qoidalari

Voyaga yetmaganlarga nisbatan jazo tayinlash
Sudlanuvchiga nisbatan jazo tayinlash sudlar faoliyatining muhim va hal qiluvchi bosqichidir.
Voyaga yetmaganlarning jinoiy javobgarligi jinoyatchilikka qarshi kurashishdagi qonuniylik, fuqarolarning qonun oldida tengligi, adolat, demokratiya va insonparvarlik prinsiplariga asoslanadi. Voyaga yetmaganlarga nisbatan tayinlanadigan jazo aybdorni tarbiyalash va yangi jinoyatlar sodir etilishining oldindani olish maqsadini ko`zlaganligi tufayli yuqoridagi prinsiplar voyaga yetmaganlarga nisbatan muayyan tasnif asosida qo`llaniladi.^7[158]
Voyaga yetmaganlarga nisbatan jazo tayinlashda sud quyidagi holatlarni hisobga olishi lozim:

1. 
   1) voyaga yetmaganning rivojlanganlik darajasini;
   
2. 
   2) voyaga yetmaganning turmush sharoiti va tarbiyasini;
   
3. 
   3) katta yoshdagilarning unga nisbatan ta`sirini;
   
4. 
   4) voyaga yetmaganning sog`ligini;
   
5. 
   5) sodir etilgan jinoyatning sabablarini;
   
6. 
   6) jinoyat sodir etish motivini.
   

Jinoyat protsessual kodeksi 548-moddasida ham voyaga yetmaganlarning jinoyatlari haqidagi ishlar bo`yicha isbotlanishi lozim bo`lgan holatlarga yuqoridagilardan tashqari quyidagilar ham kiritilgan:
1) voyaga yetmagan ayblanuvchining aniq yoshi (tug`ilgan yili, oyi, kuni);
2) voyaga yetmaganning shaxsiga xos xususiyatlar;
3) uning turmush va tarbiyalanish sharoitlari;
4) katta yoshli dalolatchilar va boshqa ishtirokchilarning bor yoki yo`qligi.
Voyaga yetmaganning rivojlanganlik darajasi- bu 18 yoshga to`lmagan shaxsning aqliy rivojlanganlik darajasi va uning yoshidir. Shaxsning rivojlanganlik darajasi shu yoshdagi shaxslarga nisbatan normal holatda yoki bunday holatda bo`lmasligi mumkin. Shaxsning rivojlanganligi: rivojlangan (bu yoshdagilarga nisbatan aqliy rivojlangan bo`lishi) va qoloq (o`z yoshiga nisbatan aqliy rivojlanmaganligi) bo`lishi mumkin. Agar shaxs o`z yoshiga nisbatan aqliy rivojlangan bo`lmasa, sud unga nisbatan jazoning o`rniga majburlov chorasini qo`llashning maqsadga muvofiqligini ko`rish lozim. Buning uchun ruhiy qoloqlikni aniqlashda psihologik ekspertiza oldiga yoshga nisbatan intellektual qoloqlikni belgilash uchun uning aqliy qoloqligini aniqlash masalasini qo`yishi kerak.<sup>8[159]</sup> Intellektual rivojlanganlik darajasi o`z tengdoshlariga nisbatan qoloq bo`lgan voyaga yetmaganlar jinoiy javobgarlikka tortilmaydilar.